Fréttablaðið - 05.12.2008, Síða 53

FÖSTUDAGUR 5. desember 2008 29
UMRÆÐAN
Vlad Vaiman skrifar um al-
þjóðavæðingu íslensks við-
skiptalífs
Margt hefur verið sagt um ástandið á Íslandi og hvað
kunni að hafa valdið því. Þjóðin
stendur nú frammi fyrir fjölmörg-
um alvarlegum vandamálum –
mikilli verðbólgu, veikum gjald-
miðli, atvinnuleysi o.fl. Ég tel þó
víst að öll þessi vandamál leysist á
tiltölulega skömmum tíma. Miklu
verra mál, sem mun þjaka íslensk
fyrirtæki um nokkra hríð, er það
gjaldþrot sem orðstír þjóðarinnar
hefur beðið. Fram til þessa hefur
vörumerkið „Ísland“ komið
íslenskum fyrirtækjum til góðs,
en nú munu fyrirtæki þurfa að
takast á við þá neikvæðu ímynd
sem loðir við Ísland.
Hin neikvæða ímynd þykir í
erlendum fjölmiðlum endurspegla
meintan fjárhagslegan og menn-
ingarlegan glannaskap Íslendinga;
þeir eru taldir áhættusæknir,
drjúgir með sig, ábyrgðarlausir
og frekir. Þótt tiltölulega stutt sé
síðan ég kom hingað til lands hef
ég þegar komist að því að lítið af
þessari neikvæðu ímynd á við rök
að styðjast. Íslendingar eru afar
gestrisið og indælt fólk með góðan
félagslegan skilning. Á því verður
hins vegar einhver undarleg
breyting þegar kemur að við-
skiptasamböndum, einkum erlend-
is – ég á þar við algjöran skort á
svokölluðum „mjúkum“ sam-
skiptaþáttum, sem borið hefur á
meðal íslenskra kaupsýslumanna
á undanförnum árum. Þetta hefur
ýtt undir neikvæða ímynd af hinu
íslenska viðskiptasamfélagi,
Vegna stöðu minnar, bæði í sam-
félagi fræðimanna og í umhverfi
alþjóðlegra viðskiptamanna, hef ég
komist í kynni við fjölmarga þekkta
stjórnendur um heim allan, þ.m.t.
nokkra af sýnilegustu viðskipta-
jöfrum Íslands. Merkilegt nokk eru
þeir allir sammála um eitt, sem
kemur heim og saman við þær nið-
urstöður sem ég hef sjálfur komist
að, þ.e. að þótt íslenskir kaupsýslu-
menn búi yfir ágætu viðskiptaviti
búa þeir fæstir yfir þeim mjúku
samskiptaþáttum sem eru lykillinn
að því að stunda alþjóðleg viðskipti.
Nánar tiltekið hafa þeir framá-
menn sem ég hef talað við allir
minnst á skort á þvermenningar-
legri samskipta- og samningahæfni
sem eina mikilvægustu skýringu
þess að íslenskum fyrirtækjum
hefur mistekist erlendis.
Mér hafa verið sagðar margar
sögur af því þegar íslenskir kaup-
sýslumenn hafa verið að eignast
fyrirtæki erlendis alfarið á grund-
velli eigin brjóstvits og greiðs
aðgangs að lánsfé; þeir halda utan
sem landvinningamenn og sýna
menningu heimamanna lítinn
skilning. Menningarleg mistök af
þessu tagi hafa síðan leitt til mis-
skilnings í samskiptum, dóm-
greindarskorts, rangra ákvarðana
og á endanum átt þátt í
hruni fyrirtækjanna.
Rannsóknir og dæmin
sýna að jafnvel þegar
markaðsaðstæður eru
hagstæðar eru allar líkur
á því að menningarlegur
misskilningur (rangt mat
og röng túlkun) leiði til
þess að fyrirtæki leggi á
endanum upp laupana
vegna uppsafnaðra mistaka. Þegar
fjármálakreppan skall svo á, og
skrúfað var fyrir lánsfjármagn,
áttu íslensk fyrirtæki sér enga
von í allri þeirri menningarlegu
áhættu sem þeir höfðu tekið á sig
án viðeigandi ráðstafana.
Frá fræðilegu sjónarmiði snýst
þvermenningarleg samskipta- og
samningafærni um þá hæfni að
geta átt viðskipti við fólk
úr öðrum menningarheim-
um, fólk sem hefur aug-
ljóslega annað gildismat,
aðrar venjur, hefðir og
skoðanir en maður sjálfur.
Þumalputtareglan er sú að
eftir því sem menning
gagnaðila er ólíkari eykst
hættan á menningarlegum
misskilningi, sem stafar af
röngum boðskiptum. Meginorsökin
er skortur á menningarlegri sjálfs-
vitund. Almennt séð erum við yfir-
leitt minnst meðvituð um okkar
eigin menningarlegu sérkenni og
við verðum undrandi þegar við
heyrum lýsingar „útlendinga“ á
okkur sjálfum. Það er hins vegar
sannað mál að því meðvitaðri sem
við erum um eigin menningu, því
hæfari erum við til þess að meta
áhrifin sem hegðun okkar hefur á
aðra.
Landfræðileg einangrun Íslands
og harðneskjulegt veðurfar hafa
mótað þjóðareinkenni Íslendinga
og þessi áþreifanlegi raunveruleiki
skapaði skilyrði þar sem menning-
arleg sjálfsvitund var óþörf. Í
þeirri alþjóðavæðingu sem nú ríkir
í viðskiptaheiminum er menningar-
leg sjálfsvitund hins vegar alger
nauðsyn, og það er ekki enn um
seinan að læra hana og nota hana
síðan sem fyrsta skref í átt til þess
að öðlast leikni á sviði samskipta
milli mismunandi menningar-
heima.
Að lokum er óhjákvæmilegt að
leggja á það áherslu að Íslendingar
geta ekki, og mega ekki, skella
dyrum á umheiminn og „hverfa
aftur til fiskveiða“. Íslensk við-
skiptafyrirtæki þurfa að halda
áfram útrás sinni til þess að tryggja
velferð þjóðarinnar – hinni nýju
útrás verður hins vegar að fylgja
aukin áreiðanleikakönnun og und-
irbúningur, og mikilvægastur í
þeim efnum er hæfileikinn til þess
að eiga samskipti við fólk í öðrum
heimshlutum á faglegan og skil-
virkan hátt. Aðeins þannig mun
íslensku viðskiptalífi takast að yfir-
vinna þá neikvæðu ímynd sem við
það loðir um þessar mundir, vinna
aftur glataðan orðstír og hefja aftur
vegferð sína inn í hið nýja og ger-
breytta hnattræna viðskiptaum-
hverfi.
Höfundur er dósent við
Háskólann í Reykjavík.
VLAD VAIMAN
Forsendur framtíðarárangurs
„...fyrst á visir.is“
...ég sá það á visir.is