Réttur - 01.08.1989, Page 11

leið mína um Sjáland og heilsa upp á
hann, — mikið þykir mér nú fyrir því að
ekki varð af því.
En þetta kvöld höfðum við nægan
tíma. Við höfðum lokið góðu dagsverki
og sátum að fram á nótt eða þar til þreyt-
an bar mig ofurliði. Þarna tókust meðal
annars á líkindafræðingurinn og löghyggju-
maðurinn. Eitthvað reyndi ég að bera í
bætiflákann fyrir tilviljunina með því t.d.
að líkindafræðin sýni hvernig urmull
smátilviljana leiði af sér lögbundna
hegðun, en ekki beit það á Brynjólf enda
kom það lítt við því vandamáli sem skipti
hann mestu í þessu sambandi: Hvernig
getur löggengi og frelsi farið saman?
Mörgum sýnist löggengi og frelsi vera
röklegar andstæður en Brynjólfur sýnir
fram á í Heimi rúms og tíma að brigð-
gengi sé engin lausn á því vandamáli:
„Ekkert er fjær því að vera hending en
mannlegt val. Væri það bláber hending
hvern kostinn vér veljum, þá væri það
ekkert frelsi. Annaðhvort mundi
gerast, þetta eða hitt, án þess að við
gætum svo mikið sem sagt það fyrir,
hvað þá ráðið við það.“ (bls. 190)
Brynjólfur var þeirrar skoðunar að
löggengi sé beinlínis nauðsynlegt skilyrði
frelsis. Rök hans voru eitthvað á þessa
leið í útlagningu minni (það er helst skýr-
ingardæmið á bls. 218-220 í Heimi rúms
og tíma sem ég er að leggja út af).
Hugsum okkur að við getum komið
okkur fyrir utan heimsins (utan rúms og
tíma) og virt hann fyrir okkur ekki bara á
einu andartaki heldur sem heild frá upp-
hafi vega tii eilífðarnóns (tímarúmið).
Hugsum okkur vitundarveru í þessum
allsherjarheimi. Hún er í heiminum og
getur engar ákvarðanir tekið og engin
áhrif haft á hvað verður því allt í heimin-
um „er“ ekkert „verður“, engar ákvarð-
anir eru „teknar“. Frá þessum utanheims-
sjónarhóli er því ekki til frjáls vilji og
jafnframt er ljóst að þessi heimur er lög-
gengur í þeim skilningi að hann lýtur
sjálfum sér sem lögmáli.
En það er ekki þetta sem yfirleitt er átt
Gautaborg i inaí 1984. Bryiijólfur og sonur greinar-
höfundar.
107