Tíminn - 17.10.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 17. október 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Krístjánsson ábm.
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjóran Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Glslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavlk Sfml: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1200,- , verö I lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Ráðalaus
ríkisstjóm
Allt bendir nú til þess að forystumönnum í
sjávarútvegi sé nóg boðið vegna aðgerðaleysis rík-
isstjórnarinnar í málefnum atvinnugreinarinnar.
Eftir fund með forsætisráðherra um málefni sjáv-
arútvegsins lét formaður Vinnuveitendasam-
bands íslands svo um mælt að bjargráð hans væri
eins og að lækna höfuðverk með því að höggva af
tærnar. Það er nú að verða fullljóst að stefna rík-
isstjórnarinnar er sú að fara gjaldþrotaleiðina í
sjávarútvegi og hvika ekki frá því.
Útflutningstekjur hafa dregist samn um 4
milljarða króha á þessu ári. Hallarekstur í sjávar-
útvegi verður að mati Þjóðhagsstofnunar 8,5% á
næsta ári og rekstrarhorfur versna stöðugt.
Við þessar aðstæður virðist ríkisstjórnin vera
staðráðin í því að gera ekki neitt, láta gjaldþrotin
dynja yfir og telja að eftir þau ragnarök rísi upp
iðgræn jörð. Þetta er slíkt ábyrgðarleysi að það er
alveg ótrúlegt.
Forsvarsmenn atvinnulífsins hafa tekið fram
að gjaldþrotaleiðin sé ekki fær, og með henni ná-
ist ekki fram sú hagræðing í sjávarútvegi sem er
nauðsynleg við þær aðstæður sem nú eru. Allt
þetta er talað fyrir daufum eyrum ríkisstjórnar-
innar. Hún er ráðalaus.
Ástandið í sjávarútveginum verkar nú sem
lamandi hönd á allt atvinnulíf landsmanna. Óviss-
an er algjör, rekstrargrundvöllinn vantar bæði á
landi og sjó. Ekkert er vitað um leikreglur þær,
sem eiga að gilda í þessari atvinnugrein næstu ár-
in. Nefnd um sjávarútvegsstefnu er lömuð vegna
ágreinings og hugmynda um að leggja ný gjöld á
atvinnugreinina. Það þarf mikla bjartsýni nú til
þess að láta sér detta slíkt í hug, þegar óróinn er
slíkur á gjaldeyrismörkuðum að sjávarútvegurinn
þarf á lækkun kostnaðar að halda, ef hann á að
standast þær sviptingar.
Þetta ástand er eins og tímasprengja í ís-
lensku efnahagslífi, og nú er svo komið að veru-
lega kraumar undir hjá þeim sem standa niðri á
jörðinni og eru í hinum minnstu tengslum við at-
vinnulífið í landinu. Hvort rök þeirra ná inn fyrir
þykka veggi stjórnarráðsins kemur í ljós á næst-
unni. Ef svo verður ekki, má búast við harðvítugri
þjóðfélagsátökum, meira hruni í atvinnulífmu og
meira atvinnuleysi en nokkru sinni íyrr. Er þetta
það sem koma skal?
SSÖS5WSSaSfSíiEBÍ' *

Atli Magnússon:
„Endurfundir“ við prófessor
írá St. Pétursborg
I heimsókn til Sovétríkjanna
fyrir um það bil átta árum kom ég
meðal annarra merkra staða til
Leningrad, sem nú hefur fengið
nýtt nafn og er kennd við Sankti
Pétur, eins og hún löngum hét
eða frá því er Pétur keisari mikli
efndi til nýrrar höfuðborgar ríkis
síns á fenjasvæði við Finnska fló-
ann. Þetta var í desember og það
var fimbulvetur, eins og gjama
verður á þessum slóðum f Rúss-
landi. Krap var og elgur á götum,
rétt eins og í Reykjavík, og frost-
mistur yfir skrýtnu tumunum á
virki Péturs og Páls.
Auðvitað þótti liggja beint við
að íslenskum blaðamanni væri
boðið að heimsækja þann mann,
sem mest og best rækti íslensk
fræði við Leningrad-háskóla, en
hann var Valerij Bérkov prófessor.
Þetta var roskinn maður og höfð-
inglegur að sjá, en alvörugefinn á
svip. Islensku mun hann hafa lært
hjá Steblin-Kaminski, víðkunn-
um vini íslenskrar tungu austur
þar en látnum er þetta var. Þar
sem ég var eini íslendingurinn í
ferðinni, sem staðið hafði í tvær
vikur, voru það kynleg viðbrigði er
ég var sestur inn á skrifstofu þessa
merka fræðimanns, og hann Ieit á
mig dálítið hátíðlegu augnaráði
og sagði hátt og skýrt: „Við getum
talað íslensku.“ Ekki mun ég rekja
viðtalið, sem snerist um iðkun
norrænna fræða í Sovétríkjunum,
en ég komst að því að prófessor-
inn var ekki aðeins höfundur ís-
lensk-rússneskrar orðabókar,
heldur hafði hann og rússnesk-
norska orðabók í smíðum, en ef
nokkuð var mun hann hafa verið
enn betur að sér í norskri tungu
og fræðum en íslenskum, þótt ís-
lensku talaði hann reiprennandi
og lýtalaust.
Því verður mér hugsað til
þessa fundar við prófessor Bérkov,
er Morgunblaðið birti á fimmtu-
dag grein eftir hann um hagi og
hugarástand rússnesku þjóðar-
innar á yfirstandandi umrótstím-
um. Greinin er rituð af skerpu og
innsæi, eins og annars eins manns
er von og vísa, og gefur mynd af
því er menn hugsuðu en töluðu
ekki á þeim tíma er fundum okkar
bar saman árið 1984. En nú er
hægt að tala og mig langar til að
vitna til nokkurs af því, er prófess-
orinn segir um líf hins almenna
Rússa þá — og nú.
Fái maður einn á ‘ann ...
„Sovéskur þegn,“ segir Bérkov,
„var ekki einvörðungu vanur því
að yfirvöld og leynilögregla þjösn-
uðust á honum að vild. Hann var
— og er raunar enn þann dag í
dag — alveg varnarlaus gagnvart
öllum þeim sem hann þarf eitt-
hvað til að sækja á þessari eða
þessari stundu, hvort sem um er
að ræða einhvem skriffinn í kerf-
inu á neðsta þrepi valdastigans
eða bara einhverja önuglynda af-
greiðslustúlku — svo alls ekki sé
minnst á hina meiriháttar valds-
menn eins og lögregluþjóna við
umferðarstjóm eða starfsfólkið
hjá tryggingastofnun ríkisins.
Fái maður einn á ‘ann í kerfinu
— fái til dæmis ekki neina stöðu-
hækkun í starfi eða fái ekki að
ferðast til útlanda án þess að sú
neitun sé rökstudd á neinn hátt —
þá var einungis tveggja kosta völ:
Að rekja harma sína í viðurvist
nánustu skyldmenna sinna og/eða
vina frammi í eldhúsi — þó ekki
fyrr en búið var að taka símann úr
sambandi svona til vonar og vara.
Hinn kosturinn er að drekka sig
út úr fullan. Reynslan þykir hafa
sýnt að besta lausnin sé að taka
sambland af báðum þessum kost-
um...
Þetta félagslega, fjárhagslega
og andlega helsi hafði eðlilega
eins og við var að búast í för með
sér mikinn tvískinnung í öllum
hugsunarhætti og stuðlaði að pól-
itískum vanþroska almennings.
Enn þann dag í dag er félagsleg fá-
kænska áberandi í fari „homo
sovieticus“ og kemur greinilega í
ljós í vissum skorti á jákvæðum og
uppbyggilegum husunarhætti: í
„klíkuskap", skorti á umburðar-
lyndi gagnvart skoðunum annarra
og í fleiru áþekku.
Efnahagslegt ósjálfstæði hefur
leitt til þess að menn gera helst
ráð fyrir því að nauðsynjar eigi að
koma að ofan frá æðri stöðum,
þ.e.a.s. að ríkisvaldinu beri skylda
til að leysa málin varðandi nauð-
þurftir hvers einstaklings. Jafnvel
í því eymdarástandi, sem núna
ríkir í landinu, eru það enn ósköp
fáir sem verða sér úti um ein-
hverja aukavinnu til þess að afla
meiri peninga handa sér og sín-
„Þjóðarkarakter“ eða...
Prófessor Bérkov ræðir frekar
um núverandi ástand og gera eft-
irfarandi orð hans algengar hug-
myndir um sérstakan „þjóðar-
karakter" annarra þjóða og þá
ekki síst Rússa dálítið barnalegan
og hlálegan:
,AHt hefur þetta fargan mjög
ýtt undir tvo aðra þætti í hugar-
heimi sovétmannsins. Annar þess-
ara þátta er mikil þolinmæði og
langlundargeð. Úr því að það hef-
ur um svo langan aldur verið gjör-
samlega tilgangslaust, já beinlínis
hættulegt, að vera með mótþróa,
þá er ekki annað að gera en að
sætta sig bara við það sem maður
þó hefur og láta sér lynda það sem
að manni er rétt. Og þetta eru svo
sem ekki nein rótgróin rússnesk
skapgerðareinkenni, eins og
margir vestrænir ferðamenn þó
álíta þegar þeir sjá fólk standa
sljótt og örþreytt í biðröðum
klukkustundum saman í Rúss-
landi. Flest þetta fólk veit mætavel
að það er gjörsamlega gagnslaust
að hafa uppi mótmæli, tilgangs-
laust að sýna af sér ofsareiði, baða
út öllum öngum eða láta óánægju
sína og hneykslan í ljós á annan
hátt. Okkur er það reyndar jafhlít-
ið í blóð borið að húka í biðröð
eins og t.d. íslendingum og ítöl-
um. Við erum bara tilneydd að
gera það. Þar af leiðir að okkur
þykir skynsamlegast að spara
kraftana...
Við göngum núna í gegnum
eitt versta tímabil í sögu okkar. Já,
við erum snauð, örþreytt og pólit-
ískt vanþroska; höfum ekki lengur
vanist því að þurfa fyrst og fremst
að treysta á okkur sjálf. En stöð-
ugt fleiri Rússar gera sér Ijóst að
við erum að öðlast heilbrigði aftur
eftir langvarandi og alvarlegan
sjúkdóm. Við verðum að hætta
bæði að vanmeta okkur og ofmeta
okkur sjálf. Við erum hvorki nein
guðs-útvalda þjóð né heldur þjóð
sem guð hefur snúið baki við í
vandlætingu; við erum stórbrotin
þjóð sem hefur hlotið einkar sorg-
leg örlög. Nú veitir söguleg þróun
okkur tækifæri og það tækifæri
verðum við að hagnýta.
Við verðum að vinna — vinna
af kappi, samviskusamlega og
sýna afl(astagetu. Það er okkar
eina leið út úr ógöngunum."
Þökk sé prófessor Bérkov fyrir
hina merku og hreinskilnu grein,
sem freistandi væri að rekja frekar
en hér er gert, og megi vonir hans
fyrir hönd þjóðar sinnar allar ræt-
ast.