Fréttablaðið - 20.04.2008, Blaðsíða 14

14 20. apríl 2008 SUNNUDAGUR
Í
slenskt atvinnulíf stendur vel
um þessar mundir,“ segir Vil-
hjálmur Egilsson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka atvinnu-
lífsins. Hann segir hagvöxt hafa
verið mikinn hér á landi síðustu
fjögur ár, meiri en hagtölur hafi gefið til
kynna. Núverandi aðstæður eru krefj-
andi en munu, þegar upp verður staðið,
styrkja íslensk fyrirtæki til framtíðar.
Vilhjálmur stóð í ströngu þegar sam-
tal okkar átti sér stað á skrifstofu hans
hjá SA. Fram undan síðar sama dag var
aðalfundurinn í Hafnarhúsinu í Reykja-
vík. Glæsilegasti fundur SA til þessa og
sá fjölmennasti, að sögn Vilhjálms.
Reiknað var með 400 gestum, um hundr-
að fleiri en í fyrra og þótti þá vel mætt.
Við neyðumst til að gera nokkrum
sinnum hlé á samtali okkar þegar far-
sími hans hringir. Eðlilega. Það mæðir á
okkar manni þegar mikið liggur við
enda ekki á hverjum degi sem skipt er
um formann. Ingimundur Sigurpálsson
að stíga úr formannssætinu fyrir Þór
Sigfússyni, forstjóra Sjóvár. Sjálfur
ætlar Vilhjálmur að sitja sem fastast.
Hefur gaman af starfinu, að eigin sögn.
Honum er mikið niðri fyrir þegar
kemur að stöðu íslenskra fyrirtækja síð-
astliðin ár og þær hremmingar sem þau
hafa lent í síðustu mánuði.
„Uppsveiflan í íslensku efnahagslífi
hefur verið meiri en menn gátu ímynd-
að sér. Svo mikil var hún að þeir sem
áttu að sjá um bókhald þjóðarbúskaps-
ins höfðu ekki undan. Að sama skapi
verður skellurinn sem dynur á okkur
núna mun harðari en tölur sýna,“ segir
hann og á þá við þann alþjóðlega ólgusjó
á fjármálamörkuðum sem dunið hefur á
helstu þjóðum í formi lausafjárþurrðar,
kreppu eins og margir hafa haldið fram
að sé skollin á.
Íslenskir bankar – og almenningur –
hafa ekki farið varhluta af skellinum í
formi snarhækkunar á vöxtum og
skuldatryggingarálagi bankanna – illur
orðrómur um stöðu íslensks efnahags-
lífs gæti reyndar legið þar að baki reyn-
ist ásakanir Davíðs Oddssonar seðla-
bankastjóra og Sigurðar Einarsson,
stjórnarformanns Kaupþings, á hendur
erlendum vogunarsjóðum réttar. Þær
erlendu þreifingar hafa fengið á sig
stimpil; aðför að íslensku efnahagslífi.
Seðlabankar heimsins hafa hver með
sínum hætti – og stundum saman –
brugðist við hræringunum og lausafjár-
skortinum sem fylgt hefur óróleikanum
á fjármálamörkuðum. Seðlabankar
Bandaríkjanna og Bretlands, auk ann-
arra, hafa lækkað stýrivexti, sá fyrr-
nefndi skorið þá hratt niður í þeim til-
gangi að opna fyrir aðgang fólks og
fyrirtækja að ódýrara lánsfé en ella til
að halda hjólum efnahagslífsins gang-
andi. Þá eru aðrar aðgerðir ótaldar.
Fleiri bankar hafa gripið í sama
streng. Á meðan hefur evrópski seðla-
bankinn setið hjá. Jean-Claude Trichet
seðlabankastjóri þráfaldlega staðið fast
á sínu og sagt, að ekki verði hreyft við
stýrivöxtum fyrr en merki þess sjáist að
hægjast sé á efnahagslífinu með einum
eða öðrum hætti. Hann hefur sömuleið-
is, líkt og Seðlabankinn hér, lagt áherslu
á mikilvægi stjórntækisins, stýrivaxt-
anna, verðbólgumarkmiðanna, stöðug-
leikans og peningamálastefnunnar. Ekki
megi hrófla við stýrivöxtunum. Gerist
það megi reikna með því að verðbólga
fari af stað og ryðji stöðugleikanum úr
vegi.
Sömu sögu er að segja af Seðlabanka
Íslands, sem hækkaði stýrivexti á dög-
unum í 15,5 prósent og gerir það að
verkum að þjóðin flaggar nú hæstu
vöxtum í þeim hópi landa sem eru með
þróaðan fjármálamarkað. En árangur-
inn hefur látið á sér standa. Krónan
hefur gefið mikið eftir, líkist að mörgu
leyti bandaríkjadal sem sagður hefur
verið í frjálsu falli eftir snarpar stýri-
vaxtalækkanir vestanhafs. Og verð-
bólgan hefur gefið í fremur en hitt. Fátt
bendir til að hún ætli að snúa við í bráð.
Sem er þvert á væntingar.
Seðlabankinn brást
Vilhjálmur segir Seðlabankann hafa
brugðist í hremmingunum. Helstu mis-
tökin felist í stjórntæki peningamála-
stefnunnar, stýrivöxtum. Bankinn hafi
með ítrekaðri hækkun stýrivaxta málað
sig sjálfur út í horn og eigi orðið erfitt
með að lækka þá á ný. „Ég sé ekki hve-
nær af því getur orðið,“ segir hann og
bendir á að Seðlabankinn hafi með
aðgerðum sínum laðað erlenda fjárfesta
að krónunni og valdi það miklum og
óviðunandi sveiflum á gengisvísitöl-
unni. Slíkar sveiflur hafi komið bæði
fyrirtækjum og einstaklingum illa sem
hafi tekið lán í erlendri mynt.
Vilhjálmur segir sveiflurnar veikja
stöðu krónunnar og gera fyrirtækjum
hér á landi erfiðara um vik þar sem
langtímaáætlanir nokkur ár fram í tím-
ann haldi illa.
Þetta lítur að samkeppnisstöðu krón-
unnar sem gjaldmiðils. Og hún er slæm
enda ætíð að veikjast, sérstaklega ef
litið sé á tengsl vaxta, gengis og verð-
bólgu, að sögn Vilhjálms. Hann bætir
við að sveiflur krónunnar séu mikill
skaðvaldur: „Með þeim (sveiflunum
krónunnar) verða ákvarðanir manna
allaf rangar. Það er erfitt að taka réttar
viðskiptalegar ákvarðanir þegar kemur
að krónunni,“ segir hann. Úttekt á því
hvar stöðugt gengi gæti legið hafi hins
vegar ekki verið gerð nýlega að hans
viti. Líklegt þyki honum þó að stöðugt
gengi liggi i kringum 135 stigin.
Hverfandi króna
Samtök atvinnulífsins hafa sett nefnd á
laggirnar sem er að skoða möguleikann
á evruvæðingu atvinnulífsins. Með evr-
uvæðingunni er ekki endilega átt við að
krónunni sé kastað fyrir róða heldur að
hlutur hennar verði ýmist minnkaður
til muna og krónan fasttengd gengi
evru líkt og danska krónan. Allt lítur
þetta að sama meiði, að draga úr
sveiflum gjaldmiðilsins.
Vilhjálmur segir krónuna í raun
aldrei hafa verið burðuga. Þetta sé með
minnstu myntum í heimi og hafi íslensk
fyrirtæki aldrei nokkru sinni getað selt
eða keypt vöru í krónum á erlendum
mörkuðum. Slíkt sé vitanlega galli og
veiki samkeppnisstöðuna á alþjóðleg-
um markaði. „Þetta er önnur staða en
hjá bandarískum eða evrópskum fyrir-
tækjum sem geta selt vörur sínar út
fyrir gjaldmiðilssvæðið í sinni eign
mynt,“ segir hann og bendir á að
íslenska krónan hafi mjög litla mark-
aðshlutdeild í fjármagnsviðskiptum
almennt. Sökum þessa sé einfalt að
minnka hlutdeildina enn frekar og nota
krónuna ekki í almennum viðskiptum
með vörur og þjónustu og lækka vext-
ina með það fyrir augum að gera hana
Uppsveiflan í
íslensku efna-
hagslífi hefur
verið meiri
en menn gátu
ímyndað sér.
Svo mikil var
hún að þeir
sem áttu að
sjá um bók-
hald þjóðar-
búskapsins
höfðu ekki
undan.
VILHJÁLMUR EGILSSON Framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins segir að minnka verði hlutdeild krónu í íslenskum innanlandsviðskiptum og gera hana óaðlaðandi
kost fyrir erlenda fjárfesta. Aðeins þannig verði hægt að gera gengi hennar stöðugt. FRÉTTABLAÐIÐ/RÓSA
Seðlabankinn kominn út í horn
Vilhjálmur Egilsson, framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins, segir peningamálastefnu Seðlabanka Íslands ekki virka í þeim
aðstæðum sem upp eru komnar í efnahagslífinu. Hann gagnrýnir bankann harðlega fyrir rangfærslur og einkennilegar verð-
bólguspár. Vilhjálmur settist niður með Jóni Aðalsteini Bergsveinssyni og sagðist þess fullviss að íslenskt efnahagslíf ætti eftir að
standa sterkari fótum en áður þegar óveðrinu slotar á fjármálamörkuðum.
óaðlaðandi kost í augum fjárfesta. Með
því móti sé hugsanlega hægt að halda
föstu gengi gagnvart evru.
Ýtt undir verðbólgu
Vilhjálmur segir vaxtastefnu Seðlabank-
ans virka illa, ekki síst sé horft til verð-
bólgunnar. Bendir hann á snarpa hækk-
un stýrivaxta, sem hafi reynst bitlaust
verkfæri. Hann vísar til síðustu Pen-
ingamála Seðlabankans en þar er máluð
mjög dökk mynd af íslensku efnahags-
lífi næstu mánuði. Varað er við launa-
skriði í kjölfar kjarasamninga í febrúar.
Slíkt geti haft áhrif á verðlag og keyrt
verðbólguna frekar upp.
Samkvæmt spám stefnir reyndar í
tveggja stafa verðbólgu á árinu sam-
kvæmt verðbólguspá Seðlabankans.
Gangi það eftir verður þetta mesta verð-
bólga sem mælst hefur hér á landi í um
tuttugu ár.
Vilhjálmur segir spá sem þessa ýta
undir verðbólguvæntingar. Fulltrúar
launafólks fari fram á sérstakar hækk-
anir vegna þessa í kjarasamningum
sínum. Sé gengið að kröfunum rætist
spáin eðlilega. Hins vegar sé fátt sem
bendi til þess að svo muni fara verði
launahækkanir hóflegar. „Bankinn spáði
því reyndar að hér færi allt á versta veg
árið 2006 þegar lægstu laun voru hækk-
uð hlutfallslega umfram önnur. En það
gekk ekki eftir,“ segir Vilhjálmur og
bendir á að spár Seðlabankans hafi
sjaldan gengið eftir hvað þetta varðar.
Mun betri skuldastaða
Öllu alvarlegra mál þykir Vilhjálmi
rangir útreikningar Seðlabankans á
skuldastöðu þjóðarbúsins í hagvaxtar-
skeiðinu 2003 til 2007. Skuldirnar hafi
verið stórkostlega ofmetnar. „Opin-
berar hagtölur bankans hafa gefið til
kynna að við værum með nettóskuldir
í 120 prósent í mínus af landsfram-
leiðslu í lok þriðja ársfjórðungs í
fyrra,“ segir Vilhjálmur og bendir á að
árið 2006 hafi viðskiptahallinn numið
25 prósentum af landsframleiðslu,
samkvæmt tölu bankans.
„Á þessum tíma vorum við að byggja
upp mikið fjármálakerfi, bæði banka-
kerfið og erlendar fjárfestingar. Það
varð gjörbreyting á samsetningu
íslensks atvinnulífs á stuttum tíma
enda er fjármálageirinn nú orðinn
stærsti útflutningsatvinnuvegur
okkar. Breytingarnar eru miklu stærri
en tilkoma nýs álvers fyrir austan eða
nokkuð annað sem hefur gerst á sama
tíma,” segir hann og bendir á að í
árslok 2007 hafi eigið fé bankakerfis-
ins numið rúmum 920 milljörðum
króna. Upphæðin hafi aðeins numið
114 milljörðum í árslok 2003. „Þetta er
ævintýralegur vöxtur.“
Vilhjálmur segir hins vegar að
þegar Seðlabankinn hafi farið að skoða
útreikninga sína nánar í samræmi við
staðla Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hafi
komið í ljós að skuldastaða þjóðarbús-
ins hafi verið stórlega ofmetin. Nettó-
skuldirnar hafi í raun aðeins numið 27
prósentum af landsframleiðslu á ára-
bilinu en ekki 120 líkt og hagtölur
sýni.
„Þetta merkir að eignastaðan var í
raun að batna á öllum póstum. Það er
því nauðsynlegt að draga mun betur
fram hversu mikið staðan hefur batn-
að á þessum árum,“ segir Vilhjálmur.
Hann er ómyrkur í máli. Leggur
áherslu á að Seðlabankinn stígi fram
og viðurkenni að hann hafi ekki verið
með réttar tölur. „Að öðru leyti hef ég
ekkert á móti Seðlabankanum og fólk-
inu sem þar vinnur. Ég hef þekkt það
lengi og veit að þetta er hæfileikaríkt
fólk,“ segir hann. Seðlabankinn verði
hins vegar að breyta um stefnu.
Annað hæfileikafólk
Vilhjálmur er þess fullviss að íslenskt
efnahagslíf og fyrirtækin hér muni
standa styrkum fótum þegar hríðinni
slotar á fjármagnsmörkuðum. Fjár-
málageirinn eigi ekki síst eftir að
standa sterkur. „Banka- og fjármála-
geirinn er að fara í gegnum mikið
erfiðleikatímabili núna og það verða
einhverjar breytingar. En eftir mun
standa mjög sterkur atvinnuvegur.
Fyrirtækin verða reynslunni ríkari,
öflugri og betur í stakk búin til að tak-
ast á við framtíðina,“ segir Vilhjálmur
og telur að niðursveiflan með erlendu
aðförinni að íslensku efnahagslífi á
vordögum 2006 hafi verið lærdómsrík
og viðbrögðin þau að styrkja stoðirnar
til muna. Það hjálpi nú.
Hann telur fjarri að núverandi nið-
ursveifla verði sú síðasta. Erfiðleikar
skelli á með reglulegu millibili og
megi reikna með annarri dýfu eftir
einhver ár. Mikilvægt sé hins vegar að
finna leiðir til að komast í gegnum
þrengingar. „Það er engin spurning að
við komumst í gegnum þetta. Við
eigum mikið af hæfileikaríku fólki í
fjármálageiranum og nú þarf að virkja
það. Ég held að eftir þetta fáum við
viðspyrnu til að halda áfram að sækja
fram,“ segir Vilhjálmur Egilsson.