Réttur - 01.08.1989, Blaðsíða 25

lamb sitt, enda þótt þær geri þaö öldungis
ómeðvitað. Hæfni dýra til að aðhafast á
meðvitaðan og planlagðan hátt er háð
þróun taugakerfisins, en í spendýrum er
það tiltölulega háþróað. A refaveiðum í
Englandi má daglega sjá af hvílíkum
hyggindum refurinn beitir frábærri þekk-
ingu sinni á staðháttum til að hrista af sér
þá sem hann elta; og hversu vel hann not-
færir sér öll hagstæð sérkenni landsins til
að eyða lyktinni af sér. Húsdýrin okkar,
sem hafa þroskast af samneyti sínu við
menn, getur maður sífelldlega staðið að
bauki sem sýnir klókindi alveg á við börn.
Því rétt eins og þróunarsaga mannsfóst-
urs í móðurkviði er aðeins stytt endur-
tekning á sögunni, sem gerðist á ármill-
jónum, um líkamsþróun forfeðra vorra úr
dýraríkinu, allar götur aftur í orma;
þannig cr og andlegur þroskaferill manns-
barnsins aðeins enn styttri endurtekning á
þróun þessara sömu forfeðra, altént þeim
seinustu. En allar planlagðar athafnir
allra dýranna samanlagðra hafa aldrei
náð því að brenna jörðina marki vilja
dýranna. Það var manninum látið eftir.
í stuttu máli notar dýrið aðeins um-
hverfi sitt og veldur á því breytingum bara
með því að vera til staðar; mcð breyting-
um sínum lætur maðurinn það þjóna
markmiðum sínum, ríkir yfir því. Þetta cr
endanlegur, eiginlegastur munur manna
og annarra dýra, og rétt eina ferðina er
þaö vinnan sem veldur þessum mun.
Látum samt vera að ausa okkur yfir-
drifnu lofi í tilefni af sigrum okkar manna
á náttúrunni. Fyrir hvcrn þvísa sigur tek-
ur náttúran út hefnd sína á okkur. Satt er
það að hver sigur færir okkur í fyrstu
niðurstöðuna sem við væntum, en síðan
fer hann að hafa ólík og ófyrirséð áhrif
sem allt of iðulega þurrka út ávinninginn
áður. Fólkið sem ruddi skógana í Meso-
pótamíu, Grikklandi, Litlu Asíu og víðar
til að komast yfir ræktarland óraði aldrei
fyrir því að með því að ryðja burt skógun-
um væri það jafnframt að ryðja burt stöð-
unum þar sem raki safnaðist saman og lá
í forða, og legði þannig grundvöll að nú-
verandi auðn þessara landa. Þegar ítal-
irnir í Ölpunum kláruðu furuskóginn í
suðurhlíðunum, sem var í slíkum metum
norðanmegin, höfðu þeir ekki hugmynd
um að þar með skæru þeir á rætur mjólk-
uriðnaðar í eigin lendunt; því síður höfðu
þeir hugboð um að þar með yllu þeir
vatnsþurrð í fjallalækjum sínum lungann
úr árinu og kæmu í veg fyrir að þeir
flæddu yfir ekrurnar á regntímanum. Þeir
sem útbreiddu kartöflur í Evrópu voru
ekki klárir á því að samtímis þessum
mjölkenndu hnýðum voru þeir að dreifa
kirtlapest. Við hvert fótmál erum við
þannig minnt á það að við stjórnum frá-
leitt náttúrunni eins og landvinningamað-
ur framandi fólki, eins og sá sem stendur
utan við náttúruna — heldur tilheyrum
við náttúrunni, hvort sem er hold og blóð
og heili, viðhöfumst í henni miðri, og öll
yfirráð okkar yfir henni felast í þeirri
staðreynd að við höfum það fram yfir all-
ar aðrar skepnur að geta lært lögmál
hennar og hagnýtt þau á réttan hátt.
Og með hverjum degi sem líður öðl-
umst við raunar betri skilning á þessum
lögmálum og förum að skynja hvoru
tveggju þær afleiðingar sem fyrst verða af
afskiptum okkar af háttbundnum gangi
náttúrunnar og líka hinar sem síðar
koma. Sér í lagi eftir hinar glæstu fram-
farir náttúruvísindanna á þessari öld
erum við nú færari en nokkru sinni um að
gera okkur grein fyrir, og þannig að hafa
taumhald á, fjarlægari náttúrulegum af-
leiðingum af í það minnsta daglegum
framleiðslustörfum okkar. En því lengur
121