Morgunblaðið - 20.03.2006, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. MARS 2006 19
UMRÆÐAN
Í ÁR ERU liðin þrjátíu ár frá
stofnun UNIFEM, Þróunarsjóðs
Sameinuðu þjóðanna (SÞ) í þágu
kvenna, en sjóðurinn var stofn-
aður í kjölfar kvennaárs SÞ. Mikið
vatn hefur runnið til sjávar á
þessum tíma og
margt áunnist til
bóta fyrir konur, ekki
síst fyrir tilstilli
þeirra samþykkta
sem gerðar hafa ver-
ið á vettvangi SÞ.
Í ávarpi Noeleen
Heyzer, fram-
kvæmdastjóra UNI-
FEM, í tilefni al-
þjóðlegs baráttudags
kvenna hinn 8. mars
síðastliðinn kemur
fram að 181 ríki hef-
ur fullgilt Samning
um afnám allrar mis-
mununar gagnvart
konum og yfir 120
ríki hafa gert fram-
kvæmdaáætlanir um
jafnrétti kynjanna.
Stríðshrjáð ríki setja
ákvæði um jafnrétti
kynjanna í stjórn-
arskrár sínar, fjöl-
mörg ríki hafa sett
lög og mótað stefnu
um aukið aðgengi
kvenna að heilsu-
gæslu, menntun og
atvinnu, auk þess
sem kynbundið of-
beldi hefur verið gert refsivert.
Konum hefur einnig fjölgað á
hæstu stigum ákvarðanatöku eins
og glöggt má sjá á kjöri fyrsta
kvenforseta Afríku, Ellen Johnson
Sirleaf í Líberíu og Michelle
Bachelet sem fyrst kvenna var
kjörin forseti í Chile. UNIFEM
hefur starfað á þessum slóðum í
áraraðir og telur Heyzer árangur
þess starfa vera að koma í ljós
meðal annars með þessum áföng-
um.
En betur má ef duga skal. Hey-
zer spyr hvaða áhrif löggjöfin og
stefnumótunin hafi haft á daglegt
líf kvenna, ekki hvað síst fátækra
kvenna. Hún segir mikilvægt að
beina athyglinni að kringum-
stæðum fólks sem býr við sára fá-
tækt. Ennfremur bendir hún á að
þó konur hafi sótt í auknum mæli
inn á vinnumarkaðinn í kjölfar
hnattvæðingarinnar njóti þær ekki
tækifæranna sem skyldi, því þær
vinni frekar á svörtum markaði
þar sem fjárhagslegt öryggi sé
takmarkað og félagsleg úrræði
engin. Nærri 330 milljónir verka-
kvenna þéni innan þess sem nem-
ur einum bandaríkjadollara á dag
og 60% verkafólks um heim allan
búi við fátækt. Heyzer segir löngu
ljóst að fátækt herji hvað mest á
konur og stúlkur um heim allan,
þar sem þær séu oft á tíðum
ábyrgar fyrir heimilinu, umönnun
barna og gamalmenna auk þess
sem stúlkur eru, frekar en dreng-
ir, teknar úr skóla svo endar megi
ná saman.
Heyzer vekur athygli á því að
fyrsta Þúsaldarmarkmiði SÞ um
þróun, sem kveður á um jafnan
hlut stúlkna og drengja í grunn-
menntun árið 2005, hafi nú þegar
verið glutrað niður. Hún segir
þetta viðvörun sem við verðum að
taka alvarlega ef við ætlum að ná
Þúsaldarmarkmiðum SÞ fyrir árið
2015 eins og aðildarríki SÞ stefna
að.
Ennfremur segir hún að ef
breyta eigi lífi venju-
legra kvenna til batn-
aðar, verði konur að
taka völdin í sínar
hendur. ,,Konur sem
hafa brotist áfram
þrátt fyrir hindranir
kynferðis, stéttar og
kynþáttar, hafa tæki-
færi til að sýna leið-
togahæfileika sína og
koma á öflugu sam-
starfi. Nú eru tvöfalt
fleiri konur í áhrifa-
miklum ákvarðana-
stöðum í fjármála-
heiminum en fyrir
fimm árum síðan eða
41 kona í embættum
fjármála- og efnahags-
ráðherra. Við köllum
eftir alþjóðlegu sam-
starfi kvenna sem
gegna þessum emb-
ættum og eru tilbúnar
til að beita sér fyrir
breytingum í lífi
venjulegra kvenna og
karla um allan heim.“
Heyzer leggur
áherslu á að það sé
mikilvægt að beita sér
strax. Með hliðsjón af
þeirri aukningu í þróunarfé sem
áætluð er vegna nýrrar þróun-
aráætlunar geti konur í áhrifa-
stöðum verið undirstöður valda-
blokkar sem endurmóti þjóð-
hagfræðilega ákvarðanatöku og
útrými þeirri fátækt, ójafnrétti og
óöryggi sem einkennir líf svo
margra.
,,Til að hafa meiri áhrif á hæstu
stigum samfélaga þurfum við að
sýna heiminum hvernig breytingar
geta orðið í þágu kynjajafnréttis
og eflingar frumkvæðisréttar
kvenna. Til að ná þessu takmarki
þurfum við að efla eftirlitsgetu
grasrótarinnar og kvennasamtaka.
Þau geta hjálpað til við að tryggja
að fjármunir og bjargir berist til
þeirra sem mest þurfa á að halda
og miðlað staðreyndum um veru-
leika þeirra svo slíkar upplýsingar
geti legið til grundvallar frekari
stefnumótun. Við þurfum að færa
hina útskúfuðu hópa, HIV-
smitaðar konur, verkakonur á
svörtum markaði, konur í frum-
byggjasamfélögum, þolendur of-
beldis og konur úr dreifbýli inn í
þróunarferlið. Slíkt alþjóðlegt
samstarf kvenna gæti tryggt að
árið 2008 verði til nægt fé til jafn-
réttismiðaðrar þróunar. Með slíku
átaki aukast líkurnar á því að ár-
angur náist með Þúsaldarmark-
miðunum átta og á sviðum kynja-
jafnréttis og eflingar frumkvæð-
isréttar kvenna. Í því felst aukið
efnahagslegt öryggi, aukin þátt-
taka í pólitískri ákvarðanatöku,
jafn aðgangur að öllum skólastig-
um og líf án ofbeldis.“
Það er mikilsvert hvernig ís-
lensk stjórnvöld leggja sín lóð á
vogarskálarnar til að markmið
UNIFEM á alþjóðavísu megi ná
fram að ganga. Framlög íslenskra
stjórnvalda til sjóðsins hafa tífald-
ast á örfáum árum og sérfræð-
ingar á vegum friðargæslunnar
hafa starfað fyrir sjóðinn á Balk-
anskaga um árabil. Landsnefnd
UNIFEM á Íslandi fagnar þess-
um mikla stuðningi stjórnvalda við
sjóðinn enda veitir ekki af öfl-
ugum bandamanni í baráttunni
fyrir bættum réttindum og stöðu
kvenna í þróunarlöndunum. Þróun
í þágu kvenna er enda allra hagur.
Beitum völdum
til breytinga
Edda Jónsdóttir skrifar um að
UNIFEM hvetji konur í áhrifa-
stöðum til samstarfs
’Það er mikils-vert hvernig ís-
lensk stjórnvöld
leggja sín lóð á
vogarskálarnar
til að markmið
UNIFEM á al-
þjóðavísu megi
ná fram að
ganga.‘
Edda Jónsdóttir
Höfundur er stjórnarformaður
UNIFEM á Íslandi.
Á REYKJANESSKAGANUM
má enn rekja stórkostlega jarð-
sögu, líklega sögu sem á engan
sinn líka og hefur á síðustu 5.000
árum mótað landslag þéttbýlisins á
suðvesturhorninu.
Áhrifavaldar í mót-
un skagans eru fjögur
eldstöðvakerfi sem
liggja á gosbeltinu eft-
ir endilöngum skag-
anum og hefur gosið í
þeim öllum á sögu-
legum tíma. Þau eru
Reykjaneskerfið þar
sem gaus fyrir um
1.500–1.800 árum og
svo aftur í Reykjane-
seldum árin 1211 og
1240, Trölladyngju-
kerfið en þar gaus
fyrir 2.000 árum og
síðan aftur í Krýsuvíkureldum
1151–1180, Brennisteinsfjallakerfið
sem var virkt fyrir 2.000 árum og
aftur í Reykjaneseldum og að lok-
um það stærsta, Hengilskerfið sem
var í essinu sínu fyrst fyrir um
5.000 árum og svo aftur fyrir 2.000
árum.
Þegar stórhuga menn mæltu fyr-
ir stofnun Reykjavíkurfólkvangs
um miðjan áttunda áratug síðustu
aldar bentu þeir á að á fáum stöð-
um á landinu væri að finna fjöl-
breyttari eldgosmyndanir og hvergi
í Evrópu væri að finna sambærileg
jarðfræðifyrirbæri í návist þétt-
býlis. Þarna mætti finna flest það
sem sóst væri eftir inn á miðhá-
lendinu, öræfakyrrð og óröskuð
víðerni.
Eftir stofnun fólkvangsins var
ítrekuð nauðsyn þess að huga að
framtíðarskipulagi varðandi land-
notkun. Það skipulag hefur ekki lit-
ið dagsins ljós en nú 30 árum síðar
er búið að ráðstafa þremur af þess-
um fjórum eld-
stöðvakerfum og há-
hitasvæðum til
fjölnýttrar orkuvinnslu
þ.e. að framleitt er
rafmagn, hitaveitu-
vatn, grunnvatn og
iðnaðargufa. Byggðar
hafa verið verk-
smiðjur, jarðböð og
orkuver. Nýtingu há-
hitasvæða fylgja vega-
lagnir og efnisnámur,
borholur, borplön, raf-
línur og vatns- og
gufuleiðslur. Þeir sem
fara um Hengilsvæðið
og Hellisheiði, út á Reykjanes eða
ganga um Svartsengi og meðfram
Eldvörpum sjá hvernig borholum
hefur verið dritað um allt. Vegir
liggja þvers og kruss. Aðeins
Brennisteinsfjöll ein eru eftir
ósnortin.
Bíðum ekki eftir áætlun um
landnýtingu, björgum Brennisteins-
fjöllum. Þau heita eftir brenni-
steinsnámum á háhitasvæði á af-
skekktu landsvæði suður af
Lönguhlíð þar sem merkar minjar
er að finna um sambúð lands og
þjóðar en er þó með öllu ósnortið
af nútímanum. Svæðið er töfrandi
náttúruparadís þar sem gefur að
líta ýmsar gerðir gíga, stuðlaberg,
hrauntraðir og tjarnir. Á nálægum
slóðum eru Þríhnjúkar með hinum
hola gíg sem til tals hefur komið að
gera manngengan og mun vart
annað eins sjónarspil finnast á
landinu. Og það aðeins í um 20 km
fjarlægð frá stærsta þéttbýli lands-
ins.
Orkuyfirvöld hafa nú þegar ósk-
að eftir því að hefja rannsóknir í
Brennisteinsfjöllum. Gegn því hef-
ur Náttúrufræðistofnun lagst enda
fylgja slíkum rannsóknum vegir,
borholur og borplön. Þar með væri
búið að eyðileggja öll háhitasvæðin
á Reykjanesi.
Verði komið í veg fyrir veitingu
leyfis til rannsókna í Brennisteins-
fjöllum kæmi til greina að friðlýsa
hluta Reykjanesfólkvangs sem
fyrsta skref í stofnun rekbelta –
heimsminjasvæðis sem næði áfram
austur eftir gosbeltinu til Vatnajök-
uls og þaðan norður í Axarfjörð
eins og Sigrún Helgadóttir hefur
stungið upp á.
Nú er til siðs að minnast marg-
víslegra afmæla. Minnumst 30 ára
afmælis Reykjanesfólkvangs. Frið-
lýsum Brennisteinsfjöll sem ósnort-
ið víðerni strax!
Brennisteinsfjöll, öræfi
Reykvíkinga, friðlýsum þau
Guðrún Hallgrímsdóttir
fjallar um landvernd ’Bíðum ekki eftir áætlun um landnýtingu,
björgum Brennisteins-
fjöllum.‘
Guðrún
Hallgrímsdóttir
Höfundur er matvælaverkfræðingur
og náttúruunnandi.
Marteinn Karlsson: „Vegna
óbilgjarnrar gjaldtöku bæjar-
stjórnar Snæfellsbæjar af okkur
smábátaeigendum, þar sem ekk-
ert tillit er tekið til þess hvort við
megum veiða 10 eða 500 tonn,
ákvað ég að selja bátinn og flytja
í burtu.“
Sigríður Halldórsdóttir skrifar
um bækur Lizu Marklund sem
lýsa heimilisofbeldi.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
Kæru landar.
Ég heiti Hilmar B. Jónsson mat-
reiðslumeistari og vonandi eru ein-
hverjir sem muna ennþá eftir mér
þótt ég hafi verið að vinna í Banda-
ríkjunum undanfarin
14 ár.
Ástæða fyrir þess-
um skrifum mínum er
að fyrir skömmu var
sýndur hér í Banda-
ríkjunum sjónvarps-
þáttur, þar sem
sælkera-ferða-
sjónvarpsmaður heim-
sótti Ísland og ferðað-
ist um landið ásamt
vini mínum Úlfari Ey-
steinssyni á Þremur
Frökkum. Í þessum
þætti var fjallað um
hið sér-íslenska fyrirbrigði úldinn
hákarl. Þessi þáttur varð til þess
að ég loksins kem því í verk að
skrifa þessar línur, nokkuð sem ég
ætlaði að vera búinn að gera fyrir
mörgum árum.
Það hafa sennilega fáir Íslend-
ingar notið þess eins mikið og ég
að kynna okkar fallega land Ísland
og þá á ég ekki ekki síst við mat-
armenningu okkar. Undanfarin 36
ár eða síðan 1970 hef ég unnið við
að kynna íslenskan mat og ferðast
til flestra Evrópulanda, nokkurra
Asíu-landa og flestra ríkja Banda-
ríkjanna í þeim tilgangi. Flestar
þessara ferða voru áður fyrr á veg-
um Ferðamálaráðs, Flugleiða, Út-
flutningsmiðstöðvar iðnaðarins og
nú á síðustu fjórtán árum á vegum
íslensku fiskfyrirtækjanna hér í
Bandaríkjunum. Oft hér áður fyrr
var stungið upp á því við mig að ég
tæki með mér íslenska þorramat-
inn okkar í þessar kynningarferðir
en ég kom mér alltaf undan því.
Ástæða þess var að mér fannst og
finnst enn það ein versta landkynn-
ing sem til er. Sé fólk ekki alið upp
við að borða súrsuð eistu, sviða-
hausa, úldinn hákarl og ég tala nú
ekki um illa lyktandi skötu, þá
finnst þeim sem koma á þessar
landkynningar þessi matur hrylli-
lega vondur nema í algjörum und-
antekningartilfellum. Mjög oft hef
ég á þessum ferðalögum mínum
hitt fyrir útlendinga sem hafa orðið
fyrir þeirri slæmu reynslu að ein-
hver góðviljaður landi
minn hefur borið þetta
á borð fyrir þá. Nærri
hver einasti þeirra hef-
ur sagt frá þessari
reynslu með algjörum
viðbjóði.
Það er ekki spurn-
ing um það í mínum
huga að það er skylda
okkar Íslendinga að
halda fast í gamlar
hefðir, en það er ekki
sama hvernig það er
gert og fyrir alla muni
ekki nota þennan mat
sem landkynningu. Þá gesti sem er
boðið upp á þennan mat langar
ekki til Íslands.
Fyrir nokkrum árum sá ég um
þorrablót hér í Bandaríkjunum fyr-
ir Íslendingafélag og þá bar ég
fram úrval af þorramat sem for-
rétt, eldsteikti íslenskt lambalæri í
aðalrétt og hafði pönnukökur í eft-
irrétt. Ég er enn að hitta fólk, Ís-
lendinga sem og erlenda maka
þeirra, sem sátu þetta þorrablót og
það er enn verið að þakka mér fyr-
ir að hafa haft lambakjötið sem að-
alrétt, enda er íslenska lambakjötið
það besta í heimi. Fyrir nokkrum
árum báru íslensk sendiherrahjón
hér í Bandaríkjunum gestum sínum
eistu og hákarl sem pinnamat í
boðum og fannst rosa sniðugt og
sögðu mér að útlendingarnir hefðu
haft gaman af. Ég hef hins vegar
hitt nokkra þeirra gesta sem voru í
þessum boðum og þeir höfðu allt
aðra sögu að segja. Þeir lýstu þess-
um veitingum með nánast hryllingi
en fyrir kurteisissakir þorðu þeir
ekki annað en brosa til gestgjaf-
anna og láta sem ekkert væri.
Gestir í boði sendiráðs eiga örugg-
lega ekki eftir að viðurkenna fyrir
gestgjöfunum að þeim finnist mat-
urinn vondur. Ein framreiðslu-
stúlkan lét jafnvel þau orð falla við
gesti að eistun væru sérlega góð
fyrir karlmennskuna. Þessi ágæti
sendiherra er ekki lengur hér í
Washington og ekki er slíkur mat-
ur lengur á boðstólum fyrir gesti í
sendiráðinu, sem betur fer.
Kæru lesendur.
Ísland er sennilega eitt best
geymda leyndarmál í heimi þegar
kemur að góðum mat. Matarmenn-
ing okkar er á ótrúlega háu stigi og
má þar þakka frábærum skóla,
góðum matreiðslumeisturum og
ekki síst gestum sem gera miklar
kröfur. Margir framsæknir mat-
reiðslumenn fara utan til að læra
meira og koma svo heim og slá í
gegn. Árangur landsliðs Klúbbs
matreiðslumeistara hefur sýnt að
við erum meðal þeirra bestu í Evr-
ópu. Það er íslenska lambið bæði
nýtt og reykt, okkar frábæri nýi og
frosni fiskur, rækjan, humarinn,
laxinn, ýsan, þorskurinn, lúðan, sil-
ungurinn og í sumum tilfellum síld-
in sem við eigum að nota sem land-
kynningu. Einnig má nota þara og
fjallagrös.
Margar þjóðir heims nota mat-
armenningu sína sem stórt aðdrátt-
arafl fyrir ferðamenn og það eigum
við líka að gera.
Ef þessi gamaldags matur er það
sem gestir halda að þeim verði
boðið upp á þegar þeir svo heim-
sækja landið koma þeir bara alls
ekki.
Hilmar B. Jónsson fjallar um
matarmenningu þjóða ’Margar þjóðir heimsnota matarmenningu
sína sem stórt aðdrátt-
arafl fyrir ferðamenn
og það eigum við líka
að gera.‘
Hilmar B. Jónsson
Höfundur er matreiðslumeistari
starfandi hjá Icelandic USA í
Bandaríkjunum.
Þorramatur fyrir útlendinga