Morgunblaðið - 20.03.2006, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. MARS 2006 23
UMRÆÐAN
MEÐ andláti Slobodan Milosevic í
Haag verða ákveðin kaflaskil í stjórn-
málum Balkanskaga. Fráfall hans
þýðir að allir þrír lyk-
ilmenn hinna blóðugu
átaka sem geisuðu í
gömlu Júgóslavíu frá
1991-1995 eru horfnir
af sviðinu; Milosevic,
Alija Izetbegovic, leið-
togi múslima í Bosníu
og Franjo Tudjman,
leiðtogi Króata. Aðeins
forseti Slóvena, Milan
Kucan, er á lífi, en
Slóvenía, eitt lýðvelda
gömlu Júgóslavíu,
slapp best úr átök-
unum á sínum tíma.
Þrátt fyrir að það
hefði verið mjög æski-
legt að Milosevic hefði
verið dæmdur fyrir að-
ild sína að þeim hörm-
ungum sem hann átti
hvað stærstan þátt í að
hrinda af stað í Júgó-
slavíu árið 1991, er það
óneitanlega svo að and-
lát hans setur ákveðinn
punkt og lokar því mál-
inu.
En það sem hann
skildi eftir sig er land
(les Serbía) í rústum,
land sem glímir við
mikla fátækt og spill-
ingu á öllum sviðum. Í
Serbíu vaða glæpa-
klíkur uppi og hafa
gríðarleg ítök, ekki bara þar, heldur
víðar í Evrópu.
Andlát Milosevic opnar hinsvegar
fyrir þann möguleika að horfa fram á
veginn, horfa til Evrópu og Evrópu-
sambandsins, rétt eins og flest þau
ríki þar sem kommúnisminn réð ríkj-
um, hafa gert eftir gjaldþrot komm-
únismans, og gera enn. Slóvenar eru
þegar með í ESB og Króatía fær
sennilega aðild, en aðildarviðræður
standa yfir á milli Króata og ESB. Er
það af hinu góða fyrir svæðið og eyk-
ur líkurnar á stöðugleika. Aukinn
stöðugleiki á Balkanskaga þýðir
minni líkur á hörmungum af því tagi
sem áttu sér stað á árunum 1991-
1999, en árið 1999 lét NATO sprengj-
um rigna yfir Serbíu, vegna með-
ferðar Serba á Albönum í Kosovo.
Þau átök voru afurð Slobodan Milos-
evic og draums hans um Stór-Serbíu,
draums sem hann átti sér alla sína
valdatíð, en verður aldrei að veru-
leika.
Ég þekki persónulega lækni frá
Serbíu, sem fyrir nokkrum árum
flutti hingað til Svíþjóðar. Hún og
eiginmaður hennar voru mjög virk í
lýðræðishreyfingunni í Serbíu og
voru þau persónulegir vinir Zoran
Djindjic, forsætisráðherra Serbíu,
sem ráðinn var af dögum fyrir þrem-
ur árum síðan. Var það mikið áfall
fyrir þau.
Í mörgum samtölum okkar um
Serbía, Balkanskaga og Evrópu ligg-
ur einn rauður þráður af þeirra hálfu:
Serbía og Serbar verða að kasta af
sér oki þjóðernishyggju og afturhalds
og horfa framávið, horfa
til Evrópusambandsins
og virkilega leitast við
að verða eðlilegur hluti
af Evrópu.
Þeirri þjóðern-
ishyggju sem blossaði
upp í Serbíu um miðjan
áttunda áratuginn hafði
Josep Tito, leiðtogi
landsins frá l945 og ein-
ræðisherra, reynt að
halda í skefjum. Hann
lést 1980 og þá mynd-
aðist tómarúm og ring-
ulreið í stjórnmálum
Júgóslavíu Smám sam-
an komst Milosevic til
valda og hann nýtti sér
þessa krafta til hins ýtr-
asta og í skjóli þeirra
sölsaði hann til sín öll
völd og ruddi andstæð-
ingum sínum miskunn-
arlaust úr vegi. Völd,
bæði notkun þeirra og
misnotkun voru ær og
kýr Milosevic. Hann var
kommúnisti, kerfiskall
(apparatchik) og maður
alræðis.
Þessa þjóðernis-
hyggju hata áðurnefndir
vinir mínir frá Serbíu
eins og pestina og álíta
hana að stærstum hluta
orsök alls ills í Serbíu og
serbneskum stjórnmálum. Þjóðern-
ishyggja höfðar til tilfinninga, en ekki
rökhyggju. Og tilfinningar sem þess-
ar fara gjarnan úr böndunum og þá
getur fjandinn virkilega verið laus.
Mennirnir sem léku með eld þjóðern-
ishyggjunnar á Balkanskaga vissu
það og þeir léku vísvitandi með lýð-
inn. Sviðin jörð er afleiðing verka
þeirra; mest í Bosníu og Kosovo, en
einnig í Króatíu.
Serbía, rétt eins og önnur lönd, á
svo sannarlega skilið að lifa við hag-
sæld,frið og ekki síst, framfarir. Síð-
asti fulltrúi alræðis og kúgunar í
landinu er nú allur, leiðtogi hvers
valdaferill einkenndist af grimmd og
vanvirðingu fyrir mannslífum og lýð-
ræði. Fyrir Serbíu er kominn tími til
að snúa við blaðinu og horfa til fram-
tíðar. Núverandi valdhafar reyna það
hvað þeir geta, en verkefni sem þetta
er tímafrekt og erfitt. ESB og hin
„siðmenntaða“ Evrópa, með lýðræði
að leiðarljósi, hefur þar mikið verk að
vinna, bæði við að byggja upp eðlileg
samskipti við Serbíu, svo og að hjálpa
til við að byggja upp landið á allan
mögulegan hátt.
Nýir tímar í Serbíu?
Gunnar Hólmsteinn Ársælsson
fjallar um stjórnmál á
Balkanskaga eftir andlát
Slobodan Milosevic
Gunnar Hólmsteinn
Ársælsson
’Serbía og Serb-ar verða að kasta
af sér oki þjóð-
ernishyggju og
afturhalds og
horfa framávið,
horfa til Evrópu-
sambandsins og
virkilega leitast
við að verða eðli-
legur hluti af
Evrópu.‘
Höfundur er M.A. í stjórnmálafræði,
búsettur í Uppsölum, Svíþjóð.
BINDINDI er bezt sögðum við
bindindismenn áður
og segjum enn af
hjartans innstu sann-
færingu. Sú lífsstefna
færir hverjum manni
mikinn ávinning og oft
hefi ég til þess hugsað
hver sannleiksorð ég
talaði til nemenda
minna á árum áður.
Ég lét þau vera þeim
til umhugsunar án
allrar prédikunar, að
aldrei hefði ég hitt
nokkurn bindind-
ismann sem séð hefði
eftir þeirri ákvörðun sinni að bragða
aldrei áfengi, en óteljandi væru þeir
sem sárlega iðraði þess að hafa
hleypt þeim heilsuóvini í túngarð
sinn svo alltof oft hlaust af hrein
ógæfa. Þetta eru einföld sannindi og
vænt þótti mér um pistil Gerðar
Kristnýjar rithöfundar í Lesbók
Morgunblaðsins þar sem hún
fjallaði um annars góða
hvatningu félagasam-
taka til unga fólksins að
bíða með það að bragða
áfengi og benti á aðra
leið ennþá betri og sú
væri að byrja aldrei.
Þessar hugleiðingar
mínar eiga rót að rekja
til þeirrar staðreyndar
að nú sem aldrei fyrr er
reynt að villa og trylla
unga fólkið, áfeng-
isframleiðendur og
áfengissalar setja upp
glansmynd glæsileik-
ans, misnota orð s.s. virðingu og
gylla vöru sína án alls fyrirvara um
staðreyndir, hvergi að afleiðingum
vikið, ábyrgðartilfinning fyrirfinnst
ekki og máske eðlilegt. Blygð-
unarlaust er dýrðarmyndin dregin
upp og þrátt fyrir augljós brot á
áfengislöggjöf okkar hvað auglýs-
ingar varðar þá horfa yfirvöld
framhjá þeim brotum, enda máttur
auðsins sem að baki býr mikill.
Áfengissala stóreykst ár frá ári og
tölurnar ógnvænlegar en virðast þó
snerta alltof fáa. Nýjasta brellan til
að setja sakleysisblæ á neyzluna er
nú komin á fulla ferð, áfengir gos-
drykkir sækja á að sögn fjölmiðla og
hverjum er fyrst og fremst ætlað að
gína við, gosdrykkir skulu það heita
með lúmsku innihaldinu í smáa letr-
inu, beinlínis stefnt að þeim ungu og
óhörðnuðu eins og áfengisauglýs-
ingarnar sem samkvæmt rann-
sóknum erlendis hafa langmest
áhrif á þá sem enn eru ómótaðir og
um leið oft móttækilegastir fyrir
áróðrinum, fagurgalanum þar sem
hvergi örlar á bletti eða hrukku.
Einu sýnilegu viðbrögðin við öllu
þessu eru tillögur um aukið hömlu-
leysi, óheftar auglýsingar, áfengið
við hliðina á mjólkinni í mat-
vöruverzlunum og einnig þar leyfa
menn sér á lævísan hátt að fela eða
draga úr með því að segja „bara
léttvín“, saklaust með öllu eða hvað.
Á sama tíma kemur fram frá virtu
meðferðarfólki að innlögnum vegna
áfengisvandamála tengdum þessu
„bara léttvíni“ fari óðum fjölgandi
og verði æ stærra vandamál.
Ég hlýt að spyrja: Er til of mikils
mælzt af þeim alþingismönnum sem
bera tillögur af þessu tagi inn í
þingsali að þeir kynni sér hvað er í
raun að gerast í áfengismálum okk-
ar og spyrji sig í einlægni í fram-
haldinu hvort virkilega sé á bæt-
andi, hvort ekki sé einmitt rétt að
spyrna við fótum, hefja sókn gegn
því ástandi sem fer því miður sí-
versnandi?
Sá sem algáðum augum horfir á
þróunina og framtíðina í því ljósi
fyllist köldum kvíða og grimmum
geig, því við megum aldrei gleyma
því, að áfengið er mikilvirkasta
vímuefnið hvað illar afleiðingar
snertir og yfirgnæfandi á upphaf
annarrar neyzlu rót sína í áfenginu,
staðreyndir sem margsannaðar eru.
Ég spyr í einlægni: Er til of mik-
ils mælzt að menn líti á staðreyndir,
skelfilegar staðreyndir og láti þær
vísa sér veg?
Er til of mikils mælzt?
Helgi Seljan fjallar um
áfengismál
Helgi Seljan
’Er til of mikils mælzt afþeim alþingismönnum
sem bera tillögur af
þessu tagi inn í þingsali
að þeir kynni sér hvað er
í raun að gerast í áfeng-
ismálum okkar …‘
Höfundur er formaður
fjölmiðlanefndar IOGT.
„AÐILAR eru sammála um,
að vopnuð árás á einn þeirra
eða fleiri í Evrópu eða Norður-
Ameríku skuli talin árás á þá
alla; fyrir því eru beir sammála
um, ef slík vopnuð árás verður
gerð, að þá muni hver þeirra í
samræmi við rétt þann til eigin
varnar og sameiginlegrar, sem
viðurkenndur er í 51. grein sátt-
mála Sameinuðu bjóðanna, að-
stoða aðila þann eða þá, sem á
er ráðizt, með því að gera þegar
í stað hver um sig og ásamt hin-
um aðilunum þær ráðstafanir,
sem hann telur nauðsynlegar,
og er þar með talin beiting
vopnavalds, til þess að koma
aftur á og varðveita öryggi
Norður-Atlantshafssvæðisins...“
Svona hljómar 5. grein Atl-
antshafssamnings NATO sem
undirritaður var í Washington 4.
apríl 1949. Tveimur árum seinna
var varnarsamningurinn við
Bandaríkin gerður. Einhliða til-
kynning Bandaríkjanna um
brottflutning flugflotans frá
Keflavíkurstöðinni felur í raun í
sér uppsögn varnarsamningsins.
Það er ágætt. Þær ógnir sem nú
steðja að ríkjum í Norður-
Atlantshafi eru nefnilega aðrar
en þegar varnarsamningurinn
við Bandaríkin var gerður árið
1951. Kalda stríðinu er lokið,
kommúnisminn er dauður og
Sovétríkin eru horfin. Vörnin
sem felst í 5. grein NATO-
sáttmálans dugir okkur Íslend-
ingum prýðilega og sjálfir get-
um við vel séð um rekstur á
björgunarþyrlum. Við getum því
kvatt Kanann með ró í brjósti
og nýtt varnarstöðina á Mið-
nesheiði í eitthvað upp-
byggilegra. Farið hefur fé
betra.
Eiríkur Bergmann Einarsson
NATO dugar
Höfundur er dósent í stjórn-
málafræði við Viðskiptaháskólann
á Bifröst.
Á HVERJU hausti mætir hópur
af eftirvæntingarfullum litlum
bleikklæddum míní-ballerínum jú,
og einstaka hugaður lítill prins í
fyrstu balletttímana sína. Þar læra
þau fyrstu sporin sem eiga ef til
vill eftir að leiða þau
langa og stranga leið
inn á upplýst leik-
sviðið, okkur öllum til
ánægju. Auðvitað
minnkar hópurinn eft-
ir því sem árin líða og
kröfurnar aukast, það
er svo margt fleira
sem er spennandi og
skemmtilegt. Þau sem
halda áfram læra
fleiri spor, verða ag-
aðri og öruggari í
hreyfingum og fram-
komu. En lítill hluti
þessa hóps finnur svo mikla unun
og ánægju í ballettsalnum að hann
vill meira, meira nám, fleiri dans-
fög, fleiri tíma en fyrsti ball-
ettskólinn getur boðið. Þessir nem-
endur hafa hingað til getað þreytt
inntökupróf í Listdansskóla Ís-
lands.
Grasrótarstarfið sem unnið er í
einkareknu listdansskólunum er
ómetanlegt. Án þeirra væri harla
lítill grundvöllur fyrir listdansnámi
í landinu. En þeir geta ekki boðið
fram nám af því tagi sem nauðsyn-
legt er til að nemendur geti stefnt
að atvinnumennsku í listdansi. Það
hafa forsvarsmenn einkaskóla bent
á í ræðu og riti á undanförnum
mánuðum. Með skólagjöldum for-
eldra er hægt að greiða fyrir nám
í einn, tvo, jafnvel þrjá eða fjóra
tíma á viku. En nám sem stefnir
að atvinnumennsku er miklu víð-
tækara en svo að það rúmist innan
þess tímaramma.
Listdansinn hefur þá sérstöðu
meðal listgreina að hann krefst lík-
amlegs atgervis á borð við það
sem við sjáum hjá íþróttamönnum
í fremstu röð. Styrk, mýkt og fimi
þarf að þjálfa markvisst frá unga
aldri og eins og í íþróttunum er
óheyrilega mikilvægt að sú þjálfun
sé í höndum færustu fagmanna. Að
auki þarf auðvitað að læra flókin
kerfi hreyfinga, tónvísi og takt-
vissu, næmi, innlifun og sviðs-
framkomu. Þetta tekur tíma og sá
tími takmarkast af líkamlegum
þroska og af aldri nemendanna.
Markviss þjálfun þarf að hefjast
um 9–10 ára aldur. Listdansarar
eru fullnuma um tvítugt og starfs-
ferli þeirra lýkur um fertugt eða
fyrr.
Þegar listdansinn er borinn sam-
an við aðrar listgreinar, t.d. tón-
list, sést að þessi tengsl við lík-
amsþroskann setja honum önnur
mörk. Ytri rammi námsins er líka
af öðrum toga. Tónlistarnemand-
inn æfir sig heima á hljóðfærið
sitt. Dansnemandinn æfir sig ekki
heima nema hann hafi til umráða
rúmgóðan sal með sérstöku gólfi
og stórum speglum, nokkuð sem
varla er til staðar á mörgum heim-
ilum. Listdans þarf auk þess að
æfa í hópi jafningja, því nemendur
sem eru á svipuðu róli í tækni,
aldri og þroska þurfa að læra að
vinna saman. Tíma-
fjöldinn í æfingasaln-
um verður því mun
meiri en sá tímafjöldi
sem tónlistarneminn
þarf með kennaranum
sínum. Elstu nem-
endur í grunndeild
Listdansskóla Íslands,
15 ára gamlir, æfa nú
um 12 klukkustundir á
viku og bæta því um
50% eða svo ofan á
skólavikuna sína í
grunnskólanum. Nem-
endur við framhalds-
deild Listdansskóla Íslands stunda
þar nám 20 tíma á viku auk fram-
haldsskólanáms.
Af ofangreindu ætti að vera auð-
velt að sjá að ekki er um hags-
munaárekstur að ræða milli einka-
reknu listdansskólanna og hins
ríkisrekna Listdansskóla Íslands.
Báðir aðilar þurfa hvor á öðrum að
halda. Án grasrótarstarfsins fá
börnin aldrei að kynnast þessu
námi, án möguleikans á meira
námi en einkareknir skólar geta
boðið fá þessi örfáu börn sem hafa
til þess metnað og úthald aldrei að
sýna til fullnustu hvað í þeim býr.
Það nám sem þau þurfa á að halda
er einfaldlega of dýrt til að for-
eldrar geti staðið straum af því
sjálfir. Án aðkomu opinberra aðila
mun það því leggjast af.
Foreldrafundur í Listdansskóla
Íslands samþykkti nú fyrir nokkr-
um dögum að skora á mennta-
málaráðherra að fresta lokun List-
dansskólans um eitt ár svo betur
megi vinna að faglegum undirbún-
ingi þess náms sem við á að taka.
Eins og stendur veit enginn hvern-
ig það á að vera eða hver á að
sinna því. Börnin sem nú vinna af
kappi að undirbúningi að síðustu
vorsýningu Listdansskóla Íslands
eiga skilið að ráðamenn gefi sér
tíma til að huga að framtíð þeirra
að framtíð listdansins í landinu –
af alúð og alvöru.
Tími til að dansa
Ragnheiður Gestsdóttir fjallar
um listdans
Ragnheiður Gestsdóttir
’… án möguleikansá meira námi en
einkareknir skólar geta
boðið fá þessi örfáu
börn sem hafa til þess
metnað og úthald
aldrei að sýna til fulln-
ustu hvað í þeim býr.‘
Höfundur er móðir og amma nem-
enda við Listdansskóla Íslands, móðir
kennara við sama skóla og móðir at-
vinnudansara sem starfar erlendis.