Réttur - 01.08.1989, Side 19

FRIEDRICH ENGELS:
Fáttur vinnunnar
í þróuninni
frá apa til manns
Vinnan er uppspretta allra auöæfa,
segja þjóðhagfræðingarnir. Og sannar-
lega er hún uppsprettan — næst á eftir
náttúrunni sem útvegar efnið sem vinnan
breytir í auðæfi. En vinnan er meira að
segja óendanlega miklu meira en þetta.
Hún er helsta undirstöðuskilyrði allrar
mannlegrar tilveru og það í þeim mæli
að vér verðum í vissum skilningi að segja
vinnuna hafa skapað manninn sjálfan.
Fyrir mörgum hundruð þúsundum ára
síðan, á tíma sem enn er ekki unnt að
ákvarða með vissu, á því tímaskeiði jarð-
sögunnar sem jarðfræðingar nefna tertíer,
og þá líklega undir lok þess, lifói einkar
háþróuð tegund mannapa einhvers staðar
í hitabeltinu — líklega í mikilli áll'u sem
nú er sokkin niður í djúp Indlandshafsins.
Darwin hefur gefið oss grófa lýsingu á
þessum forfeðrum vorum. Peir voru þakt-
ir hári um allan búkinn, höfðu skcgg og
útstæð eyru og lifðu í hópum í trjánum.
Hendurnar eru notaðar öðruvísi en
fæturnir þegar klifrað er, og með því lífs-
hættir apanna fólu í sér fcrðir á jafnsléttu
lögðu þcir smám saman af þá vcnju að
nota hendurnar (í gangi — þýð.) og tóku
sér sífellt uppréttari stöðu. Þetta var úr-
slitaskrellð í þróuninni l'rá apa til manns.
Allir núlifandi mannapar geta staðið
uppréttir og gengið um á fótunum einum,
en aðeins ef brýna þörf ber til og þá býsna
klaufalega. Þeim er eðlilegt að ganga
hálfuppréttir og nota einnig hendurnar.
Meirihluti þeirra lætur hnúana hvíla á
jörðinni, hefur fæturna beina og sveiflar
svo líkamanum inn á milli hinna löngu
handleggja, talsvert í líkingu við það
hvernig fatlaðir komast ferða sinna á
hækjum. Almennt talað má enn sjá öll
helstu umbreytingarstig þróunarinnar frá
því að ganga á fjórum fótum og yfir í upp-
réttan gang meðal apa nútímans. Síðar-
nefnda göngulagið hefur þó öngvusíður
aldrei orðið meira en bráðabirgðahjálp
meðal þeirra allra.
Það gefur auga leið að ef uppréttur
gangur varð fyrst reglan og síðar meir
nauðsyn fyrir okkar loðnu forfeður,
hljóta hendurnar á meðan að hafa öðlast
önnur ólík verkefni. Strax meðal apanna
er nokkur munur á því hvernig hendur og
fætur eru notaðir. Eins og drepið var á
hér að ofan er munur á því hvernig hend-
ur og fætur eru notaðir við klifur. Hend-
urnar eru aðallega notaðar til að safna og
halda á fæðu, á sama hátt og óæðri spen-
dýr brúka sínar framklær. Margir apar
nota hendur sínar til að reisa sér hreiður
í trjánum eða jafnvel til að reisa þak á
milli greinanna til að verjast ágangi
veðra, eins og simpansinn gerir. Með
höndunum góma þeir prik til að verja sig
fjendunum, og með höndunum kasta þeir
115