Fréttablaðið - 16.08.2008, Blaðsíða 30

30 16. ágúst 2008 LAUGARDAGUR
ekki skipuð réttu fólki. Það er
mikil vægt að eyða allri óvissu um
það hvað megi gera í miðborginni,
það verða að vera skýr skilaboð
sem hagsmunaaðilar skilja og
styðja. Það hlýtur að vera hægt að
ná sátt um það hvernig Reykvík-
ingar og allir landsmenn vilja sjá
sögulegan kjarna borgarinnar þró-
ast. Það er mjög vanmetið hvaða
áhrif byggingar hafa á sálarlíf
fólks en þetta gleymist oft í skipu-
laginu. Skipulag á fyrst og fremst
að tryggja hag heildarinnar, en
ekki einstakra fjárfesta eða
athafnamanna. Hugsa verður um
miðbæinn sem mikilvægan stað
fyrir samfélagið og hver einasta
bygging sem þar er byggð ætti að
auka við mannlífið og bæta það. Af
hverju laðast fólk að gömlum
húsum og miðbænum? Veitir það
fólki jafnmikla gleði að labba um í
verslunarmiðstöðvum eða í nýjum
úthverfum borgarinnar og
nágrannabyggða? Ætli við munum
ganga um Smáralindina eftir 200
ár með andakt og hugsa um hversu
fallegur og sögulegur byggingar-
arfurinn er? Skyldi verða til hreyf-
ing til verndunar Smáralindinni?
Ég veit það ekki. Nýjar byggingar
bera þess oft merki að vera
aðkeyptar og raðað saman úr
fjöldaframleiddum hlutum, sem
allt miðar að því að lágmarka
kostnað og hámarka hagnað. Við
erum kannski með höfuðið í sand-
inum, en höldum að það sé alveg
hægt að halda í þetta upprunalega
og jafnframt að byggja framtíðina
og nýja byggð á þeim fallega
grunni. Gömlu húsin eru hógvær
og það er allt í lagi að nýbyggingar
séu líka hógværar og mannlegar.“
Fjárhagslegir hagsmunir setja
óeðlilega pressu á stjórnmála-
menn og skipulag
Tillaga að byggingu Listaháskóla
Íslands á Frakkastígsreit við Lauga-
veg hefur vakið deilur en húsið
mun verða reist af Samson Prop-
erties.
„Þetta er stór bygging á mjög
viðkvæmum stað. Það hefði eflaust
mátt ígrunda þetta betur og stjórn-
kerfi borgarinnar hefði mögulega
átt að setja skýrari línur um hvað
þessi bygging átti að vera stór.
Þetta mál er þó samt ólíkt fárinu
um Ráðhúsið að því leyti að þetta er
einkaframkvæmd, ekki opinber
bygging, þó hún verði leigð hinu
opinbera. Þetta kerfi var það sem
við völdum sjálf í síðustu kosning-
um. Einkaframkvæmdaraðilinn
leggur til lóðina og ákveður þar
með staðsetninguna. Þessi lóð, eins
og margar aðrar góðar lóðir í mið-
bænum, hefur gengið kaupum og
sölum undanfarin ár, en söluhagn-
aðurinn byggist á því að fá sam-
þykktan meiri byggingarrétt, eða
jafnvel aðeins vilyrði fyrir sam-
þykki. Þannig hleðst byggingar-
magnið upp við hverja sölu án þess
að um það sé fjallað á opinberum
vettvangi eins og í skipulagsráði.
Það er ekki auðvelt að standa undir
þrýstingi hagsmunaaðila og afar
auðvelt að lofa upp í ermina á sér i
góðra vina hópi. Athafnamenn og
fjárfestar þrýsta á stjórnmálamenn
að greiða götu þeirra í skipulagi.
Þetta eru leifar gamalla stjórnar-
hátta, þegar pólitíkin stýrði borgar-
skipulaginu og það hét fyrir-
greiðsla. Varðandi byggingu LHÍ
veit ég ekki hve mikið magn var
þegar samþykkt á reitnum og hve
mikið er viðbót vegna þarfa skól-
ans. Það er augljóst að fjárhagsleg-
ir hagsmunir setja oft óeðlilega
pressu á stjórnmálamenn og skipu-
lag. Og enginn vill valda öðrum
fjárhagslegum skaða. Þetta verður
þó að vera allt uppi á borðinu.“
Margrét segir að henni hafi fund-
ist mjög jákvætt hvernig staðið var
að hönnunarsamkeppninni um
Listaháskólann og að eignafélagið
hafi lagt mikið af mörkum til að
tryggja góða niðurstöðu og einnig
að þeir arkitektar sem urðu hlut-
skarpastir séu vandanum vaxnir og
komi örugglega til með að skila
góðri byggingu. „Ég set hins vegar
stórt spurningarmerki við staðsetn-
inguna. Við gerðum til dæmis fyrir
nokkrum árum tillögu um að Lista-
háskólinn yrði staðsettur við vestur-
mörk Kvosarinnar á auðu lóðinni
vestan við Borgarbókasafnið til
þess að gæða það gráa svæði lífi og
setja frumkraft eins og LHÍ á stað
sem gæti orðið að baklandi fyrir
miðbæinn og stutt við hann. Skól-
inn gæti einnig átt heima á Lauga-
vegi 77 en þar er stór og vannýtt
lóð, eða þá við Hlemm í gömlu lög-
reglustöðinni eins og nefnt hefur
verið undanfarið. Skólinn tæki þá
auðvitað á sig allt aðra mynd eftir
aðstæðum á hverjum stað. Það eru
mörg vannýtt svæði rétt utan við
þessa viðkvæmu verslunargötu
okkar sem á áfram að fá að vera
lífæð borgarinnar, þar sem fólk
kemur til að sýna sig og sjá aðra. Ef
þessi bygging á að vera á þessari
lóð þyrfti að íhuga það rækilega
hvort það sé virkilega nauðsynlegt
að fjarlægja þessi gömlu hús, sem
voru þarna fyrir, en eru ekki endi-
lega fyrir. Ég sé ekkert því til fyrir-
stöðu að skólinn sýni tillitssemi og
smá hæversku og verði dreginn
meira til baka frá Laugaveginum.
Byggingin yrði þá ekki eins áber-
andi og jafnframt forvitnilegri ef
það glitti aðeins í hana á bak við
gömlu húsin, en hætt er við að
stærð lóðarinnar hefti starfsemi
skólans þegar lengra dregur.“
Nýja Landsbankahúsið á vonandi
eftir að skapa mikið umtal
Tryggvagatan markar skilin milli
gamla bæjarins og nýs fram-
kvæmdasvæðis við austurhöfnina
þar sem Landsbankahúsið stendur
syðst og Tónlistarhúsið nyrst.
„Við komum á sínum tíma að
undir búningi fjárfestaútboðs fyrir
tónlistarhús áður en verkefnið varð
einkaframkvæmd. Það eru mjög
sterk rök fyrir því að hafa tónlist-
arhúsið þarna, staðurinn er ein-
stakur og kjörinn fyrir slíka bygg-
ingu. Hins vegar lögðum við áherslu
á það að húsið yrði endapunkturinn
á miðbænum og byggðin myndi
trappast niður í hæð frá risavöxnu
húsinu og laga sig að gamla hluta
miðbæjarins. Ég hefði viljað sjá
tónlistarhúsið eingöngu helgað tón-
listinni og í hæfilegri stærð. En af
einhverjum ástæðum varð þetta
allt mun stærra og ráðstefnuhúsi
og hóteli bætt við til að tryggja
rekstrarlega hagkvæma einingu.
Hættan við svo stór mannvirki er
hins vegar sú að fólk þarf ekkert að
stíga út úr þeim og á því ekkert
erindi í gamla miðbæinn, sem húsið
var einmitt byggt til að styrkja.
Ráðstefnugestir geta komið þangað
í rútu af flugvellinum og eytt þrem-
ur dögum innandyra. Við hefðum
viljað sjá þetta sem minni aðskild-
ar einingar helst á hendi margra
ólíkra aðila til að tryggja fjöl-
breytni og heilbrigða samkeppni
frekar en í höndum eins aðila, en í
því felst hætta á einsleitni. Ákvörð-
unin um það hvernig umhverfi á að
vera hefur í auknum mæli verið
færð í hendur þeirra sem stýra
fjármagni, sjóðum og fasteigna-
félögum. Við lögðum mikla áherslu
á að borgin og ríkið veldu sjálf hús
sem þeir vildu sjá á þessum stað í
gegnum samkeppni og færu svo í
útboð. Ef þessu hefði til viðbótar
verið skipt upp í viðráðanlegar
einingar hefðu fjárfestar boðið í
mismunandi byggingar. Svipuð
aðferð var til dæmis notuð í Berlín
fyrir mörgum árum og heppnaðist
vel, en þá mynduðust sambönd
arkitekta og verktaka sem hefðu
aldrei skapast öðruvísi. Menn sem
eru í viðskipta og atvinnulífinu eru
mjög duglegir og það er gaman að
vinna með þeim, en það er ekki
raunhæft að ætlast til þess af þeim
að þeir hyggi að öllum þáttum sem
góð byggingarlist eða skipulag
snýst um, eða atriðum sem lúta að
sögu okkar og menningu. Þeir þurfa
að láta hlutina ganga og stjórnast
af því sem þeir telja að markaður-
inn vilji og skili arði. En hver veit
hvað markaðurinn vill? Hann hefur
tilhneigingu til að vilja aðeins það
ódýrasta og því miður er versta
draslið oft vinsælast. Þetta er sér-
staklega alvarlegt í byggingariðn-
aðinum, því að hús sem hafa verið
drifin eru upp með sem minnstum
tilkostnaði og miklum hagnaði geta
litið þokkalega út í byrjun, en taka
fljótt að þreytast og standa svo
jafnvel í fimmtíu ár öllum til ama
og kosta allt umhverfið og jafnvel
þá sem keyptu mun meira en vand-
aðra hús sem er í raun mun hag-
kvæmara. Það gilda nefnilega
önnur lögmál um byggingar en
hluti sem hægt er að henda þegar
þeir eru orðnir úreltir, því þær
standa svo lengi og hafa áhrif á svo
marga.“ Er ekki einmitt mikilvægt
að sýna markaðnum hvað hann
gæti fengið og hvað hægt er að
gera, eða er það innræting? Fólk
kaupir oft það sem það heldur að
það eigi að kaupa vegna þess að það
þekkir ekkert annað. Mjög lítill
hluti markaðarins er nógu hugaður
til að taka ný skref og hugsa sjálf-
stætt.“
Margrét segir að borgin og ríkið
verði að veita aukið aðhald í takt
við einkavæðingu. „Við verðum að
losa skipulagsmálin úr þessu pen-
ingaati og setja manneskjuna og
menninguna í fyrirrúm. Skipulags-
yfirvöld verða að sýna fjárfestum
að þeir hafi hag af því að vinna með
þeim. Það er búið að leysa úr læð-
ingi nýtt afl sem þarf að setja
skýrar skorður, annars tekur þetta
kolvitlausa stefnu og Reykjavík
mun enda með því að líta út eins og
lítil Dubai.“
Margrét situr í dómnefnd um til-
lögu að byggingu höfuðstöðva
Landsbankans sem eiga að rísa á
sama reit og tónlistarhúsið, ásamt
ráðstefnusölum og hóteli. Niður-
stöðurnar að vinningstillögum um
nýjar höfuðsstöðvar Landsbankans
hafa enn ekki verið kynntar. Þegar
Margrét er innt eftir því hvernig
tillagan kemur til með að verða
segir hún aðeins að dómnefndin
hafi náð vel saman og gagnlegar
umræður hafi skapast, enda tillög-
ur fjölbreyttar. Samkeppnin var
vel skipulögð af hálfu bankans og
er afar mikilvæg fyrir miðbæinn.
„Niðurstaðan á vonandi eftir að
skapa heilmikið umtal og sennilega
deilur og miklar rökræður um
þróun borgarinnar.“
Margrét segir marga upptekna
af því sem oft sé kallað „Starchi-
tecture“. „Íslenskir fjárfestar leita
í auknum mæli til stærri arkitekta-
fyrirtækja á alþjóðlegum markaði
með mikilvægustu byggingar okkar
samtíma, eins og Tónlistarhúsið,
Landspítala, HR og fleiri. Þessir
menn eru oft að fjárfesta erlendis
og kaupa erlendis frá. Hvernig á
þeim að detta í hug að nokkuð
áhugavert geti átt sér rætur við
tærnar á þeim. Svarið hjá fjárfest-
um um hvers vegna íslenskir arki-
tektar eru ekki valdir er gjarnan:
„Af því að þeir eru svo lélegir.“ Það
er auðvitað ekki alrangt, en þeir
verða varla mikið betri ef þeim er
ekki treyst. og enginn efast um
hæfni þeirra sem fara með fé sem
oft er almannafé. Stærð þessara
verkefna er líka orðin slík og kröfur
um hraða svo miklar að byggingar-
iðnaðurinn hér á fullt í fangi með
að halda í við þróunina. Þessi verk-
efni krefjast líka annarra vinnu-
bragða en tíðkast hafa hingað til og
menn hafa misjafna afstöðu til
þeirra. En ég held að við ættum að
líta okkur nær. Við eigum marga
mjög hæfa arkitekta hér og ættum
að fara að trúa meira á eigin getu.
Við erum svo lítil þjóð og boð-
leiðirnar eru stuttar, við getum
áorkað hlutum hér sem ekki væri
nokkur leið að gera annars staðar.
Ég hefði viljað sjá þær stórbygg-
ingar sem nú eru í byggingu og
undirbúningi sem afurð okkar sam-
tíma og menningar, en ekki
aðkeypta fjöldaframleidda vöru
eftir uppskrift. Bestu byggingarn-
ar verða oft til vegna einhverrar
sérstöðu í umhverfi eða óvenju-
legrar nálgunar og skilnings á stað-
háttum og aðstæðum sem umlykja
bygginguna. Þessir hlutir eru ekki
augljósir og stökkva ekki fram af
sjálfu sér. En líklega eru þessar
áðurnefndu aðkeyptu byggingar
einmitt sannverðugasta arfleifð
okkar samtíma og endurspegla
hann. Í framtíðinni verða þær
minnismerki um þá ofgnótt og firr-
ingu sem nú er að taka enda, um
útrás íslensku víkinganna sem
börðu sér á brjóst erlendis og
gleymdu alveg hvaðan þeir komu.
Hugsiði ykkur ef öll þessi orka
hefði farið í innrás íslensku vík-
ingana og í það að treysta innviði
þess þjóðfélags sem skóp þá og
byggja áfram á þeim góða grunni
sem þegar var til staðar. Þetta er
einmitt það sem við þurfum að gera
í skipulagi og mótun umhverfisins,
hugsa það einungis út frá raunveru-
legum forsendum og þörf þessa
staðar og þeirra sem hér búa. Ekk-
ert veraldlegt brölt má trufla það.“
SKRÚÐGARÐUR ÁRNA
THORSTEINSSONAR
Meðal tillaga Studio
Granda að nýju
miðborgarskipulagi
var að endurvekja
þennan fallega garð
og skapa gönguleið
milli Austurstrætis og
Skólabruar.
JUGENDSTÍLL NÝJA
BÍÓS Meðal tillaga
var að endurbyggja
Austurstræti 22b,
Nýja bíó, sem reist
var árið 1919 og
endurvekja starf-
semi Rósenberg-
kjallarans.
UPPGERÐ HÚS Í AÐALSTRÆTI „Það er gaman að sjá staði
þar sem gamli bærinn er farinn að birtast aftur, eins og á
Þingholtsstræti og Aðalstræti sem var endurgert með þátttöku
borgarinnar.“
SETUR SPURNINGARMERKI VIÐ STAÐSETNINGU LISTA-
HÁSKÓLA „Það hefði eflaust mátt ígrunda þetta betur og
stjórnkerfi borgarinnar hefði mögulega átt að setja skýrari
línur um hvað þessi bygging átti að vera stór.“
Framhald frá bls. 28
TÓNLISTARHÚSIÐ VIÐ AUSTURHÖFNINA Við hlið þess munu
rísa ráðstefnusalir, hótel og veigamiklar höfuðstöðvar Lands-
bankans.