Morgunblaðið - 20.03.2006, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. MARS 2006 27
MINNINGAR
Elskuleg móðir okkar og tengdamóðir,
HALLDÓRA ÁRNADÓTTIR,
sem lést mánudaginn 13. mars, verður jarðsungin
frá Keflavíkurkirkju þriðjudaginn 21. mars klukkan
14.00.
Hörður Bergmann, Dórothea S. Einarsdóttir,
Árni Bergmann, Lena Bergmann,
Stefán Bergmann, Helga Hrönn Þórhallsdóttir,
Jóhann Bergmann, María J. Gunnarsdóttir.
Minningarkort
Krabbameinsfélagsins
540 1990
krabb.is/minning
Elskuleg móðir mín, tengdamóðir og amma,
ÁSRÚN ÞÓRHALLSDÓTTIR,
Sléttahrauni 23,
Hafnarfirði,
sem lést á Hrafnistu í Hafnarfirði sunnudaginn
12. mars, verður jarðsungin frá Hafnarfjarðar-
kirkju miðvikudaginn 22. mars kl. 13.00.
Þeim, sem vilja minnast hennar, er bent á minn-
ingarsjóð Margrétar Leós., hafa samband við Blómaturninn á Ísafirði.
Sonja Jónasdóttir, Ingimar H. Victorsson,
Ása Rún, Bjarki Þór,
Jónas Logi, Una Dís.
Þótt leiðir okkar
Ögmundar Helgason-
ar lægju alloft saman
síðustu áratugi, bæði
vegna starfa okkar
og sameiginlegra vina, urðu þau
ekki náin eða persónuleg fyrr en
síðasta árið sem hann lifði. Þá
hafði komið til tals að hann flytti
sig um set og fengi starf hjá Stofn-
un Árna Magnússonar. Má segja
að það hafi gerst í áföngum uns
hann hafði lokið verkefnum sínum
við Landsbókasafn Íslands-Há-
skólabókasafn og var formlega
ráðinn til starfa í upphafi þessa
árs. Árnastofnun fékk því miður
aldrei að njóta hinnar miklu þekk-
ingar hans og starfskrafta, því að
skömmu eftir að ráðning hans var
ákveðin réðst gegn honum sjúk-
dómurinn sem lagði hann að velli.
Þeir sem þekktu Ögmund lengur
og betur en ég munu bera vitni um
persónuleg einkenni hans, en ég
hreifst alltaf af djúpstæðri þekk-
ingu hans á íslenskri þjóðmenn-
ingu, eldlegum áhuga og minni.
Þekkingu sinni átti hann afar létt
með að miðla til annarra í samræð-
um og rituðu máli. Ögmundur var
nákunnugur frumheimildum: hand-
ritum, þjóðsagnasöfnum, þjóðleg-
um fræðum og fróðleiksfólki. Á
undanförnum mánuðum var hann
mjög með hugann við fræðileg
verkefni, sem hann vildi halda
áfram með og ljúka, og lét ekki
veikindin draga úr sér áhuga eða
kjark. Í síðustu för sinni til Dan-
merkur kannaði hann frumheim-
ildir í Dansk folkemindesamling,
og var það liður í undirbúningi
undir endurútgáfu Íslenskra þjóð-
hátta Jónasar frá Hrafnagili. Þar
eins og miklu víðar hefði Ögmund-
ur unnið gott verk fræðum sínum.
Á því sviði vann hann og birti
fjölda verka sem eftir lifa, og skal
ég aðeins nefna ljósprentun á eig-
inhandarriti Hallgríms Pétursson-
ar af Passíusálmunum og ná-
kvæma útgáfu textans, sem birtist
1996.
Samstarfsmenn og vinir Ög-
mundar á Árnastofnun kveðja
hann með söknuði, og við sendum
Rögnu og börnum þeirra einlægar
samúðarkveðjur.
Vésteinn Ólason.
Ég var einn af þeim heppnu sem
fengu að njóta kennslu Ögmundar
Helgasonar í námskeiðinu Þjóðlíf
og þjóðhættir til sveita í Háskól-
anum vorið 2004. Þetta var ekki
fjölmennur hópur, en samstilltur,
og ég held að við höfum öll hlakk-
að til hverrar kennslustundar. Það
var vegna þess að Ögmundur var
frábær kennari. Lifandi áhugi hans
og góðmennska geislaði af honum.
Engan kennara vissi ég sem gat
komist lengra frá námsefninu með
vangaveltum um hin ólíkustu at-
riði, allt frá íslenskuframburði Eg-
ils Skallagrímssonar til skemmti-
sagna af Jóni Helgasyni prófessor.
Stundum fór meirihluti kennslu-
stundar í slíkar vangaveltur en
samt er ég viss um að við lærðum
meira hjá Ögmundi en flestum öðr-
um því honum tókst alltaf að gera
efnið áhugavert og skemmtilegt.
Það lá því beint við að reyna að
komast síðar í nám hjá Ögmundi
og vorið 2005 sat ég í síðasta nám-
skeiðinu sem Ögmundur kenndi,
Þjóðkvæði og þjóðlög. Þar var líka
gaman. Ögmundur átti merkilega
starfssögu að baki. Hann var hinn
síðasti í langri röð fræðimanna
sem störfuðu í Höfn, allt frá Árna
Magnússyni handritasafnara til
ÖGMUNDUR
HELGASON
✝ ÖgmundurHelgason fædd-
ist á Sauðárkróki
28. júlí 1944. Hann
lést á Landspítalan-
um við Hringbraut
8. mars síðastliðinn
og var útför hans
gerð frá Neskirkju
17. mars.
Jóns Helgasonar
handritafræðings, því
hann var sérlegur að-
stoðarmaður Jóns
undir lokin á starfs-
ferli hans.
Fyrir skömmu bár-
ust þær fregnir að
Ögmundur ætti í bar-
áttu við erfiðan sjúk-
dóm sem nú hefur
lagt hann að velli.
Með Ögmundi Helga-
syni er góður maður
genginn langt fyrir
aldur fram og við
hörmum fráfall hans. Þessi fátæk-
legu kveðjuorð eru lítill þakklæt-
isvottur fyrir að hafa kynnst Ög-
mundi Helgasyni og notið
mannkosta hans. Ég votta fjöl-
skyldu hans samúð mína.
Jón M. Ívarsson.
Ögmundur Helgason stýrði
handritadeild Landsbókasafns Ís-
lands með mildilegum hætti. Hann
tók af ábyrgð við þjóðlegri arfleifð
frá forverum sínum sem hann
ávaxtaði þann veg að við sem leit-
uðum akarns í hans skógi fannst
iðulega sem leitin bæri árangur.
Ögmundur tók gestkomandi mönn-
um sem erindi áttu í handritadeild-
ina af alúð og var greiðvikinn og
örlátur í viðkynningu. Í vissum
skilningi er handritadeildin brunn-
ur íslenskrar menningar, þar sló
heitast hjarta Landsbókasafnsins
Þjóðarbókhlöðu. Þangað sóttu
menn fanga í ýmsum fræðagrein-
um og Ögmundur og starfsfólk
hans var óeigingjarnt við aðstoð-
ina. Við kaffiborðið var hann hrók-
ur alls fagnaðar og ungir og aldnir
löðuðust að þessum geðþekka
skagfirska fræðimanni og farsæla
stjórnanda. Ögmundur var sérleg-
ur þarfamaður á þessum stað, og
ekki nema von að fræðimönnum
þætti sem kæld væru kynni að
honum brottu þaðan. Ögmundur
Helgason var ekki stofnanaskotinn
kerfiskarl, heldur húmanisti af
gömlum skóla, hlýr og viðfelldinn
samferðarmaður í þjóðlegum fræð-
um. Við minnumst hans af þakk-
læti og vottum nánustu aðstand-
endum samúð.
Óskar Guðmundsson.
Ég deildi skrifstofu með Ög-
mundi Helgasyni síðustu árin sem
hann vann í Þjóðarbókhlöðunni.
Viðfangsefni okkar voru ólík, hann
að vinna með handrit og ég með
rafræn gögn. Það var ekki sama
bil á milli okkar þegar við ræddum
um lífið og tilveruna, sem nú
stendur skörð eftir þegar hann er
fallinn frá.
Ögmundur var þriggja heima
maður. Að jafnaði var hann nið-
ursokkinn í handritarannsóknir og
útgáfustörf, sem hann vann að allt
fram til síðustu stunda. Þegar við
ræddum um aðra hluti barst talið
fljótt að þeim tveimur stöðum sem
honum voru kærastir. Það voru
Kaupmannahöfn, þar sem hann bjó
með fjölskyldu sinni um árabil, og
uppeldisstöðvar hans í Skagafirði.
Hann komst á flug þegar hann
ræddi um þau tvö skáld sem stóðu
honum næst, Indriða G. Þorsteins-
son og Hannes Pétursson, hófstillt-
an stíl þeirra þar sem það ósagða
skiptir fullt eins miklu máli og það
sem sagt er frá. Nú þarf ég ekki
nema að lesa nokkrar línur þeirra
tveggja til að hugurinn hverfi til
Ögmundar, sem ég kveð með orð-
um Hannesar:
Sæl verður gleymskan
undir grasi þínu
byggð mín í norðrinu
því sælt er að gleyma
í fangi þess
maður elskar.
Sveinn Ólafsson.
Ögmundur Helgason tók stund-
um að sér að krota í texta manna.
Ég var einn af þeim lánsömu sem
nutu aðstoðar hans við að koma
handriti í bókarform. Það var árið
1993. Áður höfðum við að vísu oft
spjallað saman um daginn og veg-
inn í handritadeild Landsbóka-
safns sem hann veitti forstöðu. En
í þetta sinn áttum við lengri og al-
varlegri samræður. Ögmundur
Helgason var nefnilega einn af
þeim yfirlesurum sem ekki létu sér
nægja að leiðrétta ásláttarvillu hér
og stafsetningarvillu þar. Öðru
nær. Hann gerði athugasemdir við
málfar og stíl á hverri einustu síðu.
Og hann leið ekki að níðst væri á
íslenskri tungu. Þá sagði hann
gjarnan: „Svona segir maður
ekki,“ eða: „Nei! Íslenskan leyfir
ekki að þetta sé sagt svona.“ Á
undanförnum dögum hef ég verið
að rifja upp þessar óformlegu
kennslustundir hjá Ögmundi til að
glöggva mig á því hver hafi verið
kjarninn í máli hans. Mikilvægust
virðist mér vera sú afstaða Ög-
mundar að raunveruleg virðing
fyrir íslenskri tungu og sögu henn-
ar skilaði sér í látlausum og til-
gerðarlausum stíl. Fallegt mál
væri ekki skraut sem leiddi athygli
lesandans frá umræðuefninu. Ann-
að sem lesa mátti úr athugasemd-
um hans og skýringum var að
nostur við smáatriðií texta væri oft
greiðasta leiðin að aðalatriðum
málsins. Með því að hlúa að hinu
smáa næði maður tökum á hinu
stóra. Ögmundur taldi ólíklegt að
þeir sem flöskuðu á smáatriðunum
næðu að fara rétt með aðalatriðin.
Ýmislegt fleira rifjast upp þegar
ég leiði hugann að ábendingum
Ögmundar, til dæmis sú speki að
færri orð hafa oft dýpri merkingu
en fleiri. Mig langar að nefna eitt
sérstaklega til viðbótar. Ögmundur
vakti mig til vitundar um að það
býr rökvísi í íslenskri tungu. Ís-
lenskt mál hefur, ef svo má að orði
komast, rök fyrir þeim kröfum sem
hún gerir til okkar. Hún biður
menn ekki um að hlýða sér í
blindni. Tiltekt í texta, undir leið-
sögn Ögmundar, varð því að lokum
endurskoðun á hugsun eða hugs-
unarleysi. Mesta hættan sem
steðjar að íslenskri tungu er ein-
faldlega sú að menn hugsa ekki.
Það er til marks um hvílíkt ljúf-
menni Ögmundur var og um-
hyggjusamur í aðfinnslum sínum
að við urðum miklir mátar eftir að
hann tók mig í kennslustund vegna
textanna sem ég fór með til hans.
Ekki spillti þegar í ljós kom að við
áttum ýmis sameiginleg áhugamál
og höfðum dálæti á sömu skáldum.
Einnig hér naut ég ríkulega örlæt-
is Ögmundar því þekking hans á
skáldskap og heimildaþáttum var
með ólíkindum djúp og víðtæk. Það
fékk ég að reyna í þau ótal skipti
sem við hittumst af tilviljun á há-
skólalóðinni eða á Landsbókasafn-
inu. Við tókum ævinlega formála-
laust upp þráðinn þar sem frá var
horfið síðast og í raun finnst mér
að ég hafi átt í einni langri sam-
ræðu við Ögmund um tiltekin sam-
eiginleg hugðarefni allt frá því ég
kynntist honum vel snemma á tí-
unda áratug síðustu aldar. Það er
erfitt að horfast í augu við þá
hörðu staðreynd að fundirnir með
Ögmundi verða ekki fleiri. Ég
horfi á eftir Ögmundi með miklum
söknuði og ég votta fjölskyldu
hans mína dýpstu samúð.
Róbert H. Haraldsson.
Látinn er fræðimaðurinn Ög-
mundur Helgason aðeins rúmlega
sextugur að aldri. Mikill mann-
skaði er, þegar menn með mikla
hæfileika og víðtæka menntun falla
frá á miðjum aldri. Ef heilsa og
þróttur fara saman eru efri árin
oft býsna drjúg til andlegra starfa.
Ögmundur var frá Sauðárkróki
og lauk stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum á Akureyri, utanskóla.
Lauk kandidatsprófi í sagnfræði
frá Háskóla Íslands. Auk þess lauk
hann prófi í þjóðfræðum frá sömu
menntastofnun. Störf hans hnigu
einnig að þjóðlegum fræðum, og
liggur mikið starf eftir hann á
þeim vettvangi, sem varðveita mun
nafn hans um ókomna tíð.
Afi Ögmundar og nafni var
söðlasmiður á Sauðárkróki. Við
hann hafði faðir minn allmikil
skipti og gat hans oft.
Dagur dagbókarinnar var hald-
inn hátíðlegur 15. október 1998, í
Landsbókasafni, þar sem Ögmund-
ur var forstöðumaður handrita- og
þjóðdeildar. Stóð hann að miklu
leyti að því að hefja dagbókarskrif
til þess vegs og virðingar, sem þau
eiga í raun. Mér er þetta nokkuð
minnisstætt, því að þarna afhenti
ég gjafabréf að æviverki mínu,
dagbók,sem ég hefi haldið frá
fimmtán ára aldri. Ögmundur hafði
mikinn áhuga á þessu máli, en
margir fleiri komu að þessu þjóð-
þrifamáli. Þessa vildi ég geta, þeg-
ar minnst er fræðimannsins og öð-
lingsins Ögmundar Helgasonar.
Kynni okkar náðu yfir rúma tvo
áratugi.
Kveðjuorð mín verða ekki fleiri.
Ég sakna góðs vinar og félaga.
Hans minnast margir með trega,
en jafnframt með þökk fyrir
ávaxtaríkt lífsstarf. Blessuð sé
minning hans.
Kæra Ragna, ég votta þér og
börnunum samúð mína við andlát
ástríks heimilisföður.
Auðunn Bragi Sveinsson.
Ögmundur Helgason er kvaddur
í dag aðeins 62 ára að aldri og
fækkar enn bekkjarbræðrunum
sem útskrifuðust frá Menntaskól-
anum á Akureyri árið 1965. Eftir
nám í íslensku og sagnfræði til
B.A.-prófs og að loknu kandidats-
prófi frá Háskóla Íslands vann
hann um skeið við Árnastofnun í
Kaupmannahöfn. Hann hóf störf í
handritadeild Landsbókasafns fyr-
ir 20 árum meðan safnið var enn
við Hverfisgötu og varð síðan for-
stöðumaður deildarinnar 1990.
Þegar safnið flutti í Þjóðarbók-
hlöðu 1994 og sameinaðist Há-
skólabókasafni varð hann forstöðu-
maður handritadeildar hins sam-
einaða safns. Ögmundur var
hafsjór af fróðleik um íslenska
þjóðfræði og sögu og hans fræði
nutu sín best í vönduðum ritum
þar sem hvergi var slakað á fag-
legum kröfum um nákvæmni og
fagurfræði. Eftir Ögmund liggja
mörg ritverk allt frá ljóðakverinu
Fardögum til fræðigreina um þjóð-
fræði, ýmiss konar útgáfurit og
þýðingar. Hann skrifaði talsvert í
Árbók Landsbókasafns og Rit-
mennt-Ársrit Landsbókasafns,
sem hann ritstýrði einnig nokkur
ár. Hann sá um útgáfu á Pass-
íusálmum Hallgríms Péturssonar
árið 1996 og í tilefni 10 ára afmæl-
is Þjóðarbókhlöðunnar 2004 gaf
hann út gamalt íslenskt Galdra-
kver. Í þeirri útgáfu þurfti hann
oft að túlka erfiðan og máðan
handritatexta sem hann gerði af
stakri þolinmæði og fagmennsku
og niðurstaðan er rit sem ber rit-
stjóra sínum fagurt vitni. Ögmund-
ur var léttur á fæti og léttur í lund
og vinsæll meðal þeirra fræði-
manna sem sóttu handritadeild.
Hann kunni ógrynni af skemmti-
legum sögum af mönnum og mál-
efnum og hafði gaman af að segja
frá. Oft var glatt á hjalla yfir kaffi-
bolla þegar menn, jafnt innlendir
sem erlendir, komu á fund hans
bæði til að afla sér fróðleiks og til
að spjalla um hin ýmsu málefni.
Það eru því margir sem munu
sakna vinar í stað.
Fyrir hönd Landsbókasafns og
starfsmanna þess sendum við eig-
inkonu, börnum, barnabörnum og
ættingjum öllum innilegar samúð-
arkveðjur.
Sigrún Klara Hannesdóttir
landsbókavörður.