Tíminn - 17.10.1992, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 17. október 1992
Rekísrannsóknastööin SP-31.
slíkar hamfarir verða og sökkva
þyngri hlutir eins og ljósavélar
og fleira ef til vill niður um ísinn
og niður á hafsbotninn.
Margt eftirminnilegt bar til tíð-
inda þessa daga. Stundum komu
gestir í stöðina og einu sinni
fréttist að í hópnum væri fyrrum
geimfari, en geimfarar njóta
mikils álits meðal Rússa sem
kunnugt er. Er gestirnir komu
var í hópnum maður í vindheld-
um samfestingi, sem vegna bún-
ings síns var talið víst að væri
geimfarinn. Vildu allir fá að láta
Ijósmynda sig við hlið hans. En
seinna kom í ljós að hann var að-
eins forstöðumaður samyrkju-
bús í Azerbadjan og fór þá ljóm-
inn af myndunum sem menn
höfðu eignast af sér með „geim-
faranum". Að þessu var mikið
hlegið eftir á.
Til suðurskauts-
landsins
Ég geri varla ráð fyrir því að ég
muni á einu og sama árinu lifa
það aftur að ferðast svo mikið
sem ég gerði á árinum 1991, en í
nóvembermánuði lagði ég á ný
land undir fót og hélt til suður-
skautsins. Ég var þarna þátttak-
andi í leiðangri sem Finnar, Sví-
ar og Norðmenn stóðu að, en all-
ar þessar þjóðir eru með rann-
sóknastöðvar á Dronning Maud
landi þar suður frá. Þjóðirnar
skipta með sér að sjá um flutn-
inga á mönnum, vistum og tækj-
um og aðdráttum öllum og kom
það í hlut Finna nú. Þeir höfðu
íeigt til fararinnar rússneskt
skip, sem þó var smíðað í Finn-
landi, og hét það .Akademik Fe-
dorov.“ Útgerðaraðilinn var
Heimskautarannsóknastofnunin
í St. Pétursborg (Leningrad).
Flogið var til Montevideo, en
þangað var skipið þá komið, og
þar stigum við um borð hinn 5.
nóvember. Skipshöfnin var rúss-
nesk og voru rússneskir vínda-
menn með í för, en á suðurskaut-
inu reka Rússar þrjár eða fjórar
stöðvar. Þar á meðal er stöðin
Vostok sem er lengst inni á Wilk-
es-landi á 78 gráðu suðlægrar
breiddar og er á sjálfum jarðseg-
ulpólnum. Þar er sagður „harð-
býlasti staður jarðar" og hefur
frost mælst þar 84,5 gráður, sem
er mesti kuldi sem mælst hefur á
hnetti vorum. Þar er og hægt að
rekja eftir íslögum, sem súrefn-
is- og vetnissamsætur mynda,
lengstu veðurfarssögu hér á
jörð.
Rússarnir um borð hjá okkur
voru einmitt á leið til Vostok en
þangað er 37 daga ferð frá því er
þeir stíga á suðurskautsssvæðið.
Ferðast er á gríðarstórum vögn-
um, sem nefna mætti „snjó-
dreka". Meðal Rússanna hitti ég
bæði lækninn frá SP-31 stöðinni
og vélstjóra sem þar hafði verið
og urðu með okkur fagnaðar-
fundir. Læknirinn hafði upp-
götvað að margt hafði láðst að
setja í tækjakistur hans sem þar
átti að vera og var okkar mönn-
um ánægja að geta bætt úr vand-
ræðum hans með því að útvega
það sem skorti.
„Gróðurhús“ dreg-
ið með snjósleða
Siglingin frá Montevideo að ís-
röndinni tók einn mánuð. Fyrst
var komið við í Bellinghausen-
stöðinni á King George Island,
þar sem Rússar, Chilemenn, Kín-
verjar og Argentínumenn hafa
rannsóknarstöðvar en haldið
þaðan eftir skamma viðdvöl. Þá
tók við sigling yfir Weddelhafið
til skandinavísku stöðvanna.
Skandinavíski hópurinn um
borð var fjölmennur — tuttugu
Svíar, tíu Finnar og sextán Norð-
menn. Var hverjum mannanna
ætlað að dvelja á suðurskauts-
landinu í rúma þrjá mánuði.
Nokkrir fóru til norsku „Troll"
stöðvarinnar, en ég fylgdi Finn-
um og Svíum til stöðva þeirra,
sem þeir hafa reist með aðeins
200 metra millibili í Vestfjöllum
og heitir þar einu nafni „Norden-
skjöldbasen." Nefnist finnska
stöðin „Abaabasen", en sú
sænska „Vasabasen". Eru þessar
tvær stöðvar 3-400 kílómetra frá
norsku stöðinni.
Við lögðum af stað upp til
stöðvarinnar þann 1. desember.
„Nordenskjöldbasen" er nýleg
stöð, byggð fyrir aðeins þrem ár-
um og aðbúnaður allur mjög
góður. En ég hef enn ekki getið
um að ég hugðist ekki dvelja
nema að litlu leyti í stöðinni. Ég
hafði sérstöku verkefni að sinna
ásamt öðrum manni, Ingvar
Gjessing. Hugðumst við stunda
rannsóknir á sjálfri íshellunni,
sem flýtur á sjónum við suður-
skautslandið og gera mælingar á
hellunni og áhrifum frá sjónum
undir henni. Rannsóknirnar
voru unnar á 100 kílómetra
svæði sem endaði í um 50 kíló-
metra fjarlægð frá finnsk-
sænsku stöðinni. Við slógum
upp höfuðstöðvum á ísnum í að-
eins 5 kílómetra fjarlægð frá
stöðinni og héldum þaðan í
lengri og skemmri leiðangra. Við
fórum um á snjósleðum en höfð-
um íverustað okkar í eftirdragi.
Þetta var eins konar „gróður-
hús“, hannað af okkur sjálfum.
Það var 2,20 x 3,50 metrar að
gólffleti og stóð á sleða. Þannig
mátti spara sér umstang og
tímaeyðslu vegna eldunarundir-
búnings og annars sem því fylgir
að búa í tjaldi. í húsinu var fun-
heitt og hrjáði okkur meira hiti
en kuldi, en verulegs kulda urð-
um við varla varir fyrr en sól
gekk undir í byrjun febrúarmán-
aðar.
Alls munum við hafa ekið á
snjósleðunum 3500 kílómetra þá
hundrað daga sem dvöl okkar
Á ísbreið-
um heims-
skauta-
landanna..
Framhald af bls. 7
stóð. Á þessum tíma heimsóttum
við einu sinni sænsku „Svea“
stöðina, sem er 200 km frá
ströndinni. Hún er suður á 74,5
breiddargráðu og veit ég ekki til
að annar íslendingur hafi komist
svo sunnarlega. Þar dvöldum við
í þrjár vikur.
Þar myndast botn-
sjór úthafanna
Um rannsóknarverkefni okkar
Gjessings er það að segja að þeg-
ar ísinn gengur fram af suður-
skautslandinu og út á hafið frýs
sjórinn undir honum. Við þetta
skilst salt úr ísnum og blandast
sjónum undir sem kólnar, auk
þess sem hann verður þungur og
„sekkur". Streymir hann í djúp-
unum undan hellunni út í höfin
og er talið að 80 prósent af botn-
sjó djúphafanna myndist á þenn-
an hátt undir íshellum Suður-
skautslandsins. Þess má geta hér
að þau 20% sem á vantar eru tal-
in myndast við hafísmyndun í
Grænlands- og íslandshafinu
fyrir norðan okkur. Þetta er því
geysimikilvægt atriði hvað
snertir loftslag jarðar.
Tók það okkur tvær vikur að
komast niður á íshelluna áður en
hin eiginlega rannsókn gat haf-
ist. Við höfðum mjög fullkomin
íssjártæki til þess að mæla nýja
ísinn sem sest undir íshelluna
þegar hún gengur fram og varð
okkur vel ágengt í starfinu. Veð-
ur voru yfirleitt ekki mjög hörð
og alls munum við ekki hafa ver-
ið veðurtepptir nema svo sem
tvær vikur. Einu reglulegu stór-
viðri man ég eftir og féllu þá
meðal annars loftnetsstengur
niður á stöðinni.
Gaman að tala heim
til konu og barna
Þessi langa fjarvera að heiman,
en alls varði ferðin fjóra og hálf-
an mánuð frá því er ég fór frá Os-
ló, var vitaskuld á ýmsan hátt
erfið. Hugsa ég með þakklæti til
allar þeirra hvíldar, félagsskapar
og aðstöðu sem við nutum í
stöðvum Finnanna og Svíanna
nágranna okkar - - ekki síst sa-
unabaða Finnanna. Við höfðum
þarna „allan tíma í heimi'1 ef svo
má segja, en það gat orðið of
mikið af svo góðu. Þá var gaman
að geta haft samband heim til ís-
lands og Noregs á hátíðsdögum
eða þegar börnin áttu afmæli.
Eigum við það gervihnatta- fjar-
skiptatækninni það að þakka að
þetta var mögulegt.
En loks var komið að heimfar-
ardegi og eftir fjórtán daga ferð
niður að ísbrúninni stigum við
aftur um borð í Akademik Fe-
dorov. Enn var haldið til Monte-
video, en þangað sótti skipið
Bandaríkjamenn sem áttu að
fara til rússnesku rekísstöðvar-
innar í Weddelhafinu og ég hef
áður minnst á. Þeir hugðust
verða þar til nú í ágúst eða sept-
ember og ættu því að vera komn-
ir heim núna. En ég flaug heim
til Osló.
Hlustað á Útvarp
Reykjavík á Kóngs-
eyju
Slíkir leiðangrar fullnægja
auðvitað vissri ævintýralöngun
og enn einn leiðangur mætti
minnast á. Hann fór ég skömmu
áður en ég lagði upp í suðurför-
ina eða um haustið 1991. Þá lá
leiðin til rannsókna norður af
Hvíteyju austan við Svalbarða. Á
leið okkar fréttum við af tveimur
íslenskum vísindamönnum á
Kóngseyju sem voru orðnir
hvellhettulausir og uppiskroppa
með fæli-blys vegna ágangs
hvítabjarna. Við heimsóttum þá
og færðum þeim nýjar birgðir af
blysum, en hissa varð ég þegar
ég hitti þarna tvo landa mína,
Ólaf Ingólfsson í Lundi og jarð-
fræðistúdent frá Bergen. Meðan
ég stóð við hjá þeim heyrðum við
sjö-fréttirnar með klukkuslætt-
inum í Reykjavfkurútvarpinu
mjög greinilega. Það var undar-
leg stemmning að sitja þarna á
hjara veraldar og hlusta á þetta
meðan rabbað var saman yfir
kaffisopa.
Mestu skiptir að
vera með
Ég flutti alkominn ásamt fjöl-
skyldu minni til íslands í júní sl.
og starfa nú á Veðurstofunni.
Framtíðin er enn að nokkru
óráðin, en ég vinn að frágangi
greinasafns til doktorsvarnar og
er um leið að vinna að því að hér
megi koma upp fullkomnu hafís-
reklíkani. Hef ég góðar vonir um
að fá hingað mjög vandað líkan
er bandarískir samstarfsmenn
hafa gert og nota við strendur
Alaska. Það líkan er meðal ann-
ars byggt á niðurstöðum rann-
sókna minna á innri kröftum.
Margt er framundan í þessari
vísindagrein. Árið 1994 er stórt
rekísverkefni á döfinni í tilefni af
hundrað ára ártíð Nansens og
einnig verkefni á Suðurskautinu
sem er nátengt mínum viðfangs-
efnum. Er ég nú á leið til Seattle
þar sem mér hefur verið boðið að
taka þátt í ákvörðun um tilhög-
un verkefnis í Pólhafinu á næsta
ári, sem verður nátengt höfuð-
viðfangsefnum mínum.
Ég tel það mikilvægt að við ís-
lendingar fylgjumst með á þess-
um vettvangi og ástæður þess
rakti ég í sem allra fæstum orð-
um hér í upphafi. Við erum lítið
þjóð og getum ekki lagt sama
fjármagn af mörkum og stór-
þjóðirnar. En það sem skipti
meginmáli er að vera með. Það
stendur okkur til boða og af
mörgum ástæðum ættum við að
hafa sitthvað fram að færa til
endurgjalds fyrir það sem við
þiggjum. AM