Réttur - 01.08.1989, Page 4
er“, og nefnir sem dæmi: „í öllum kerfum
með oddatölu sem grunntölu hverfur
munurinn á jöfnum tölum og oddatöl-
um“. Nú er munurinn á jöfnum tölum og
oddatölum sá að þær fyrrnefndu eru deil-
anlegar með tveim en ekki þær síðamefndu
og þessi munur hverfur ekki í hvaða bún-
ing sem tölurnar eru klæddar, ekki frekar
en kapítalisti breytist í verkamann við
það að klæðast verkamannagalla. Bryn-
jólfur bar í bætiflákann fyrir Engels og
benti mér á að hann hefði verið uppi á
síðustu öld, en ekki fannst mér það nú
nægileg afsökun fyrir að rugla svona sam-
an því sem sýnist og því sem er. Ég held
við höfum þó sættst á að Díalektík nátt-
úrunnar sé að hluta til hálfkarað verk og
því varasamt að taka þar öllu jafn hátíð-
lega.
Hvers vegna?
Brynjólfur var álitinn mikill rökhyggju-
maður og það ekki að ástæðulausu. En
fjarri fór því að hann væri þræll kaldrar
rökhyggju. Þvert á móti var rökhyggjan
honum einungis vopn, vopn í baráttunni
fyrir fegurra og betra mannlífi, vopn í
glímunni við gátuna miklu. Brynjólfur
var fyrst og fremst mikil manneskja. Haft
er eftir Kastró að það sem skipti máli sé
að halda höfðinu köldu og hjartanu heitu.
Ég sé líka að Ragnar Stefánsson segir í
minningargrein sinni um Brynjólf að
„það verður enginn maður góður baráttu-
maður fyrir jafnrétti og sósíalisma nema
hann hafi ást á lífinu og manneskjunni og
þori að standa við hana“ og „það er gam-
all misskilningur að það sé rökvísi og
kennisetningar sem geri menn að sósíal-
istum“. Við skulum líta aðeins nánar á
þetta.
Marx segir í innganginum að gagnrýn-
inni á pólitísku hagfræðina (1859) að
mannkynið setji sér eingöngu þau verk-
efni sem það geti leyst, vegna þess að
þegar nánar sé að gætt verði verkefnið
sjálft ekki til fyrr en efnislegar forsendur
fyrir lausn þess séu til staðar eða séu að
minnsta kosti að verða til. Um sannleiks-
gildi þessara orða ætla ég ekki að fjalla
hér, en eins og svo margt annað má gæta
sín að túlka þau ekki á vélrænan hátt:
Marx er að tala um mannkynið en ekki
einstaklinga og vitundarferli mannkyns-
ins (ef við tökum þannig til orða) er öliu
flóknara en svo að það sé einföld summa
af vitundarferlum einstaklinganna. Sumir
ganga þó svo langt að draga þá ályktun af
þessu viðhorfi Marx (og ýmsu öðru sem
hann og Engels létu frá sér fara) að það
greini einmitt marxismann frá draumsæis-
sósíalisma (útópisma) að hann rýni í hvað
koma muni og berjist síðan fyrir því. Þar
sem marxisminn hafi sannað („með ná-
kvæmni náttúruvísindanna“, svo notuð
séu orð Leníns) að sósíalisminn muni
taka við af kapítalismanum, þá sé það
rétt og framsækið að vera sósíalisti. Sam-
kvæmt þessu þá gera framsæknir menn
sér fyrst grein fyrir því sem -hljóti að
koma og leggjast síðan á sveif með því,
hvað sem það er.
Ég held að þetta sé mikill misskilning-
ur. Öllu nær sanni er það viðhorf, að
menn aðhyllist þjóðfélagsstefnur af sið-
rænum ástæðum, — og þó að þær ástæður
eigi ef til vill rætur sínar að rekja til þjóð-
félagsstöðu og stéttarhagsmuna þeirra
sem aðhyllast stefnuna eða þeirra (ríkj-
andi afla) sem hafa tök á að pranga henni
inn á þá, þá eru þær engu að síður siðræns
eðlis, ekki vitsmunalegs hvað þá vísinda-
legs. Þegar afstaða hefur verið tekin leita
menn svo aðferða til að gera hugsjónirnar
að veruleika og þá er eðlilegt að byrja í
draumhyggju en tileinka sér svo vísinda-
100