Fréttablaðið - 20.04.2008, Blaðsíða 24

MENNING 8
F
ramtíð leiklistarinnar
er undir því komin að
hún endurnýi sig
stöðugt og tileinki sér
ný verkfæri og ný
tungumál,“ sagði leikhúslista-
maðurinn Robert Lepage í
ávarpi sínu í tilefni af alþjóða
leikhúsdeginum á dögunum.
Hann spurði jafnframt spurn-
inga á borð við: „Hvernig á
leikhúsið að geta haldið áfram
að vitna um átakalínur sam-
tímans og vera merkisberi
mannlegrar samkenndar, ef
það tileinkar sér ekki víðsýni?
Hvernig getur leikhúsið státað
af því að bjóða upp á lausnir
við óumburðarlyndi, útilokun
og kynþáttahyggju, nema það
rugli sjálft reytum við nýja
mótleikara?” Þessi orð og
spurningar Lepage, sem svo
sannarlega eru tímabærar og
mikilvægar, virðast þó undar-
lega á skjön við umræðuna hér
heima á Íslandi síðustu vikurn-
ar, til dæmis ef horft er til
umræðu í nýlegu viðtali menn-
ingarritstjóra Fréttablaðsins,
Páls Baldvins Baldvinssonar,
við leikstjórann Þórhildi Þor-
leifsdóttur. Viðtalið við Þór-
hildi birtist 16. mars sl. í tilefni
af frumsýningu á leikritinu
Engisprettur sem hún leik-
stýrir í Þjóðleikhúsinu.
Þetta er um margt fróðlegt
viðtal en fullt af alhæfingum
og þar gætir um leið einhvers-
konar fortíðarhyggju eða sjálf-
hverfu, sem að mínu mati er
síst til þess fallin að hleypa lífi
í hugmyndafræðilega umræðu
um leikhús, sem þó virðist vera
það sem viðmælandinn kallar
eftir, eða saknar. Auk þess er
að finna í viðtalinu ýmsar vafa-
samar fullyrðingar um starfs-
semi „stóru leikhúsanna“ sem
vert er að svara og ætla ég að
leitast við að gera það hér.
Fyrir áhorfendur
En fyrst að alhæfingum Þór-
hildar, en hún segir orðrétt:
„Leikhúsið hefur gefist upp á
grunnhlutverki sínu að skil-
greina sig sem tjáningartæki.
Sú uppgjöf stafar af því að það
er engin umræða í gangi um
hlutverk leikhússins, aðferðir
og þekkingu. Við náðum því þó
á sjöunda og áttunda áratugn-
um…“ og skömmu síðar bætir
hún við: „Hugmyndafræðileg
umræða á sér ekki lengur stað
inni í leikhúsunum.“
Ef þessi alhæfing væri rétt,
ættum við ekkert leikhús, það
er svo einfalt, enda byggir
starfsemi leikhúsa á hug-
myndafræðilegri umræðu. Þar
liggur grunnurinn að allri
ákvarðanatöku og á henni
byggir öll listræna úrvinnsla.
Ef leikhúsið væri ekki að ná
tilgangi sínum, kæmu áhorf-
endur tæplega og þá væri stað-
an ekki sú sem hún er dag.
Starf í leikhúsi byggir á virð-
ingu fyrir áhorfendum og
trausti á dómgreind þeirra.
Þeir koma ótilneyddir í leik-
húsið til að lesa í það sem birt-
ist á sviðinu, til að njóta, finna
til samkenndar, upplifa og láta
hreyfa við sér, til að hugsa og
endurskoða, endurnærast og
til að skemmta sér en það er
síst léttvægast. Gleðin og sam-
kenndin opna leiðina að hjart-
anu og hjartað kann yfirleitt að
greina rétt frá röngu. Þess
vegna getur leikhúsferð verið
ákaflega vekjandi og þrosk-
andi og það vita þeir sem eru
handgengir leikhúsinu. Þess
vegna sækja þeir leikhúsið,
þess vegna koma þeir aftur og
aftur.
Leikhúsið þarf alltaf og
stöðugt að vera þess umkomið
að taka nýrri áskorun, veðja á
nýjar hugmyndir, nýja tækni,
nýtt fólk og það er nákvæm-
lega það sem íslenskt leikhús
er að gera í dag og þar ber lítið
á uppgjöf. Þvert á móti fæ ég
ekki betur séð en starf leik-
húsa á Íslandi allt í senn; öfl-
ugt, fjölbreytt og um margt
metnaðarfullt.
Staðlausir stafir
Ef umræðan um hlutverk leik-
hússins á að skila einhverju
verður hún að mínu viti að
vera á uppbyggilegum nótum.
Orðum fylgir ábyrgð og ef
tónninn í þeirri umræðu sem
kallað er eftir er í líkingu við
tóninn í fyrrgreindu viðtali,
leyfi ég mér að efast um til-
gang og mikilvægi slíkrar
umræðu. Í viðtalinu lýsir Þór-
hildur því að það sé vandamál
að hópur ungra og reynslulít-
illa leikstjóra fá forgang og
framgang í flestum leikhúsum
landsins. Sú alhæfing er langt
frá því að vera rétt, að minnsta
kosti á hún ekki við um starfið
í Þjóðleikhúsinu og er í raun
móðgun við þá mikilhæfu leik-
stjóra sem þar starfa. Þeir eru
flestir á besta aldri sem skap-
andi listamenn og með umtals-
verða reynslu í farteskinu.
Leikhúsið er hvorki athvarf
fárra, né safn minninga, það er
lifandi listastofnun og þar með
vettvangur sköpunar og
þróunar.
Á þessu leikári starfa tveir
leikstjórar á sjötugsaldri við
Þjóðleikhúsið, Þórhallur Sig-
urðs son sem sviðsetti Gott
kvöld og Skoppa og Skrítla í
söngleik í Kúlunni og Þórhild-
ur Þorleifsdóttir sem sviðsetti
Engisprettur á Stóra sviðinu.
Einn leikstjóri á sextugsaldri,
Hafliði Arngrímsson sem svið-
setti Konan áður, fjórir leik-
stjórar á fimmtugsaldri, þeir
Baltasar Kormákur sem svið-
setti Ívanov, Stefán Jónsson
sem sviðsetti Óhapp! og Bað-
stofuna, Gunnar Helgason
sem sviðsetti Skilaboðaskjóð-
una og sviðsetur nú söngleik-
inn Ástin er diskó lífið, er pönk
og María Sigurðardóttir sem
sviðsetti Hálsfesti Helenu,
sem flutt var frá fyrra ári,
fjórir leikstjórar á fertugs-
aldri, þau Benedikt Erlingsson
sem sviðsetti Sólarferð, Mel-
korka Tekla Ólafsdóttir sem
sviðsetti Vígaguðinn, Vigdís
Jakobsdóttir sem sviðsetti far-
andsýninguna norway.today og
Kristín Eysteinsdóttir sem
sviðsetti Sá ljóti. Aldursbreidd
er því bæði mikil og eðlileg
enda miðar hún að því að stuðl-
að sé að endurnýjun í greininni
en þó er í ríkum mæli litið til
reynslu og þekkingar. Í yngsta
og reynsluminnsta hópnum
eru flestar konur, enda er það
meðvituð ákvörðun og til þess
hugsuð að stuðla að því að
konur hasli sér í auknum mæli
völl sem leikstjórar, sem ekki
er vanþörf á.
Vantaldir leikarar
Og þá að eftirfarandi staðhæf-
ingu Þórhildar: „...leikflokkar
stóru leikhúsanna eru orðnir
örkompaní og búið sé að klippa
á alla þróunar- og þroskamögu-
leika enda eru fastráðningar
þar rétt yfir einn tug leikara í
hvoru húsi. Þá er verið að tala
um tímabundna samninga,
ekki æviráðningar eins og
margir virðast álíta að séu þar
enn við lýði“. Þessi full-
yrðing er einnig úr lausu lofti
gripin og raunar hlýt ég að
beina þeirri athugasemd til
menningarritstjórans, ekki
síður en viðmælandans, að
birta ekki rangfærslur án
athugasemda, þar sem hann
hlýtur að vita betur.
Leikflokkur Þjóðleikhússins,
eða þeir sem eru ráðnir til árs
eða lengri tíma telur í dag tut-
tugu og sjö leikara, að auki eru
tuttugu og fimm leikarar starf-
andi á verkefnasamningum.
Samtals voru því fimmtíu og
tveir leikarar í starfi við Þjóð-
leikhúsið þegar staðan var
tekin í byrjun síðasta mánaðar.
Kjarninn eins og Þórhildur
skilgreinir hann er því vel á
þriðja tug leikara, en ekki rétt
yfir einn tug. Leikhópurinn í
heild sinni hefur að öllum lík-
indum ekki verið stærri í
annan tíma og því getur hann
tæplega talist „örkompaní“. Að
auki starfa ýmsir aðrir svið-
slistamenn við húsið, svo sem
aukaleikarar, dansarar, börn
og hljóðfæraleikarar, en þeir
eru ekki taldir með í þessari
tölu. Það er vissulega álitamál
hve stóran kjarna leikara leik-
hús á borð við Þjóðleikhúsið á
að tryggja sér, en ég tel að það
þjóni starfinu vel og sé í takt
við tímann að fasti kjarninn sé
á bilinu 20-30 leikarar, til að
tryggja eðlilega endurnýjun
og sveigjanleika hvað stærð og
eðli verkefna varðar. Færri
fastráðningar gefa aukið svig-
rúm til verkefnaráðninga. Í
þessari umræðu ber líka að
taka tillit til þess að landslagið
í greininni hefur verið að
breytast á undanförnum árum.
Margir af eftirsóttari leikur-
um landsins kjósa fremur að
ráða sig til vinnu á grunni
verkefna og færa sig síðan
milli leikhúsa, sjónvarps eða
kvikmynda eftir því sem þeim
hentar á hverjum tíma og þeir
telja þroska sig best og mest,
en vera fastráðnir með þeim
skuldbindingum sem því fylg-
ir. Þessi afstaða endurspeglar
tíðarandann um leið og hún
helgast af fjölgun tækifæra
sem svo sannarlega ber að
fagna. Hvað þróun leiklistar-
innar varðar, þá finnst mér
einsýnt að líta beri á þau
atvinnuleikhús sem hér starfa
sem einn vinnumarkað. Eðli-
legt flæði á milli þeirra er allra
hagur. Leikstjórar og leik-
myndahöfundar hafa lengi litið
svo á, og nú hafa leikarar bæst
í hópinn. Sama þróun á sér stað
í erlendum leikhúsum og
almennt á vinnumarkaði. Fólk
staldrar skemur við á einum
vinnustað og í listum er algengt
að menn taki ögrunina framyfir
öryggið, að minnsta kosti
framan af starfsævinni.
Misræmi orða og gjörða
Í viðtalinu er einnig talað um
rof í þróuninni: „Það er búið að
rjúfa samgang milli kynslóða
þannig að þær hittast ekki og
þannig rofni samhengið í þróun
listgreinarinnar.“ Þessi full-
yrðing er sérkennileg, ekki síst
í ljósi þess að á sama tíma og
viðmælandi lætur þessi orð
falla, er hún sjálf að ljúka leik-
stjórnarverki við Þjóðleikhús-
ið, þar sem kynslóðum lista-
fólks er stefnt saman. Það var
einmitt ein ástæða þess að
ákveðið var að setja upp leik-
ritið Engisprettur – í verkinu
er teflt saman ungu listafólki
og reynsluboltum leikhússins.
Þórhildi var falin leikstjórnin
og henni til aðstoðar ráðin leik-
húslistakona af yngstu kyn-
slóðinn. Leikhópurinn spann-
aði einnig breitt aldursbil, eða
tæp sextíu ár, þar sem yngsti
leikarinn er 28 ára og sá elsti
82 ára.
Ég ætla ekki að tíunda fleira
vafasamar fullyrðingar úr við-
talinu enda lít ég svo á að þær
dæmi sig sjálfar, en þar sem
spjótunum virðist að mestu
beint gegn „stóru leikhúsun-
um“ og þá að öllum líkindum
Þjóðleikhúsinu vil ég víkja að
því starfi sem nú er unnið á
vegum þess.
Í Þjóðleikhúsinu er að jafn-
aði boðið upp á fjölbreyttar
sýningar fyrir yngstu gestina,
hér eru sýningar í notalegu
rými fyrir allra yngstu börnin
í Kúlunni og stærri sýningar á
Stóra sviðinu þar sem lögð er
áhersla á galdur leikhússins
og töfra. Þessa dagana taka
Skoppa og Skrítla á móti
yngstu gestunum í Kúlunni
með sýningunni Skoppa og
Skrítla í söngleik og á Stóra
sviðinu gengur Skilaboða-
skjóðan fyrir fullu húsi. Enn-
fremur er boðið upp á öflugt
fræðslustarf, umræður og far-
andsýningar á vegum Þjóð-
leikhússins. Innlend leikritun
og nýsköpun á sér sinn sess í
Þjóðleikhúsinu en á þessu
leikári sýnum við t.a.m. Bað-
stofuna sem má með réttu
flokkast sem alhliða leikhúst-
ilraun. Á Stóra sviðinu er í
vinnslu nýr íslenskur söng-
leikur, Ástin er diskó, lífið er
pönk, sem frumsýndur verður
í byrjun maí. Þar er á ferðinni
nýsköpun út frá okkar sam-
tímasögu þar sem tónlist
diskó-tímabilsins ræður ríkj-
um í bland við nýja tónlist og
skemmtilega fléttu Hallgríms
Helgasonar. Á Stóra sviðinu
er einnig hugað að viðhaldi og
Framtíð leiklistarinnar
Tinna Gunnlaugs-
dóttir þjóðleik-
hússtjóri
UMRÆÐA UM
Tinna Gunnlaugsdóttir þjóðleikhússtjóri bregst við skoðunum Þórhildar Þorleifs-
dóttur leikstjóra sem fram komu í viðtali við Þórhildi á þessum vettvangi fyrir mánuði.
Þá eru hér birt tvö inngangserindi leikstjóranna Maríu Kristjánsdóttur og Jóns Páls
Eyjólfssonar frá fjörmiklum umræðufundi Leiklistarsambands Íslands sem haldinn var
í Reykjavík fyrir skömmu.
leikhúsmál
LEIKLIST PÁLL BALDVIN BALDVINSSON
... í listum er algengt
að menn taki ögrun-
ina framyfir öryggið...