Réttur - 01.08.1989, Page 18

mun hafa byrjað að leggja drög að í maí
1873.4 Nafnið er raunar ekki frá Engels
komið, en það hittir samt naglann á
höfuðið: Engels ætlaði þar að sýna fram á
að náttúran lúti lögmálum díalektíkur
rétt eins og þjóðfélagið; í því skyni fór
hann í saumana á landvinningum náttúru-
vísinda sinnar aldar og leitaðist við að
sýna heimspekilegt inntak þeirra; jafn-
framt hugðist hann sýna fram á hvernig
rangar heimspekiskoðanir náttúruvísinda-
manna gátu hamlað örari framgangi vís-
indanna. — Engels hafði lengi verið
áhugasamur um náttúruvísindi ýmis og
hann las geysilegan fjölda vísindarita til
að undirbyggja verk sitt. Af margvísleg-
um ástæðum auðnaðist honum þó aldrei
að klára það; m.a. vegna ritdeilunnar við
Eugen Dúhring sem fræg er; einnig vegna
allrar þeirrar vinnu sem hann varð að
leggja í að búa annað og þriðja bindi
Auðmagnsins til prentunar, að félaga
hans Marx látnum; og sömuleiðis var
stundum annasamt í pólitíkinni.
Einn af styttri heimspekitextum Engels
er til í íslenskri þýðingu, Ludwig Feuer-
bach og endalok klassísku þýsku heim-
spekinnar. Þar er vert að taka eftir þeim
beinu tengslum vísinda og heimspeki scm
hann gerir ráð fyrir. Par segir t.d. að
frumspekin (þ.e. aristotelíska formrök-
fræðin) hafi verið nauðsynleg í söguleg-
um og díalektískum skilningi: hún til-
heyrði því stigi vísinda þegar menn voru
enn uppteknir af hlutunum sem slíkum,
en horfðu framhjá þróun þeirra og tengsl-
um við aðra hluti — „gagnasöfnunarstig-
ið“ má e.t.v. kalla það. Um leið og nátt-
úruvísindi komust á það nýja og hærra
þróunarstig að farið var að huga að inn-
byrðis tengslum vísindagreina, reynt að
sjá hvernig „svið“ náttúrunar tcngdust
hvert öðru, þá brást frumspekin og hin
forna náttúruheimspeki svonefnda. Þrjár
uppgötvanir varða hér mestu að áliti
Engels: 1) Uppgötvun frumunnar; 2)
Umbreyting og varðveisla orkunnar; 3)
Þróunarkenning Darwins. Af þessum
uppgötvunum spratt ný heildarsýn vís-
inda sem díalektíkin gat varpað Ijósi á, en
um leið varð líka náttúruheimspekin úrelt ;
og allar tilraunir til að endurreisa hana
ekki annað en afturför. „Heimspekin“ aö
gömlum skilningi varð úrelt og óþörf, en
eftir sátu einungis almennustu lögmál
þróunar efnisins (og hugsunar mannsins):
efnisleg díalektík.^
Af þessu öllu má mikilvægi bókarinnar
um Díalcktík náttúrunnar vera Ijóst. Sá
hluti hennar sem hér fer á eftir í þýðingu
myndar eins konar brú frá náttúru til
þjóðfélags, en hefur raunar sjálfstætt gildi
að slepptu hlutverki sínu í bókinni. Nú cr
sem betur fer margt úrelt í greininni.
Skárra væri það nú ef menn væru enn jafn
nær og 1876 um staðreyndir þeirrar þró-
unar þegar maðurinn varð til (eða þau
dæmi sem Engels tekur). Eitt af því snert-
ir raunar titilinn sjálfan, því nú er hætt að
segja að maðurinn sé kominn af öpum
eins og Darwin gerði, heldur eru maður-
inn og apinn sagðir af sameiginlegum
forföður. En þó að þetta sé tekið með í
reikninginn, aukheldur önnur úrelding,
þá stendur þróunarkenningin sjálf eftir
óhögguð — sem og það sem mestu skiptir
í grein Engels, en það eru ekki einstakar
staðreyndir eöa einstök dæmi, heldur sú
díalektíska kenning aö maðurinn hafi
skapað sig sjálfur, líkamsgerð sína og
þjóöfélagið, fyrst og fremst með vinnu
sinni, sem svo aftur leiddi af sér ný teg-
undareinkenni til viðbótar. Þctta er
kjarni greinarinnar og um leiö mikilvægur
kjarni marxismans. ()uó Másson
26. sept. '89.
114