Fréttablaðið - 05.06.2008, Blaðsíða 18

18 5. júní 2008 FIMMTUDAGUR
F
lóttamenn hafa verið til jafn lengi
og menn hafa átt í átökum og
hamfarir hafa riðið yfir. Í gegnum
aldirnar eru til sögur af hópum
fólks sem flúið hafa ofsóknir og
átök, eða hungur og hamfarir. Síðari
heims styrjöldin varð hins vegar til þess að
komið var á fót skipulögðum samtökum um
flóttamannavandann í Evrópu.
Skipta má komu flóttamanna til Íslands í
tvö skeið: fyrir og eftir stofnun flóttamanna-
ráðs árið 1995, en við það komst skipulag á
málaflokkinn Frá 1956 til 1991 komu hingað
til lands 204 flóttamenn í sex hópum. Af
þeim voru 94 enn á Íslandi árið 2005, aðrir
höfðu látist eða flust á brott.
Fyrstu flóttamennirnir komu til Íslands á
aðfangadag árið 1956. Þar voru á ferð 52
Ungverjar sem flýðu innrás Sovétmanna í
Ungverjaland. Strax þremur árum eftir
komu þeirra fyrstu kom næsti hópur, 32
flóttamenn frá Júgóslavíu. Tuttugu ár liðu
þar til næsti hópur kom, frá Víetnam.
Vatnaskil
Með stofnun flóttamannaráðs, sem nú heitir
flóttamannanefnd, urðu vatnaskil í mála-
flokknum. Markviss stefna var sett um
málið og komið var á samvinnu við Rauða
krossinn. Horft var til þess að velja eitt
móttökusveitarfélag og vinna náið með því.
Flóttafólkið færi því ekki í höfuð staðinn
heldur út á land. Ekki var síst horft til þess
að smæð samfélaga væri kostur og myndi
styðja betur við flóttamenn. Til Reykja-
víkur komu fyrst flóttamenn árið 2005.
Efasemdaraddir heyrðust um að í litlum
samfélögum myndi hópur flóttamanna verða
of stór og áberandi hluti þeirra. Einnig
óttuðust sumir að smærri samfélög réðu illa
við verkefnið, ekki síst þegar kæmi að
íslenskukennslu og húsnæðismálum. Þær
áhyggjur virðast hafa verið óþarfar.
Ísafjörður varð fyrstur fyrir valinu og
þangað komu þrjátíu flóttamenn frá
Krajina-héraði í Króatíu árið 1996. Síðan þá
hafa 277 flóttamenn komið til landsins.
Flóttamenn ánægðir
Árið 2005 vann Félagsvísindastofnun
Háskóla Íslands könnun fyrir flóttamanna-
ráð. Þá höfðu Íslendingar tekið á móti 420
flóttamönnum og af þeim bjuggu hér enn
260, eða um 62 prósent. Einhverjir hafa flutt
aftur til upprunalandsins, en aðrir til
annarra landa.
Um sextíu prósent líta á Ísland sem sitt
heimaland og miklum meirihluta finnst gott
að búa hér. Fyrsta kynslóð flóttamanna talar
alltaf eða oftast móðurmál sitt við börn sín
og um fjörutíu prósent þeirra gátu ekki tjáð
sig á öðru tungumáli en móðurmáli sínu.
Reynsla flóttamanna af komu hingað er
góð samkvæmt skýrslunni. Þeir bera þeirri
aðstoð sem þeir hafa fengið vel söguna.
Íslensk fyrirmynd
Kerfið sem notast er við hér á landi við
móttöku flóttamanna hefur vakið athygli
víða um heim. Flóttamannastofnun Samein-
uðu þjóðanna hefur litið til þess og vonast til
að koma því á sem víðast.
Það byggir í grunninn á samvinnu
ríkisins, Rauða krossins og móttökusveitar-
félags. Komið er á fót neti stuðningsfjöl-
skyldna, en það eru sjálfboðaliðar sem
taka að sér að vera nýjum fjölskyldum til
aðstoðar. Flóttafólk fær mikla aðstoð í eitt
ár við að standa á eigin fótum.
Reynslan er sú að færri hafa komist að
en vilja sem stuðningsfjölskyldur. Þykir
það einsdæmi, hve almenningur tekur
virkan þátt í starfinu og fjöldi
sjálfboðaliða hefur vakið athygli.
Mesta neyðin
Ríkisstjórnin tekur ákvörðun um
þann fjölda flóttamanna sem tekið
er á móti hverju sinni, að tillögu
flóttamannanefndar. Árið 2007
samþykkti hún að taka árlega á móti
25 til þrjátíu flóttamönnum.
Þeir flóttamenn sem hingað koma
eru þeir sem eru skilgreindir í
mestri neyð og verði að flytja
búferlaflutningum (e. resettle-
ment). Ísland tekur hlutfallslega á
móti færri flóttamönnum en Norður-
löndin og Bandaríkin, en á það ber að
líta að einungis um fimmtán til
tuttugu lönd taka við flóttafólki úr
þessum flokki.
FRÉTTASKÝRING
KOLBEINN ÓTTARSSON PROPPÉ
kolbeinn@frettabladid.is
FRÉTTASKÝRING: Flóttamenn á Íslandi 1. hluti
Almennt er horft til þriggja lausna fyrir
flóttafólk:
1. Að það snúi til baka til upprunalands
þegar það er óhætt.
2. Að það aðlagist og festi rætur í hælislandi.
3. Að það flytjist til búsetu í svokölluðu
þriðja landi.
Til þriðja möguleikans (e. resettlement)
er ekki gripið nema hinir tveir þyki ófærir.
Ísland er eitt þeirra landa sem hafa tekið við
hópi flóttafólks úr þeim flokki. Væntanlegir
flóttamenn á Akranes eru þeirra á meðal.
ÞRJÁR LAUSNIR FYRIR
FLÓTTAFÓLK„Sveitarfélögin, og allir sem að þessum
verk efnum hafa komið, hafa verið til
fyrir myndar,“ segir Guðrún Ögmunds-
dóttir, formaður flóttamannanefndar.
Guðrún er skipuð af félagsmála-
ráðherra, en auk hennar sitja í
nefndinni fulltrúar utanríkis- og
dómsmálaráðuneyta, svo og fulltrúi
Rauða krossins.
„Svona verkefni getur verið mikil
lyftistöng fyrir sveitarfélögin. Þau
þurfa að huga að sínu félagslega
kerfi og fara faglega á hærra
plan. Þau hugsa í lausnum, ekki
vandamálum, og það hefur
skilað sér í betri stjórnsýslu og
betri þjónustu. Obbinn af starf-
inu lendir á sveitarfélögunum og
Rauði krossinn vinnur líka gott
starf,“ segir Guðrún.
Engin vandamál
Hún segir íslenska kerfið vera
til fyrirmyndar; það sé í raun hið
ákjósanlega kerfi. „Sameinuðu
þjóðirnar líta mjög til þessa mikla
samstarfs sem verið hefur hér á
milli ríkis, sveitarfélaga og Rauða
krossins. Þá er haldið mjög vel utan
um hverja fjölskyldu hér, sem er
frekar sjaldgæft.
Íslendingar átta sig stundum ekki á því
hve mikið ríkidæmi það er að búa hér. Þeir
flóttamenn sem hingað koma snúa sumir
heim og það er dásamlegt ef hlutirnir lagast
heima fyrir. En margir vilja vera hér og aðlag-
ast samfélaginu. Við höfum ekki orðið vör við
nein vandamál því tengd,“ segir Guðrún.
Stuðningur
Sjálft flóttamannaverkefnið stendur yfir í eitt ár
og greiðir ríkið kostnað af því. Guðrún segir að
í dag sé um 100 milljónir króna að ræða. Að
því loknu eigi fólkið að geta séð um sig sjálft.
Þó að einhverjir aðlagist fljótt og komist á
vinnumarkaðinn þurfa margir á áframhald-
andi stuðningi að halda eftir árið. Hún er þá á
höndum sveitarfélagsins.
ÍSLENSKA KERFIÐ TIL FYRIRMYNDAR
Markviss stefna um mannúð
Fimmtíu og tvö ár eru síðan fyrstu flóttamennirnir komu til landsins. Með stofnun flóttamannaráðs árið 1995 urðu vatnaskil í
málaflokknum og mótuð var markviss stefna um mannúðaraðstoð. Sú leið sem farin er hér á landi hefur vakið athygli Samein-
uðu þjóðanna. Lítil sem engin vandamál hafa komið upp og reynsla flóttamanna af Íslandi er góð. Yfir 60 prósent eru hér enn.
„Reynslan af flóttamannaverkefnum er mjög
jákvæð og þetta hefur gengið mjög vel fyrir sig.
Engin alvarleg mál hafa komið upp og engir
hnökrar sem hafa varpað skugga á verkefnið,“
segir Atli Viðar Thorstensen, verkefnastjóri hjá
Rauða krossi Íslands (RKÍ).
Atli á sæti í flóttamannanefnd fyrir hönd RKÍ.
Hann leggur ríka áherslu á að samvinna ólíkra
aðila hafi ætíð verið góð. „Samvinna ríkis, sveitar-
félaga og RKÍ, bæði hvað varðar val á flóttafólki og
eftir að það kemur til landsins, hefur vakið athygli.
Þá hefur stuðningsfjölskyldukerfið, sem byggir
á sjálfboðaliðum RKÍ, vakið mikla aðdáun og er
stefnt að því að koma því upp sem víðast.“
Enginn annar kostur
Atli segir að breyting hafi orðið á með tilkomu
flóttamannaráðs. Nú sé Ísland eitt þeirra ríkja sem
taka á móti svokölluðu „resettlement“-flóttafólki.
Það er fólk sem á sér engan samastað utan flótta-
mannabúða og þarf að komast í annað land.
„Það fólk getur hvorki snúið aftur til síns heima,
né dvalið áfram á þeim stað sem það er nú. Það
eru ekki nema fimmtán til tuttugu ríki í heimin-
um sem taka á móti þessu fólki og við erum eitt
þeirra. Framlag okkar er því mikils metið,“ segir
Atli.
Hann segir umræðu um hvort hjálpa eigi fólki
heima fyrir eða bjóða því hingað sé á villigötum.
„Við aðstoðum fjölda fólks á heimaslóðum þar
sem því verður við komið. Hins vegar eru aðstæð-
ur stundum þannig, líkt og með flóttafólkið sem
koma mun til Akraness, að það er einfaldlega ekki
hægt. Þá er þeim boðið hæli í öðrum löndum. Að
veita hæli er mannúðaraðgerð.“
Flóttamannastofnun SÞ
Ríkisstjórnin ákveður fjölda flóttamanna sem veitt
er viðtöku. Flóttamannanefnd leitar til Flótta-
mannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um tillög-
ur að því hvaðan fólkið ætti að koma. Iðulega er
farið eftir þeim tillögum.
„Valið á því hverjir koma fer síðan fram við
flóttamannastofnun á hverjum stað. Við förum á
svæðið og metum það, ræðum við fólkið og
metum hverjir eru í mestri þörf og hvort þeir vilji
koma til Íslands. Þá skoðum við hvernig kerfið á
Íslandi geti mætt þörfum fólksins. Á grundvelli
þessarar skoðunar leggjum við til hverjum verði
veitt hæli. Við erum því í virkri samvinnu við
Flóttamannastofnun SÞ og ríkisstjórnina.“
AÐ VEITA HÆLI SNÝST UM MANNÚÐ
HEIMA OG HEIMAN Atli segir að Íslendingar eigi að
aðstoða fólk heima við þar sem það er hægt, en í
neyð að bjóða flóttamönnum hingað til lands.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Akureyri
24
2003
Reykjavík
7
2005
24
2007
30
Hafnarfjörður
75 1999
Fjarðarbyggð
Dalvík Akranes
30*
2008
Ísafjörður
30
1996
Siglufjörður
24
2000
Hornafjörður
17
1997
* áætlaður
fjöldi
Reykjanesbær
23
2001
Blönduós
23
1998
KOMA FLÓTTAFÓLKS 1956-1991
Komuár heimaland fjöldi
1956 Ungverjaland 52
1959 Júgóslavía 32
1979 Víetnam 34
1982 Pólland 26
1990 Víetnam 30
1991 Víetnam 30
Alls 204
RÍKISBORGARARÉTTUR
Flóttamenn geta sótt um ríkisborgararétt eftir
fimm ára dvöl á landinu, tveimur árum fyrr
en þeir útlendingar sem hingað flytja að eigin
frumkvæði.
Flóttamenn fá óbundið dvalarleyfi til þriggja
ára og sækja að því loknu um búsetuleyfi þar til
þeir geta sótt um ríkisborgararétt að fimm árum
liðnum.
Langflestir sem hingað hafa komið hafa
fengið ríkisborgararétt. Við það missa þeir stöðu
flóttamanna.
Króatía*
Kólumbía
Palestína
FYRSTA GREIN AF FJÓRUM
Á morgun:
Reynsla samfélags – Höfn í Hornafirði
Kósovó
* Krajina
MIKIL SAMVINNA Guðrún segir að samvinna
ólíkra aðila á Íslandi sé til fyrirmyndar.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA