Réttur - 01.08.1989, Page 22

menn, og samt gera þeir engan greinar-
mun á hundraðsta hluta þeirra þefja sem
fyrir mönnum eru óbrigðular vísbending-
ar ákveðinna hluta. Og snertiskynið, sem
apar varla hafa í grófustu upphafsmynd,
þróaðist fyrst samhliða þróun manns-
handarinnar sjálfrar, fyrir tilstilli vinnu.
Þróun heilans og skynfæranna sem hon-
um þjóna; skýrari vitund og vaxandi færni
til að alhæfa og draga niðurstöður; —
þetta orkaði svo aftur á vinnu og talmál
og hvatti án afláts frekari þróun. Það
urðu ekki lyktir þessarar þróunar þegar
menn greindust frá öpum; hún hélt áfram
af krafti þegar á heildina er litið, þó hún
hafi verið mismunandi um stig og stefnu
meðal ólíkra þjóðflokka á ólíkum tímum
og stöðvaðist jafnvel endrum og sinnum
tímabundið eða staðbundið. Nýr þáttur,
sem kom fram á sjónarsviðið um leið og
hinn fullmótaði maður, gerði hvort
tveggja að ýta þessari þróun sterklega
áfram og stýra henni á afmarkaðri braut-
ir: nefnilega þjóðfélagið.
Hundruð þúsunda ára, sem í jarðsög-
unni eru ekki merkilegri en sekúnda í lífi
manns,6 liðu áreiðanlega áður en mann-
félag myndaðist upp úr hópum apa sem
príluðu í trjánum. Og þó birtist það að
endingu. Og hvert er það sérkenni sem
við rétt eina ferðina finnum fyrir og skilur
á milli apahóps og mannlegs félags?
Vinnan. Apahóparnir gerðu sig ánægða
með það að rása bítandi um svæði sem
mörkuðust af landfræðilegum aðstæðum
ellegar mótspyrnu annarra hópa í grennd-
inni; apahóparnir lögðu upp í leiðangra
og bardaga til að afla fæðu á öðrum
svæðum, en gátu ekki nýtt þau umfram
það sem þau höfðu að bjóða í náttúrlegu
ástandi; nema hvað þeir gerðu jarðveginn
frjórri á óvísvitaðan hátt með eigin
hægðum. Um leið og búið var að nema
land alls staðar þar sem fæðu var að hafa
gat ekki orðið nein frekari fjölgun á
öpunum; tala þeirra stóð í stað þegar best
gegndi. En allar skepnur ónýta yfrið
magn fæðu og eyðileggja þar á ofan þá
næringu sem enn er í uppvexti. Veiði-
menn hlífa kvenhjörtunum sem leggja til
ungviði að ári liðnu, en það gera ekki
úlfarnir; geiturnar í Grikklandi, sem
sporðrenna nýjum runnum áður en þeir
ná þroska, hafa étið svo að öll fjöll þar í
landi standa eftir nakin. Þessi „rányrkja“
dýra á mikilvægan þátt í því að stigþróa
tegundir með því hún neyðir þær til að
aðlaga sig óvanalegu fæði sem þær geta
þakkað fyrir að breyta efnalegri samsetn-
ingu blóðsins og síðan smám saman allri
líkamsbyggingu, meðan hinar tegundirn-
ar sem ekki aðlaga sig, deyja út. Enginn
vafi leikur á því að þessi rányrkja átti
mikilvægan þátt í umbreytingu forfeðra
okkar úr öpum í menn.
Með kynþætti apa sem gnæfði yfir alla
aðra hvað greind og aðlögunarhæfni
snerti hlýtur þessi rányrkja að hafa leitt til
neyslu æ fleiri plöntutegunda ©g æ fleiri
ætra pöntuhluta. í stuttu máli varð fæðan
æ fjölbreyttari, eins og líka fæðuagnirnar
sem þaðan komu inn í kroppinn, fæðu-
agnir sem voru kemískar forsendur fyrir
tilurð mannsins. Allt var þetta þó ekki
enn vinna í réttri merkingu þess orðs.
Vinnan hefst á því að búa til verkfæri. Og
hvaða verkfæri finnum vér elst, af þeim
erfðagripum frá forsögulegum mönnum
að dæma sem fundist hafa, af lífsháttum
elstu sögulegu þjóða að dæma auk heldur
hrásoðnustu villimönnum nútímans? Þetta
eru tól til fisk- og dýraveiða, en þau síðar-
nefndu eru sömuleiðis brúkleg vopn.
Fiskirí og vciðar eru á hinn bóginn vís-
bendingar um breytt mataræði, sem nú
einskorðaðist ekki lengur við grænmeti,
118