Fréttablaðið - 20.07.2008, Blaðsíða 14

14 20. júlí 2008 SUNNUDAGUR
S
orp og úrgangur hefur
fylgt manninum frá
örófi alda. Fornleifa-
fræðingar nútímans
lesa heilu þjóðarsög-
urnar úr gömlum rusla-
haugum, enda er sagt að fátt segi
meira um manneskju en það rusl
sem hún skilur eftir sig. Óvíst er
hvað fornleifafræðingar framtíðar-
innar muni lesa úr ruslinu um
okkur − enda er það markviss
stefna að draga eins mikið úr því
sem við skiljum eftir okkur og
mögulegt er.
Segja má að við stöndum á tíma-
mótum í sorpmálum. Hlutfall
endurvinnslu eykst stöðugt og
umsjá sorps er ekki lengur kvöð
heldur eftirsóknarverð. Einka-
fyrirtæki eru farin að sjá sér hag í
því að taka þátt í henni.
Tímar opinna ruslahauga eru
löngu liðnir. Pétur Hoffmann Sal-
ómonsson, kynlegur kvistur í
mannlífi Reykjavíkur á síðustu
öld, leit á ruslahauginn við Ána-
naust sem auðlind og nefndi hann
Gullströndina. Margir þekkja það
að hafa leikið sér á ruslahaugun-
um og rótað eftir verðmætum sem
krakki. Enn fleiri lásu um Jón Odd
og Jón Bjarna sem gerðu sér ferð
upp í Gufunes til að leita gersema
á haugunum þar. Í dag gæti slíkt
reynst erfitt; orðið ruslahaugur er
meira að segja horfið. Í dag tölum
við um urðunarstaði, endur-
vinnslustöðvar og jarðgerðar-
svæði.
Ísland er bundið af tilskipun
Evrópusambandsins um að minnka
urðun á lífrænum úrgangi. Sorp-
mál fara eftir Landsáætlun um
meðhöndlun úrgangs. Markmiðið
með henni er að „draga markvisst
úr myndun úrgangs, auka endur-
notkun og endurnýtingu hans og
minnka þannig það magn úrgangs
sem fer til endanlegrar förgun-
ar“.
Samkvæmt landsáætluninni er
gengið út frá árinu 1995 og 1. jan-
úar árið 2009 má það magn lífræns
úrgangs sem urðað er aðeins vera
75 prósent af því sem það var það
ár (1995). Árið 2013, hinn 1. júlí,
þarf heildarmagnið að vera komið
niður í 50 prósent af því sem það
var árið 1995 og eigi síðar en 1.
júlí árið 2020 þarf það að vera
komið niður í 35 prósent af magn-
inu frá 1995.
Til þess að þetta verði að veru-
leika þurfum við nokkuð að taka
okkur á. Íslendingar standa þokka-
lega hvað varðar markmiðið fyrir
næsta ár, en ef markmiðið fyrir
2013 á að nást þá er ljóst að átaks
er þörf.
Með því að draga úr úrgangi og
stuðla að ábyrgri meðhöndlun
hans er annars vegar dregið úr
hættu á mengun umhverfisins og
hins vegar dregið úr sóun á verð-
mætum og landrými til urðunar.
Miklar framfarir hafa átt sér stað
í meðhöndlun úrgangs hér á landi.
Á árunum í kringum 1970 var
úrgangi oftar en ekki brennt við
venjulegan eld í opinni brennslu.
Förgunarstaðir voru margir og
nálægt byggð svo að ekki þyrfti að
flytja úrganginn langar leiðir. Á
áttunda áratugnum hófst bygging
brennsluþróa. Þar var um lághita-
brennslu að ræða með tilheyrandi
mengun.
Áður fyrr heyrði til undantekn-
inga að einhver kostnaður félli á
þá sem losuðu sig við úrgang. Nú
hefur orðið breyting á þeim þanka-
gangi. Í dag ryður hugsunin um
„að sá sem mengi þurfi að borga
fyrir það“ sér æ meira til rúms.
Því er komið skilagjald á spilliefni
og komið hefur verið á fót svo-
Ekki lengur rusl heldur hráefni
Hvað verður um ruslið okkar, blöðin, dósirnar og flöskurnar? Við erum vön að geta hent þessu í tunnuna, skilað í endurvinnslu
eða komið á grenndarstöðvar, en hvað tekur þá við? Kolbeinn Óttarsson Proppé er í rusli og kynnti sér meðferð úrgangs.
VERÐMÆTI Starfsmenn Endurvinnslunnar fylgjast með dósunum á leið inn í press-
una. Mikil verðmæti eru fólgin í álinu enda kostar endurvinnsla áls aðeins fimm
prósent af því sem frumvinnslan kostar. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Endurvinnslan var stofnuð árið
1989 til að endurvinna öl- og gos-
drykkjaumbúðir. Þá voru svo til allar
gosdrykkjaumbúðir úr áli og blöskraði
mörgum hve dósirnar dreifðust víða.
Því tóku framleiðendur höndum
saman við kaupmenn og hið opin-
bera og komu fyrirtækinu á fót. Það
var ekki síst áhuga Jóns Sigurðssonar,
þáverandi iðnaðarráðherra, að þakka
að fyrirtækið varð að veruleika.
Endurvinnslan er nú í eigu ÁTVR,
Vífilfells, Ölgerðarinnar, Kaupmanna-
samtakanna, Alcan, Bandalags
íslenskra skáta, Gúmmívinnslunnar,
Sambands íslenskra sveitarfélaga,
Íslenska járnblendifélagsins og ríkis-
sjóðs. Fyrirtækið er ekki rekið með
gróðasjónarmið í huga, en skilar engu
að síður nokkurra milljóna króna
hagnaði árlega.
Úrvinnslusjóður sér um skilagjald
á drykkjarvöruumbúðir og er það
í dag 10 krónur á flösku eða dós.
Endurvinnslan greiddi á síðasta ári
út 930 milljónir króna, sem ætti að
þýða að 93 milljónir eininga komu
í hús í fyrra. Hins vegar eru einhver
brögð að því að meira sé sagt en efni
standa til í pokum sem skilað er inn
til fyrirtækisins.
Skil á drykkjarvöruumbúðum hafa
hæst farið í 86 prósent hér á landi
en eru í dag um 82 prósent. Stefnt er
að því að vera með skilin í kringum
84-5 prósent, líkt og gerist á hinum
Norðurlöndunum.
Áldósirnar eru pressaðar saman hjá
fyrirtækinu og komið fyrir í böggum,
sem hver um sig inniheldur um 800
dósir. Böggunum er síðan komið
fyrir í gámum sem siglt er með til
Immingham á Englandi. Þaðan eru
þeir fluttir til Warrington, rétt utan við
Birmingham, þar sem lakkið er brætt
af við háan hita. Álið er síðan brætt
og endurunnið.
Það er tuttugu sinnum hagkvæm-
ara að endurvinna ál en frumvinna
það, þar sem aðeins þarf um fimm
prósent af þeirri orku sem þarf í
frumvinnuna til þess að bræða dós-
irnar. Hráefnið er mjög gott, en ál er
þeim eiginleikum búið að hægt er að
endurvinna það margoft. Væru skilin
hjá stærstu löndunum í líkingu við
það sem er á Norðurlöndunum myndi
gríðarleg orka og peningar sparast.
Þetta á sérstaklega við um Banda-
ríkin, en þar er neytt um helmingi
meira af drykkjarvörum en gert er
hér á landi. Þar er lítil endurvinnsla
og gríðarlegt magn dósa er grafið
í jörðu. Væri endurvinnslan þar í
líkingu við það sem hún er hér væri
hægt að loka fjölmörgum álverum af
því að þörfin fyrir frumvinnslu myndi
minnka til muna. Gríðarleg verðmæti
eru því grafin í jörð þar árlega. Því er
mikilvægt að skila sem mestu inn til
endurvinnslu, bæði út frá umhverfis-
legum og hagrænum sjónarmiðum.
Ekki þarf að líða langur tími þar til
áldósin sem skilað er inn til endur-
vinnslunnar er komin aftur í notkun.
Neytandi á Íslandi getur skilað inn
dós, hirt sínar tíu krónur, og verið far-
inn að drekka úr nýrri dós úr sama áli
eftir nokkrar vikur eða mánuði. Álið
er notað á hefðbundinn hátt, í dósir
og ýmsa aðra framleiðslu; til dæmis
flugvélar.
Endurvinnslan tekur einnig á móti
plast- og glerflöskum. Glerið er mulið
niður og urðað, en þar nýtist það
meðal annars til að binda saman
hauga sem urðaðir eru. Það dregur
einnig úr rottugangi á urðunarstað,
enda óhægt um vik fyrir dýrin að kom-
ast í sorpið sé utan um það glersalli.
Plastflöskurnar eru pressaðar
saman í bagga, en hver slíkur inni-
heldur um 7.200 flöskur. Þeir eru
einnig fluttir út í gámum, ýmist til
Evrópu eða Bandaríkjanna, þar sem
plastið er brætt. Þar er það notað
aftur í ýmsan varning; allt frá plast-
flöskum til flíspeysa.
Ál og plastflöskur eru um 82 pró-
sent af því sem kemur til Endurvinnsl-
unnar og skiptist nokkurn veginn
til helminga. Glerflöskurnar eru um
átján prósent, eða um 6.000 tonn
á ári. Þar er aðallega um vínflöskur
að ræða. Ísland er eina landið í
heiminum sem er með skilagjald á
áfengisflöskum.
Íslendingar standa nokkuð
framarlega í endurvinnslu á flöskum
og dósum. Nú er verið að vinna að
vélvæðingu hjá Endurvinnslunni
þar sem verður hægt að telja hverja
dós og flösku fyrir sig. Áfengis-
flöskurnar gera það ferli flóknara, þar
sem þær koma víða að, úr ýmsum
strikamerkjakerfum, og því þarf að
sérhanna vélbúnað fyrir þær.
Endurvinnslan er í Knarrarvogi í
Reykjavík og er með um fimmtíu
umboðsmenn um land allt.
GÆTUM LAGT AF FJÖLDA ÁLVERA
ÁLBAGGAR Lítið fer fyrir 800 dósum þegar búið er að pressa þær saman í bagga. 25
tonn fara í hvern gám sem fluttur er út. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Sorpa er byggðasamlag um
sorphirðu sem starfrækt er á
höfuðborgar svæðinu. Hver íbúi á
svæðinu skilur að meðaltali eftir sig
um 223 kíló af sorpi á ári. Mesta
magnið berst í desember, rétt rúm-
lega fjögur tonn, en annars eru það
um 3,1 til 3,7 tonn á mánuði.
Sorpa starfar eftir svæðisáætlun
um meðhöndlun úrgangs, sem
aftur tekur tillit til landsáætlunar.
Svæðið allt frá Markarfljóti og
norður fyrir Blönduós hefur gert
sér sameiginlega áætlun. Markmið
landsáætlunarinnar um minnkandi
urðun á lífrænum úrgangi, setur sitt
helsa mark á starfsemi Sorpu. Þar
eykst hlutfall endurvinnslunnar með
hverju árinu. Nú er litið á sorpið
sem verðmæti fremur en úrgang. Þó
er alltaf eitthvað sem þarf að urða
og er þá rætt um óvirkan úrgang.
Sorpa hefur
gert samning
um leigu á landi
á Álfsnesi, en
hann gildir til
ársins 2014.
Hvað þá
verður er óljóst
nú. Ragna I.
Halldórsdóttir,
deildarstjóri
markaðs- og
fræðslusviðs Sorpu, segir að verið sé
að móta stefnuna fyrir framtíðina.
Meðal þess sem í athugun er er að
koma upp háhitabrennslustöð. „Þá
yrði sorpinu brennt við mjög háan
hita þannig að engin mengun hlýst
af. Við brunann verður til orka sem
hægt er að nýta. Þetta er mjög dýr
lausn, en er engu að síður í skoðun.
Raunar hafa forsvarsmenn Sements-
verksmiðjunnar á Akranesi lagt til að
hægt væri að brenna sorpi í þeirra
kerfi,“ segir Ragna.
Lífrænn úrgangur er ekki lengur
urðaður heldur nýttur til jarðgerð-
ar. Við þá vinnslu verður einnig til
metan, sem er nýtt á vélar bifreiða.
Það má því sjá fyrir sér að innan
ekki of langs tíma verði sorpmálum
þannig fyrir komið að meirihlutinn
af úrganginum verði að afurðum,
annars vegar metani og jarðgerðar-
efni og hins vegar orku í háhita-
brennslu. Mun minna landrými mun
þá þurfa fyrir urðun, þar sem hún
verði einungis lítill hluti úrgangsins.
VERÐMÆTI LIGGJA Í SORPINU
BLAÐABAGGAR Blöð og sléttur pappír
eru pressuð saman í bagga og flutt til
endurvinnslu í Svíþjóð. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
SORPMAGN Í SORPU
2006 39.113.135 tonn
2007 41.610.848 tonn
FARVEGUR
Í urðun 33,06%
Endurnýtt 47,00%
Jarðvegur 18,34%
Sent til forvinnslu 0,52%
Spilliefni 1,08%
kölluðu úrvinnslugjaldi. Það er
sett á til að stuðla að úrvinnslu
úrgangs og á að standa undir
kostnaði við meðhöndlun, endur-
nýtingu og förgun eftir því sem
við á.
40 PAPPÍRSGÁMAR Á VIKU TIL SVÍÞJÓÐAR
Sorpa er stærsti íslenski útflytj-
andinn til Svíþjóðar. Á hverri viku
fara fjörutíu gámar fullir af pappír
til endurvinnslu frá Sundahöfn til
Gautaborgar. Það eru 880 tonn.
Pappírinn berst til fyrirtækisins IL
Recycling sem endurvinnur hann
og nýtir í nýjar afurðir.
Stærsti hluti þess pappírs sem er
endurnýttur er dagblöð- og tímarit,
en um fjörutíu prósent þeirra
berast til endurvinnslu. Nýverið
hóf Sorpa hins vegar að taka við
sléttum umbúðum og nú má því
skila pökkum undan morgunkorni
og pakkapitsum í endurvinnslu-
gámana, svo dæmi sé tekið, að
ógleymdum mjólkurfernunum.
Grenndargámar eru tæmdir
vikulega og farið með þá upp í
Sorpu. Þar er innihaldið pressað
saman í bagga, komið fyrir í
gámum og flutt til Svíþjóðar. Frá
því að þú, lesandi góður, hefur
lokið lestri Fréttablaðsins og komið
því fyrir í Blaðberanum – töskunni
sem Fréttablaðið býður upp á til
að safna saman lesnum blöðum
– þarf ekki að líða mjög langur
tími þar til þú heldur á blaðinu á
ný í formi nýrra afurða. Í sumum
tilvikum aðeins vikur eða mánuðir.
RAGNA I.
HALLDÓRSDÓTTIR