Réttur - 01.05.1967, Page 40

En Jjótt Kvöldfélagar brygðu stundum á létt
hjal, komu Jjeir víðar við. Þeir ræddu nýj-
úngar í stefnu yfirstandandi tíma, félagsmál,
sparisjóði, menntunarframkvæmdir, stöðuval,
jafnrétli kynjanna. Það er fróðlegt og vissu-
lega ekki aðdragandalaust, að 1. desember
1ÍÍ71 er uinræðuefnið Jjetta í Kvöldfélaginu:
Hvaðan er helzt komniúnista von hér á landi?
Minna má á, að undanfarið vor liöfðu rót-
tækir flokkar, anarkistar og sósíalistar, enn
liafið uppreisn i París, Parísarkommúnuna,
en verið að nokkrum vikum liðnum barðir
niður af ógurlegri grimmd og dæmdir lil
dauða eða jnælkunar í sakamannalýlendunum.
Kenníngar Karls Marx hrislu hlekkina í ríki
Bismarcks, svo sósíalistar unnu þar á við
hverjar kosníngar, unz Bismarck hannaði sós-
íalistíska starfsemi í ríkinu 1878. Þannig er
ekki úr vegi að rekja þræðina milli stórmerkj-
anna í heiminum og viðleitni fálækra mennta-
manna í einángrun sinni norður við heimskaul.
Stefna okkar tíma
I' undargerðáhókin rekur ekki umræður á
Jiessum fundi, en frummælandi var Helgi E.
Helgesen. Aðrir sem tóku til máls voru Eirík-
ur Briein, Sigurður málari og Sigurður Vig-
fússon. Helgi mun liafa verið tiltölulega frjáls-
lyndur í stjórnmálaskoðunum, en ])ó uggandi
útaf ])eim róttækuslu af stefnum þeim sem um
þelta leyti hærðu á sér í álfunni. Hann var lil
dæmis nokkuð hlynntur Dönum. Kommúnism-
inn virðist hafa vakið nokkurn þyt á fundin-
um, ])ví Matthías jochumsson hefur fregnað
af honurn, þá staddur í lföfn, þegar hann
skrifar einum félagsmanna: „Heilsaðu geníinu
frá mér og öllum kommúnistum.“ Geníið var
Sigurður málari; en afdráttarleysi lians í skoð-
unum er víðfrægt, sem ])ó aldrei var jafnhat-
ratnmt og þá er Dani har á góma: „lífsspurs-
mál að hala Dani.“
Árið 1872 annaðist Jón Olafsson útgáfu
Ljóðmæla Kristjáns Jónssonar lálins. I for-
málanum greinir Jón ýtarlega frá Kristjáni og
kynnum sínuin við hann; og þarsem hann hef-
ur drepið á þúnglyndi Kristjáns og drykkju-
hneigð hætir hann við: „Aldrei var hann svo
sorglbitinn, að eigi hefði hann spaugsyrði á
reiðum liöndum, er á hann var yrt; því að
eins og liann þá skoðaði heiminn og lífið frá
diinmustu hlið, eins fljótur var hann að snúa
við og skoða sorg alla sem ský og reyk, er
einskis væri vert annars en að feykjast á burt,
þá er gleðin skein við; því að hann var í raun-
inni nihilisti og har aldrei lengi harm í einu.“
Að vonum fékk Jón ákúrur á næsta Kvöldfé-
lagsfundi fyrir að hafa kallað Kristján nihil-
ista, en Jón virðist ekkeil hafa skeytt þeim,
og ekki breytti hann neinu í formálanum í ann-
arri útgáfu ljóðmælanna. Fyrst í þriðju útgáfu
árið 1907, hætir hann við: „í eldri merkingu,“
en ])á var kominn hrottalegri hlær yfir nihil-
ismann en áður í sögunni. En hversu nákom-
in snertíng við nihilismann hefur í rauninni
verið meðal þessara heitfengu lærdómsmanna
í Reykjavík, hafa glöggir menn þólzt greina
skyldleika með ýmsum skorinorðum orðtökum
nihilista og vígorðum á seðlum Kvöldfélaga,
svo sem: „Maðurinn er dýr,“ en við þetta víg-
orð nihilista bættu Kvöldfélagar: „í öllum
skilningi orðsins.“
Veturinn 1872—73 kemur sósíalisininn
harkalega til umræðu á Kvöldfélagsfundum.
Þá er umræðuefnið: Stefna þessara tíma;
frummælandi er Jón Olafsson, en á fundum
félagsins gustar ævinlega mjög af Jóni þegar
félagsleg efni og stjórnmálastefnur ber á
góma, enda átli þessi skeleggi haráttumaður
eftir að hrekjast úr landi vegna harðskeyttra
deilna á vettvángi hlaðamennskunnar. Hann
flutli frummál sitt um stefnu tímans á fundi
22. nóvember 1872. Þá var orðið svo áliðið
kvölds að andmæli urðu eigi hafin. Á næsta
fundi, 29. nóvember, var umræðu um málið
frestað vegna fjarvistar tveggja félagsmanna.
Þann 6. desember hefja menn umræður. Frum-
ræða Jóns er ekki leingur fyrir hendi, en
fyrslur hefst til andmæla Gisli Magnússon með
96