Tíminn - 23.12.1944, Síða 2

2
T í M I N N
Karl Kristjánsson, Húsavfk:
{
Með sjálfum sér
„Hann er ekki með sjálfum sér,“ er sagt
um þann mann, sem er ekki með réttu ráði
og gætir sín því ekki. Honum er ekki sjálf-
rátt. Sá maður er til sjúklinga talinn.
En þú, sem ert bæði í þínum augum og
annarra heilbrigður, — ert þú nægilega
með sjálfum þér?
Tungan geymir margan dýrmætan-sann-
leika í talsháttum sínum. Þarna ef tals-
háttur, sem reynsla kynslóðanna hefir
skapað, mótað og fágað. Horfir þú í fjpti
hans, eru þeir sem skuggsjá. Þú sér í þess-
um flötum mörg stig þess að vera ekki með
sjálfum sér, án þess þó að vera sjúklingur
í þess orðs eiginlegu merkingu. Þú kemst að
þeirri niðurstöðu, að þroski þinn fari mjög
eftir því, hvort þú átt þess kost áö vera með
sjálfum þér, og hvort þér tekst að vera það
nægilega.
Ég hugsa mér, að þú hafir verið sveita-
maður, en sért orðinn bæjarbúi, eins og svo
margir íslendingar þeir, sem nú eru uppi.
Ég geri ráð fyrir, að þú sért alinn upp við
að gæta ánna um sauðburðinn, — smala
fé af víðáttumiklum heiðum til vorrúnings
og haustrétta, - sækja viðsjála hesta í haga,
— flytja um misjafna vegu hey af engj-
um, — fara sendiferðir alllangar leiðir milli
bæja, stundum í vondu færi og áhlaups-
veðri — o. s. frv. Þú hafir þess vegna van-
izt því að þurfa að beita eigin aðgát, —
með öðrum orðum: að vera með sjálfum
þér.
Ég geri mér í hugarlund, að þú hafir,
þegar þú gættir lambánnp^ hlustað hug-
fanginn á raddir vorsins. Sál þín hafi þá
laugazt ,í fegurð náttúrunnar, morgun-
skærri og kvöldværri.
Ég þykist viss um, að þú hafir kunnað
og haft yfir klökkum huga kvæðið „Haust-
kvöld“ eftir Steingrím, þegar haustlitirnir
komu á landið umhverfis bæinn þinn.
Mér finnst líka, að ég heyri þig, þegar
þú hleypur yfir hjarnið heim úr sendiför
og horfið upp í alstirndan himininn, hafa
yfir þessar hendingar Einars Benedikts-
sonar: <
„Taugarnar þúsundir ísvetra ófu.
Ennið kvöldhimnaskararnir hófu.“
þar sem svona er með sjálfan þig? Vita
þau, „að því verri eru heimskra manna
ráð-sem fleiri koma saman“?
Hefir þú gert þeim skiljanlegt, að í skrif-
stofum og sölubúðum gengur úr sér arfur
norrænna kyhslóða: „taugarnar“, sem
„þúsundir ísvetra ófu“?
Hefir þú látið þeim verða ljóst, að fólkið
í sveitinni gætir fjöreggs íslenzks þjóð-
ernis?
Bera þau þann hug, sem skylt er, til
sveitafólksins?
Ég efast ekki um, að þér fannst illa mælt
og óviturlega það, sem Halldór Laxness
sagði í greininn ',,Þjóðlýgi“ í Þjóðviljan-
um 6. apríl s. 1. En gaztu verndað börn þín
frá að bíða tjón á sálu sinni við lestur
þess? ^
Hann sagði:
„Við byggjum vegi, brýr, síma, og kost-
um byggingar og landbúnaðarstarfsemi á
afskekktum, óbyggilegum stöðum, þar sem
fáeinar sálir stunda sveitabúskap sér til
skemmtunar, án þess að starfsemi þeirra
hafi nokkurt þjóðhagslegt gildi eins og hún
er rekin.
í þessa skemmtistarfsemi köstum við sum
árin'tugmiljónum króna, án þess að hugsa
okkur um, — auðvitað alltaf með því sama
gamla viðlagi: við íslendingar erum fátæk
þjóð.
Við kostum gufuskipaþjónustu meðfram
strjálbýlli strandlengju, sem er svo dýr, að
frá þjóðhagslegu sjónarmiði myndi borga
sig betur fyrir ríkíð að kosta íbúa sumra
þessara staða á spítala og láta mata þá þar
árið um kring, heldur en kasta fé og orku
í að flytja þeim nauðsynjar.“
Er sá maður, sem þannig talar, með
sjálfum sér?
Er það ekki hópsál borgarinnar, sem
þannig reiknar og ályktar, smituð af styrj-
aldarfári heimsins?
Þetta er sú helgrimma vélvirkjahugsun,
sem vill mala mannlifið eins og korn í
einni stórri kvörn, handa einhverri
óhemjulegri Brauðgríði, sem síðan hnoðar,
bakar og éturr"
Það er ekki nóg, samkvæmt þessari hugs-
un, að mannskepnan eigi að lifa af einu
saman ■brauði, — heldur á hún líka að
vera brauð.
Mér er meira aðsegja ekki grunlaust um,
að þú hafir reynt að yrkja sjálfur á þeim
árum.
Þannig varstu meðan þú varst í sveitinni.
Þar gaztu ekki án sjálfs þín verið, ef svo
mætti að orði komast.
En nú? Hvað segir þú í fréttum af þér
í þessum efnum nú?
Þú býrð ennþá að uppeldinu. Þú hugsar
talsvert í einrúmi. En samt er það svo,
að stundum ertu hættulega lítið með sjálf-
um þér. Þú ert þá meff öffrum, — einhverj-
um, sem þú veizt ekki, að er annar en þú,
og máske er ekki einn heldur margir, sem
vita ekki af sjálfum sér sem einstakling-
ar. Þú ferð ekki þinna ferða, heldur berst
með straumi, sem þú ræður ekki við. Þann-
ig ertu t. d. á fundum sérhagsmunaflokks
þíns.
Þú ert á leiðinni til þess að verða hóp-
menni'— hópsál, ef þú gætir þín ekki.
Hvernig heldur þú, að börn þín séu'sett,
En Halldór Laxness hefir líka sagt ann-
að, sem meira mark er á takandi.
.Eitt sinn er hann kom frá útlöndum eft-
ir ársdvöl í Suður-Evrópu, fór hann til
Austurlands. Kom hann þá síðla sumars í
Hallormsstaðaskóg og- orti þar um sjálf-
an sig:
„Hann, sem var áður afglapinn á torgum,
er orðinn skáld í Hallormsstaðaskóg.“
Um veturinn gekk hann á skíðum að aust-
an til Norðurlands. Segir hann í bók sinni
„Dagleið á fjöllum“ frá þessu. Bar það við
á leiðinni til Norðurlands, að hann og fé-
lagar hans villtust í dimmviðri og vondri
færð. Lúðist skáldið og varð mannlegra en
oft endranær. „Mig var farið að verkja í
skrokkinn," segir hann. „Sérstaklega lagð-
ist þreytan ofarlega í hrygginn, upp undir
hálsliðunum, og ekki laust við, að ég væri
meiddur undan skíðaböndunum.“
Áður en ver væri komið, náðu ferða-
mennirnir til bæjar.
Þetta var, segir Laxness, „lítill, fátæk-
legur bær, illa hýstur. Við vöktum upp og
var tekið með kostum og kynjum af ung-
um, velmenntum hjónum. Við höfðum ver-
ið nær átján stundum á fjalli milli byggða,
og þóttumst nú vel að húsaskjóli komnir,
enda var slegið upp veizlu fyrir okkur strax
um nó'ttina---------. Síðan háttuðum við
niður í mjúk og notaleg rúm, og það er ein-
hver ljúfasta hvíld, sem ég hefi notið, að
leggjast til svefns á þessum litla bæ uppi
við brjóst landsins."
Við skulum gera ráð fyrir því, að sú
reynsla, sem Halldór Laxness varð fyrir
þarna, hafi gert það að verkum, að óhætt
sé að slá því föstu, að hann hafi vitað
hvað hann sagði, þegar hann talar um
„brjóst landsins“. Að hann, sem nýlega í
Hallormsstaðaskógi hafði losnað við af-
glapa sinn frá torgunum, orðið skáld og
síðan gengið sig náttúrlega þreyttan í vetr-
arveðri á íslandsheiðum, hafi skilið, að
Fjallkonan hafði lagt hann á brjóst sér,
og tekið hann um stund í það fóstur, sem
mannað hefir börn hennar bezt.
Þá var Halldór Kiljan Laxness meff sjálf-
um sér.
Flestir menn á íslandi, sem búa í bæ
eða kauptúni, eru fluttir þangað úr sveit,
eða eru börn foreldra, sem fluttu úr sveit.
.Flutningur fólksins úr dreifbýlinu í þétt-
býlið hefir verið svo ör, að þjóðsögu líkist!
Margt er það, sem hlýtur að vera hverj-
um hugsandi manni, sem er góður íslend-
ingur, áhyggjuefni í þessu sambandi.
Ýmsir spyrja t. d.: hvar eru skáldin, sem
þéttbýlið hefir alið upp? Kannske er of
snemma spurt. Ég held þó ekki. Þögnin er
farin að verða sönnun þess, að rætur hafa
slitnað og menningarskilyrði . breytzt
stórkostlega. Eitt hið alvarlegasta er, að
alltof mikill hluti fólksins í bæjunúm er
hætt að vera nægilega mikið með sjálfu
sér. Það er um of hætt að hugsa sem ein-
staklingar — og þroska sig á því.
Hin litla, íslenzka þjóð, sem réttilega
hefir verið sagt um, að hún sé.of fámenn
til þess aff geta orðið stérk heild meðal
þjóðanna, en aftur á móti sterkir oig merki-
legir einstaklingar, hún á nú að ýmsra
áliti — að því er virðist — að fara að
leggja megináherzlu á að efla fjöldastyrk-
inn á kostnað einstaklingsræktarinnar.Það
felst í hrópinu um þjóðhagslegan dýrleika
strjálbýlisins. v
En — á fólkið, sem síðdegi eftir síðdegi
og kvöld eftir kvöld olbogar sig áfram í
mannösinni í Austurstræti, að sjá eftir því
fé, sem ríkið ver til þess að rækta Hall-
#