Fréttablaðið - 04.05.2008, Side 10

10 4. maí 2008 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björgvin Guðmundsson og Björn Ingi Hrafnsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
Heilbrigðisþjónusta til
framtíðar
Heilbrigðiskerfi okkar Íslendinga stenst saman-burð við það sem best gerist hjá öðrum þjóð-
um. Lífslíkur eru með þeim hæstu í heiminum og
þjónusta sem veitt er á spítölunum er talin mjög
góð. Þessi árangur er virkilega ánægjulegur og við
getum verið stolt af því starfi sem er unnið í heil-
brigðisþjónustunni. Vitanlega kostar heilbrigðis-
kerfið sitt og eftir því sem samfélög verða ríkari
því stærri hluta tekna sinna verja þau til heilbrigð-
ismála. Við Íslendingar höfum farið þá leið að fjár-
magna heilbrigðisþjónustuna fyrst og fremst úr
sameiginlegum sjóðum og um það ríkir góð pól-
itísk samstaða. Við viljum að allir hafi aðgang að
heilbrigðisþjónustu, óháð efnahag. Við höfum borið
gæfu til þess að byggja upp samfélag sem veitir
hverjum og einum gott svigrúm til að spreyta sig og
finna kröftum sínum viðnám um leið og við tökum
höndum saman um að styðja við hvert annað þegar
á móti blæs. Um þá samfélagsgerð eigum við að
standa vörð.
Einkarekstur engin allsherjarlausn...
Umræður um hvort einkarekstur eigi erindi í
heilbrigðisþjónustuna eru markaðar af þeirri
samfélagslegu sátt sem hér ríkir. Engum dettur í
hug að innleiða hér kerfi sem sundrar þjóðinni í þá
sem hafa efni á heilbrigðisþjónustu og þá sem ekki
hafa efni á henni. Vissulega getur ríkt fólk sótt sér
meiri þjónustu en aðrir, t.d. erlendis, og er ekkert
athugavert við það. En heilbrigðisþjónusta hér á
landi verður að megninu til fjármögnuð úr sameigin-
legum sjóðum og jafnframt er líklegt að rekstur
heilbrigðiskerfisins verði að stórum hluta á hendi
hins opinbera. Fyrir því eru ýmis rök, svo sem
stærðarhagkvæmni og sú staðreynd að þeir sem
veita þjónustuna hafa miklu meiri upplýsingar
heldur en þeir sem þiggja hana. Markaðsdrifnar
lausnir eigi því ekki alltaf við og varhugavert að
ætla að einkarekstur leysi öll mál.
...en getur stundum átt við
En það er jafn varhugavert að ætla að einkarekstur
eigi ekkert erindi í heilbrigðisþjónustuna. Því er spáð
að ef ekkert er að gert í skipulagi heilbrigðismála á
Íslandi muni opinber kostnaður sem hlutfall þjóðar-
framleiðslu vaxa í rúm 15% árið 2050 og þar með yrði
íslenska heilbrigðiskerfið það dýrasta í löndum
OECD. Við þessu þurfum við að bregðast og við
eigum að leita allra leiða til þess að tryggja að þjóðin
njóti sem bestrar þjónustu fyrir það fé sem hún ver
til þessara mála. Einkarekstur hefur meðal annars
þann kost í för með sér að það dregur úr miðstýringu
og auknar líkur eru á því að nýjar hugmyndir og bætt
þjónusta geti rutt sér til rúms. Ef einkarekstur getur
náð sama árangri og opinber þá tel ég að við eigum að
skoða vel þann valkost. Ef einkarekstur getur leitt til
betri þjónustu fyrir sama fé, eða sömu þjónustu fyrir
minna fé, þá hljótum við að nýta okkur slíkar lausnir.
Aðalatriðið er að tryggja að þeir fjármunir sem við
veitum úr sameiginlegum sjóðum okkar nýtist
þjóðinni sem best og heilbrigðiskerfi okkar verði
áfram í fremstu röð.
Kreddur og klisjur duga
ekki
Einkarekstur opinberrar þjónustu er ein form-gerð einkavæðingar en hún getur verið þrenns
konar. Í fyrsta lagi einkavæðing sem snýst um
að selja opinberar stofnanir líkt og gert var með
Símann og bankana á sínum tíma, önnur leið er að
bjóða út rekstur á tiltekinni opinberri þjónustu,
svokölluð „úthýsing“, en í þriðja lagi einkafjár-
mögnun tiltekinnar þjónustu eða verkefna, þ.e. sú
aðferð að einstaklingarnir borgi fyrir þjónustuna.
Heildarsýn skortir
Einkarekstur í heilbrigðisþjónustu hefur á seinni
árum verið tilviljanakenndur og ómarkviss.
Einföldustu og aðgengilegustu verkefnin hafa verið
boðin út en flóknari og dýrari verkefni hafa verið
skilin eftir hjá hinu opinbera. Heildstæða stefnu-
mótun hefur skort og heildræna sýn á heilbrigði
þjóðarinnar er hvergi að finna. Nálgunin tæknileg
og vélræn.
Afstaðan til einkareksturs í heilbrigðiskerfinu
hefur því miður fyrst og fremst ráðist af pólitísk-
um kreddum hjá sjálfstæðismönnum en ekki
faglegum eða efnislegum rökum. Sannfæringin um
að einkarekstur sé alltaf betri en rekstur hins
opinbera ógnar samfélagssáttmálanum um
samneyslu og réttlátt kerfi.
Spurningum þarf að svara
Að mati okkar Vinstri grænna þarf að svara
þremur spurningum áður en lengra er haldið út á
þessa braut:
Tryggir breytingin sjúklingnum betri og ódýrari
þjónustu?
Er þjónustan ódýrari og hagkvæmari fyrir þann
sem greiðir þjónustuna, þ.e. ríkissjóð?
Er þjónustan betri fyrir starfsfólkið sem innir
hana af hendi, réttindi þess, kjör og möguleika til
starfsþróunar?
Ef einni þessara spurninga er svarað neitandi þá
segjum við nei. Sönnunarbyrðin hvílir á þeim sem
vilja breytingarnar. Það er óásættanlegt að beita
einungis fyrir sig pólitískum frösum og klisjum.
Almenningur á rétt á faglegum og hagrænum
rökum. Breytingarnar snúast um heilsu og fjárhag
almennings, réttlæti og jöfnuð. Af því má ekki gefa
afslátt.
Engin þjóðarsátt
Það liggur fyrir að þegar Samfylkingin færði
Sjálfstæðisflokknum heilbrigðisþjónustuna á
silfurfati urðu þáttaskil sem Geir Haarde sjálfur
orðaði þannig að nú væri unnt að gera breytingar
sem væru meira í ætt við stefnu Sjálfstæðisflokks-
ins. Meiri breytingar en áður hefði verið unnt að
gera með fyrri samstarfsflokki. Flokkur sem
kennir sig við jöfnuð verður að vita að það verður
aldrei þjóðarsátt um að eyðileggja heilbrigðiskerf-
ið. Um það kerfi ríkir rótgróin sátt sem er ein af
grundvallarstoðum þess sáttmála sem íslenskt
samfélag byggir á.
BITBEIN Illugi Gunnarsson spyr:
Á einkarekstur erindi í
heilbrigðisþjónustuna?
ILLUGI
GUNNARSSON
SVANDÍS
SVAVARSDÓTTIR
M
argir hafa áhuga á að leggja sitt af mörkum og
stuðla að betra lífi fólks í fjarlægum og oft á
tíðum fátækum löndum.
Ýmsar leiðir eru færar og hvers og eins að velja
þar. Sumir hafa tekið barn í fóstur, á vegum ABC,
SPES og ýmissa annarra hjálparsamtaka, og kosta þannig fæði,
klæði og skólagöngu barns sem fylgst er með úr fjarlægð. Aðrir
kjósa minna persónuleg framlög, ýmist föst eða tilfallandi.
Ein leið sem hægt er að velja til að leggja sitt af mörkum er að
kaupa vörur sem merktar eru Fairtrade en sú merking þýðir að
vörurnar eru framleiddar og seldar eftir stöðlum sanngjarnra
viðskipta. Fairtrade er þannig ekki góðgerðastarfsemi heldur
felst í merkingunni trygging þess að fullrar sanngirni hafi verið
gætt við framleiðslu og verslun með vöruna. Hugmyndin á bak
við Fairtrade er í raun afar einföld og snýst eingöngu um það að
greiða framleiðanda vöru sanngjarnt verð fyrir hana.
Með því að kaupa Fairtrade-merkta vöru stuðlar neytandinn
þó ekki bara að því að bændur fái sanngjarnt verð fyrir vöru sína
heldur einnig að því að draga úr barnaþrælkun. Eitt af skilyrð-
um þess að framleiðsla fái Fairtrade-vottun er nefnilega að börn
framleiðandans gangi í skóla og að börn mega ekki vinna við
framleiðslu vörunnar ef heilsu þeirra, þroska eða skólagöngu er
ógnað með vinnunni. Auk þess er stutt við lífræna ræktun með
kaupum á Fairtrade-vörum.
Þannig getur hver og einn neytandi lagt sitt af mörkum til að
bæta heiminn með því að kaupa Fairtrade-merktar vörur. Auka-
ávinningurinn er svo sá að Fairtrade-merktar vörur eru yfirleitt
mikil gæðaframleiðsla vegna þeirra skilyrða sem sett eru fyrir
því að vörur fái merkinguna. Ávinningurinn er því allra, fram-
leiðenda, seljenda og kaupenda.
Fairtrade-merktar vörur eru vissulega iðulega aðeins dýrari
en sambærilegar vörur, þó er það ekki algilt. Hafa ber einnig í
huga að þó að gott sé að eiga þess kost að kaupa ódýrar vörur þá
er rétt að hafa varann á þegar vörur eru boðnar til sölu á afar
lágu verði. Það gæti nefnilega bent til þess að einhver fari veru-
lega halloka í viðskiptunum einhvers staðar á leiðinni.
Það er kannski ekki hægt að bylta með vali sínu á vöruteg-
undum en það er hægt að hafa áhrif samt. Val hins vestræna
neytanda snertir nefnilega ekki bara hann sjálfan heldur líka þá
sem ræktuðu hana eða framleiddu með öðrum hætti, jafnvel í
fjarlægum heimshluta.
Það er gott til þess að vita að neytandi á Íslandi getur haft
áhrif með vali sínu á vörum. Verslun með Fairtrade-merktar
vörur hefur vaxið verulega fiskur um hrygg undanfarin ár og
það er alls ekki þannig að einungis sé hægt að kaupa Fairtrade-
merktar vörur í litlum búðum niðri í bæ heldur fást þær líka í
helstu stórmörkuðum. Auðvitað er mikill minnihluti varningsins
merktur með þessum hætti en það er samt um að gera að gá.
Sanngjörn viðskipti skipta sköpum
fyrir fátæka bændur.
Að hafa áhrif
með vali á vöru
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR
Óþreytandi ráðherra
Jóhanna Sigurðardóttir félagsmála-
ráðherra virðist óþreytandi. Í nýrri
könnun Capacent er hún vinsælasti
ráðherrann þar sem 60 prósent
landsmanna eru ánægð með störf
hennar og þann fyrsta maí hlaut
Jóhanna sérstaka heiðursviðurkenn-
ingu Ungra jafnaðarmanna fyrir að
hafa aldrei á ferli sínum á Alþingi
vikið frá jafnaðarhugsjóninni. Hlaut
hún viðurkenninguna á þrjátíu
ára starfsafmæli sínu á Alþingi, en
Jóhanna var fyrst kosin á
þing vorið 1978. Þá var
Ágúst Ólafur Ágústsson,
varaformaður Samfylking-
arinnar, eins árs og Birkir
Jón Jónsson, þingmaður
Framsóknarflokksins,
ekki fæddur.
Búkalú í Bankastræti
Jakob Frímann Magnússon Stuð-
maður hefur verið ráðinn verkefnis-
stjóri miðborgar Reykjavíkurborgar.
Í Fréttablaðinu í gær sagði hann
nauðsynlegt að hafa miðborgina
á viðvarandi dagskrá hjá borginni
en verkefnis stjóra er ætlað að hafa
yfirsýn yfir verkefni miðborgarinnar
og vinna að framgangi þeirra. Jakob
Frímann er þekktur af störfum sínum
sem mikill stuðmaður og enn er
hann umtalaður í Lundúnaborg þar
sem hann gegndi stöðu menningar-
fulltrúa. Borgarbúar
mega því vænta
góðs menn-
ingarsumars
í miðborg-
inni.
Orkan í fjöllunum
Á forsíðu Wall Street Journal á
föstudaginn var fjallað um ástand
efnahagsmála á Íslandi og það tekið
sem dæmi um samdrátt að ein eft-
irlætisiðja Íslendinga, akstur breyttra
jeppabifreiða, ætti nú undir högg
að sækja enda hefði sala slíkra bíla
dregist stórkostlega saman á undan-
förnum mánuðum. Var þar vitnað í
ungan íslenskan eiganda uppskrúfaðs
Toyota Land Cruiser-jeppa sem væri
tilbúinn að berjast fyrir rétti sínum.
Sagðist hann bara vilja fá að fara
þangað sem hann langaði til að fara
og að hann fengi orku úr fjöllunum,
þar gæti hann hugsað. Það er mjög
jákvætt að fólk hugsi, flestir geta
tekið undir það. Hugsi til dæmis
um umgengni um landið og
umhverfismál. olav@frettabladid.is