Fréttablaðið - 29.11.2008, Blaðsíða 34

34 29. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
H
eimilisofbeldi er
ekki hvað síst
falið því bæði þol-
andi og gerandi
reyna að leyna
vandamálinu og
segja ekki frá af ótta við að þeim
verði ekki trúað og að konurnar,
sem eru í algjörum meirihluta sem
þolendur, muni þurfa að þola frek-
ari fjandskap eða ofbeldi,“ segir
Sigþrúður Guðmundsdóttir, fram-
kvæmdastýra Kvennaathvarfsins.
Sigþrúður segir viðbrögð ger-
anda, sem vill ekki gangast við
ofbeldinu og lýst er hér að neðan í
nafnlausu viðtali, vera mjög dæmi-
gerð. „Slík viðbrögð eru mjög
algeng, annað hvort að útmála kon-
una klikkaða eða þá að halda því
áfram sem hann hefur kannski gert
allan tíman meðan að ofbeldið
hefur staðið yfir; að skrifa ofbeldið
að einhverjum hluta á hennar
ábyrgð. Réttlæta þannig ofbeldið
með einhverjum dæmisögum,
sönnum eða upplognum, um hegð-
un hennar, og vísa til þess að
ofbeldið hafi þá annað hvort verið
óhjákvæmilegt eða þá hreinlega að
hún ljúgi.
Þannig að það er mjög algengt að
menn á einhvern hátt komi annað-
hvort ofbeldinu yfir á konuna eða
þá vilji meina að þetta sé ekki satt.
Að hún sé móðursjúk, geðveik og
allt þess háttar.“ Sigþrúður segir
að þótt mennirnir viðurkenni
stundum að eitthvað hafi gerst þá
fylgi því jafnframt oftast loforð
um að þeir lofi að hafa stjórn á sér
hér eftir, sem sé absúrd miðað við
að þeir gefi þá skýringu að þeir
hafi misst stjórn á sér.
Margir telja oft að þeir sem beiti
heimilisofbeldi séu menn í óreglu,
atvinnulausir og með allt niðrum
sig. Í áðurnefndu viðtali er maður-
inn hins vegar kurteis, kemur vel
fyrir út á við og í góðri stöðu. Sig-
þrúður segir að slíkt geti oft verið
raunin. „Já, það eru alls konar
menn sem beita ofbeldið og margir
þeirra kurteisir menn sem koma
vel fyrir út á við. Sumir þeirra eru
bara flottir menn í flottum stöðum
sem flestum líkar vel við. Það er
svo auðvitað alltaf erfiðara að
segja frá þegar það sér enginn
þessa hlið á manninum nema
konan. Þannig að það gerir það að
verkum að það er svolítið auðvelt
fyrir hann að fá aðra með sér í lið
og halda því fram að þetta sé bara
einhver vitleysa.“
Sigþrúður segir það algengt að
konur leiti sér fyrst hjálpar eftir
að þær komast út úr ofbeldis-
sambandi. Að þær sjái kannski
ekki hve alvarlegt ofbeldið var eða
í hverju þær voru staddar fyrr en
löngu eftir á. Fórnarlömbin fara
nefnilega oft að upplifa ofbeldið
sem hluta parsambandsins, ekki
refsiverðan verknað.
Mikilvægt að trúa konunni
„Þessum konum sem koma til
okkar í viðtöl án dvalar, sem eru
um og yfir 200 konur á ári, má gróf-
lega skipta í tvennt. Annars vegar
eru það konur sem búa ennþá við
ofbeldi og eru að reyna að finna
leið til þess að komast út úr því eða
lifa það af. Hins vegar eru það
konur sem eru kannski löngu laus-
ar við ofbeldismanninn úr lífi sínu
en eru ennþá að glíma við afleið-
ingar ofbeldisins og eru þá svolítið
að horfa á það úr fjarlægð og gera
sér grein fyrir hvað hafi í raun átt
sér stað. Eðli ofbeldisins er þannig
að það á sér stað innan heimilisins
þar sem engin vitni eru. Og það
laumar sér kannski smátt og smátt
inn í sambandið. Þannig lítur þol-
andinn ekki á sig sem þolanda
ofbeldis heldur sé það partur af
sambandinu og afleiðing þess að
hún hafi ekki hagað sér rétt.“
Þannig segir Sigþrúður að fórnar-
lömbin taki oft á sig einhvern part
af sökinni og skömmina líka. Sig-
þrúður segir jafnframt mjög
algengt að engan gruni neitt af
nánustu aðstandendum. „Bæði
ofbeldismaðurinn og þolandinn
fela þetta eins og þau geta. Einnig
getur oft verið erfitt að útskýra
fyrir fólki, hvað varðar andlega
ofbeldið, að þetta sé ofbeldi, af því
að í öllum samböndum er kannski
rifist og kannski erfitt að greina á
milli. Og þegar maður segir bara
frá einstaka atviki er erfitt að
greina á milli eðlilegra hjóna-
árekstra og viðvarandi andlegs
ofbeldis.“
Stór hluti kvenna segist hafa
orðið fyrir barðinu á ofbeldi af
hálfu sambýlismanns eða maka á
einhverju skeiði ævinnar. Hér á
landi var síðast gerð rannsókn árið
1996 á útbreiðslu heimilisofbeldis
en Sigþrúður segir að þessa dag-
ana standi yfir rannsókn á Íslandi
sem muni að líkindum birtast nið-
urstöður úr á næsta ári. „Það verð-
ur mjög fróðlegt að vita hvað
kemur út úr henni. Því okkur vant-
ar svo rannsóknir á umfanginu og
eðlinu og hvernig mismunandi
hópar líta út í þessu samhengi. Við
höfum ekki mjög góða mynd af
ástandinu.“ Sigþrúður segir að
þegar kona kemur fram og segir
frá ofbeldi sé mikilvægt að aðstand-
endur trúi henni. „Mikilvægast af
öllu er að trúa viðkomandi og sýna
traust og láta vita að maður sé til
staðar og fordæma ekki. Það er
auðvitað auðvelt að segja: Af
hverju ertu búin að þegja yfir
þessu öll þessi ár? Það er mikil-
vægt að fordæma ekki það sem á
hefur gengið og réttlæta ekki
ofbeldið. Því að þolandinn hefur
heyrt þetta allan tímann: „Þetta
gerðist auðvitað bara af því að þú
varst svo löt eða daðraðir of mikið
í partíinu.“ Þannig að muna að taka
ekki undir þær ásakanir og muna
að ofbeldi er aldrei réttlætanlegt.
Svo er líka mikilvægt að sætta sig
við að það geti tekið miklu lengri
tíma en okkur hinum finnst eðli-
legt að komast út úr þessu. En vera
til staðar og muna að viðkomandi
geti tekið nokkur skref afturá
bak.“
Mjög algengt að segja þolendur
heimilisofbeldis geðveika
Heimilisofbeldi er talið vera algengasti ofbeldisverknaðurinn á Vesturlöndum en vegna þess hve vandamálið er falið er yfirleitt
vantalið hve margir hafa búið við eða búa við ofbeldi á heimili. Sigþrúður Guðmundsdóttir, framkvæmdastýra Kvennaat-
hvarfs, ræddi við Önnu Margréti Björnsson um vandamálið sem allir reyna að leyna.
SIGÞRÚÐUR GUÐMUNDSDÓTTIR HJÁ
KVENNAATHVARFINU „Það eru alls
konar menn sem beita ofbeldi og margir
þeirra kurteisir menn sem koma vel fyrir
út á við. Sumir þeirra eru bara flottir
menn í flottum stöðum sem flestum
líkar vel við.“
➜ ERT ÞÚ BEITT OFBELDI?
Á eitthvað af neðantöldu við um maka þinn?
■ Óttastu hann undir einhverjum kringumstæðum?
■ Er hann uppstökkur, skapbráður og/eða fær bræðisköst?
■ Verður hann auðveldlega reiður undir áhrifum áfengis?
■ Reynir hann að koma í veg fyrir að þú farir þangað sem þú vilt fara eða
að þú stundir vinnu, skóla eða áhugamál?
■ Fylgist hann með þér hvar og hvenær sem er?
■ Ásakar hann þig sífellt um að vera ótrú?
■ Gagnrýnir hann þig, vini þína og/eða fjölskyldu?
■ Ásakar hann þig stöðugt – ekkert sem þú gerir er rétt eða nógu vel gert?
■ Segir hann að „eitthvað sé að þér“, þú sért jafnvel geðveik?
■ Gerir hann lítið úr þér fyrir framan aðra?
■ Hefur hann yfirráð yfir fjármálum ykkar og krefst skýringa á hverri krónu?
■ Eyðileggur hann persónulegar eigur þínar af ásettu ráði?
■ Hrópar hann/öskrar á börnin eða þig?
■ Ógnar hann þér með svipbrigðum, hreyfingum eða bendingum?
■ Hótar hann að skaða þig, börnin eða aðra nákomna?
■ Þvingar hann þig til kynlífs?
■ Hefur hann ýtt við þér, hrint þér, slegið til þín eða slegið/barið þig eða
börnin?
(Tekið af vefsíðu Kvennaathvarfsins)
N
okkur ár eru síðan að konan og
maður hennar skildu. Viðmæl-
andinn segir hins vegar að þegar
hún losnaði út úr sambandinu
hafi tekið við löng vinna, að vinna sig sál-
rænt út úr ofbeldinu og öðlast sjálfstraust á
ný.
„Ég hélt fyrst þegar ég skildi að ég væri
fyrst og fremst brotin vegna skilnaðarins
sjálfs. Svo mikil var afneitunin ennþá eftir
að ég kom út úr sambandinu. Ég hafði í svo
mörg ár búið við líkamlegt og andlegt
ofbeldi, sem mér hafði verið talin trú um af
hálfu mannsins míns fyrrverandi, að væri
réttlætanlegt og mér sjálfri að kenna, jafn-
vel eitthvað sem væri ekki „neitt, neitt“, að
ég var nokkurn tíma að átta mig á hve
alvarlegt þetta hafði verið og hvað hafði í
raun gerst. Mér var síðar sagt að slíkt væri
mjög algengt – að maður væri orðinn það
meðvirkur að maður væri sjálfur farinn að
halda að svona ætti þetta bara að vera.“
Ofbeldið gat átt sér stað við ýmsar
aðstæður en maðurinn passaði sig á því að
aldrei sæist neitt á konunni – það er reif í
hár hennar, löðrungaði og barði á staði sem
ekki sást á. „Hann gat lofað því að þetta
kæmi ekki fyrir aftur, að hann myndi taka
sig á og það er erfitt að reiða hendur á því
af hverju maður fór ekki frá honum á
meðan maður var barnlaus og fjárhagslega
óháður honum. Barn kom samt fljótlega til
skögunnar og hann fór að hafa í hótunum
að hann tæki barnið af mér ef ég færi og
myndi eyðileggja allt líf mitt. Hann náði oft
að hræða líftóruna úr mér og smám saman
var ég farin að trúa því að ég væri bara
best sett með honum, þrátt fyrir ástandið.“
Eftir tíu ára samband náði konan að skilja
við manninn en sagði aðstandendum sínum
ekki frá ofbeldinu fyrr en um ári síðar.
„Meðan á sambandinu stóð hafði ég trúað
nánustu vinkonum fyrir að eitthvað gengi á
en dró þó úr enda var skömmin mikil að
vera þarna enn og að hann kæmi svona
fram við mig. Hann var líka í góðri vinnu,
kom vel fyrir, var kurteis og gat sagt brand-
ara og verið afar indæll út á við. Mér leið
eins og það myndi enginn trúa mér ef ég
segði frá. Ég var því lengi að gera upp við
mig hvort ég ætti nokkurn tímann að segja
nokkrum frá en eftir því sem tíminn leið og
ég styrktist innra með mér sá ég betur og
betur að ég hafði ekki gert neitt rangt held-
ur búið með veikum manni. Hins vegar þar
sem að ég kærði aldrei meðan á ofbeldinu
stóð og hef því engin áverkavottorð get ég
ekki komið fram undir nafni og talað um
þessa reynslu í dag opinberlega þótt ég
vildi. Enda hafði það miklar afleiðingar að
tala um þetta þótt ekki væri opinberlega,
en hann sagði þetta allt vera „haugalygi í
þessari klikkuðu fyrrverandi konu sinni“,“
útskýrir konan og heldur síðan áfram: „Á
meðan á ofbeldinu stóð sagði hann mér að
hann gerði mér þessa hluti því ég væri svo
klikkuð. Í dag, eftir að ég sagði frá, heldur
hann í raun uppteknum hætti: Að segja
öllum að ég sé geðveik.“
Þegar það dugði ekki til hófst ófræging-
arherferð og eiginmaðurinn fyrrverandi
fór miskunnarlaust að dreifa sögum um
geðveiki fyrrverandi konu sinnar, að hún
væri ekki heil á geði því hún væri hjá geð-
lækni. „Þunglyndi sem ég glímdi við eftir
ofbeldið og á meðan á því stóð var vatn á
myllu hans og með því að benda á að ég
gengi til læknis fannst honum hann hafa
sönnun fyrir að ég væri ímyndunarveik.
Sem var auðvitað kaldhæðnislegt því þung-
lyndið var afleiðing ofbeldisins. Ég er hins
vegar, þrátt fyrir þessa lífsreynslu, mjög
fegin að hafa sagt frá og staðið með sjálfri
mér og það gerði mig sterkari fyrir vikið.
Það var erfitt að nánir fjölskyldumeðlimir
barnsins míns lokuðu á mig og trúðu lygum
hans en uppskeran var samt svo ríkuleg í
andlegum bata að ég hefði aldrei viljað
sleppa þessu. Og mér fannst gott að vita,
eftir á, að hans viðbrögð og eftirleikur, eru
ekki einsdæmi heldur dæmigerð hegðun
fyrir ofbeldismenn í afneitun.“
Hélt að enginn myndi trúa mér
Fréttablaðið ræddi við konu sem segir frá heimilisofbeldi sem hún mátti þola af hendi fyrrverandi eiginmanns síns í áratug.
MIKIL SKÖMM Ofbeldið gat átt sér
stað við ýmsar aðstæður en maðurinn
passaði sig á því að aldrei sæist neitt á
konunni – reif í hár hennar, löðrungaði
og barði á staði sem ekki sást á.