Morgunblaðið - 16.07.2006, Síða 16

16 SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Á
leiðinni upp á fjórðu
hæð Morgunblaðs-
hússins í Kringlunni
geng ég um yfirgefna
sali þar sem áður
voru auglýsingadeild,
áskrift og ritstjórn;
allt fólkið sem vann þarna í þrettán
ár að útgáfu blaðsins er að koma
sér fyrir í nýjum og björtum húsa-
kynnum við Hádegismóa. Á fjórðu
hæðinni er þó enn líf og allt óbreytt
á skrifstofu Arnar Jóhannssonar
skrifstofustjóra; pípuilmur í lofti,
stórt málverk eftir Eddu Jónsdótt-
ur eiginkonu hans á veggnum og
tvær þrjár möppur á annars snyrti-
legu skrifborðinu; möppur þar sem
mér hefur oft fundist að allar upp-
lýsingar um fyrirtækið hljóti að
vera að finna. Þarna er allt enn
óbreytt en það verður ekki lengi; fá-
ir hafa starfað lengur óslitið fyrir
Morgunblaðið, frá stofnun þess árið
1913, en nú hefur Örn ákveðið að
setjast í helgan stein, 67 ára gamall.
„Ég byrjaði sem kvöldsendill á
ritstjórninni í maí árið 1951, fyrir 55
árum. Ég vann síðan fyrir blaðið
með gagnfræðaskóla og Verslunar-
skólanum, í öllum jóla- og sumarfrí-
um, og er nú búinn að vera á launa-
skrá samfellt síðan 1. maí 1957.
Reyndar fór ég í tæpt ár til Eng-
lands í nám, 1957 til 58, en var þá á
hálfum launum.“
Vinátta var milli foreldra Arnar
og Sigfúsar Jónssonar, fyrsta fram-
kvæmdastjóra blaðsins, sem var
spurður að því hvort ekki væri ein-
hver vinna fyrir strákinn; þannig
hófst þessi saga.
Örn var einungis tvítugur árið
1959 þegar hann varð aðalgjaldkeri
Morgunblaðsins.
„Ég gaf út og framseldi allar
ávísanir fyrir fyrirtækið en hafði
ekki ávísanahefti sjálfur, því á þeim
tíma urðu menn ekki fjárráða fyrr
en 21 árs. Það er svolítið fyndið;
bankinn hafði ekkert við það að at-
huga þótt ég greiddi út fyrir blaðið
en ég mátti ekki höndla með eigin
fjármál.
Ég var síðan ráðinn skrifstofu-
stjóri sumarið 1966, þá 27 ára. Það
eru því 40 ár núna.“
Taldi öll blöðin í upplaginu
Örn segir að fyrsta sumarið hafi
hann verið í sendlasnatti á rit-
stjórninni og skrifstofu, sem var í
Ísafoldarhúsinu, Austurstræti 8. Þá
voru starfsmenn ritstjórnar líklega
innan við tíu segir hann.
„Sumarið eftir var ég kominn í af-
greiðsluna. Þegar við fluttum síðan
árið 1956, í Aðalstræti 6, vann ég
það sumarið á nóttinni við að pakka
blaðinu inn. Þá var aðeins einn
starfsmaður í því; það þurfti að
handtelja í alla pakkana, pakka
þeim síðan í pappír og binda snæri
utanum og skrifa heimilisfang!“
Hann hristir höfuðið yfir minning-
unni og hlær.
En upp í hvað þurfti pilturinn að
telja þessar nætur; hvert var upp-
lag blaðsins?
Örn dregur fram möppu með
pappírum og blaðar í þeim. „Þetta
var mikil vinna,“ segir hann á með-
an hann leitar. „Ég var líka í að
stokka bunkana fyrsta sumar-
ið … en hér er þetta, upplagið var
26.000 blöð árið 1956.
Þetta ár flutti allt blaðið inn í Að-
alstræti 6 og prentvélin var tekin í
notkun í kjallaranum. Hún hafði
verið keypt 1947 og staðið ónotuð
þessi ár. En blaðið þá var ekkert í
líkingu við það sem við þekkjum í
dag; það var að hámarki 24 síður.“
– En hvað var það venjulega
stórt?
Aftur fer Örn í pappírana, finnur
tölur og slær inn í reiknivélina. „Að
meðaltali var það 18 síður,“ svarar
hann og brosir.
Hann segir fyrirtækið hafa þanist
út um leið og það kom í nýja hús-
næðið í Aðalstræti. „Ritstjórnin var
til dæmis orðin fjölmennari en þess-
ir tíu þegar ég byrjaði, það var orð-
ið hrikalega þröngt í Ísafoldarhús-
inu.“
Frá tvítugu vann Örn náið með
Sigfúsi framkvæmdastjóra og var
farinn að færa bókhald fyrirtæk-
isins. Nokkrum árum seinna sá
hann einnig um bókhaldsuppgjörið.
„Það er merkilegt að hugsa til þess
að árið 1963 voru allir áskriftar-
reikningar vélritaðir, sex mánuðir í
einu, og settur kalkipappír á milli.
Og áskrifendaskráin var skráð í
stílabækur. Mér þótti þetta vera al-
gjör fornaldarvinnubrögð og ræddi
þetta við Sigfús, sem sagðist ekki
hafa vit á svona málum. Ég lagði til
að ég talaði við Otto Michelsen hjá
IBM. Það skilaði þeim árangri að
árið 1965 byrjuðum við að keyra
kvittanir út úr tölvum þess tíma. Ég
held að ég muni það rétt að Morg-
unblaðið og Sápugerðin Frigg væru
fyrstu einkafyrirtæki á Íslandi sem
hófu tölvuvinnslu. Það var strax
mikil breyting. Þá voru allir auglýs-
ingareikningar keyrðir út nokkru
síðar og þessari fyrstu tölvuvæð-
ingu lauk árið 1970 þegar bókhaldið
og launakerfin voru komin í tölvu.“
Þangað til var handavinnan ólýs-
anleg við allar þessar skrár. „Menn
voru að gerast nýir áskrifendur,
flytja eða hætta með áskrift og
þetta var allt skrifað inn og sjötta
mánuðinn þurfti nánast að vélrita
allt upp á nýtt. Og eins var með
bókhaldið, ég handfærði það allt til
1969.“
Örn segir að allar götur síðan
hafi fyrirtækið lagt áherslu á að
fylgjast með og fjárfesta í nýjustu
og bestu tækni í faginu.
„Þessar fyrstu tölvuæfingar urðu
til þess að ég kom mér vel inn í alla
tölvutækni þess tíma. Þó að ég hafi
átt að vera í rekstri og fjármálum
blandaðist ég einnig inn í öll tækni-
málin. Það kom sér afskaplega vel
fyrir okkur að hafa verið vel inni í
þessari tækni þegar við fórum úr
blýinu í filmusetningu og offset-
prentun árið 1973.“
Bylting offsettækninnar
Örn hefur á ferli sínum hjá Morg-
unblaðinu tekið þátt í kaupum og
uppsetningu á þremur prentsmiðj-
um. Hann segir kaupin á filmusetn-
ingunni og offset-prentvélinni, sem
sett var upp í Skeifunni, hafa verið
upphaf mikillar byltingar, en aðkall-
andi hafi verið að taka það stóra
skref frá blýsetningunni.
„Öll vinnubrögð við framleiðslu
blaðsins breyttust á þessum tíma.
Ég held það sé einhver stærsta
bylting sem við höfum gengið í
gegnum. Þessi prentvél hafði
nokkra stækkunarmöguleika og
fljótlega var bætt við hana, engu að
síður leið ekki langur tími þar til
hún var orðin of takmörkuð. Enda
liðu ekki nema tíu ár þar til við vor-
um komin hingað í Kringluna með
nýja prentsmiðju. Hér var byrjað
að prenta 1984.“
Hann segir þetta hafa verið mik-
inn uppgangstíma hjá Morgun-
blaðinu.
„Í Skeifunni gátum við ekki
prentað nema 48 síður, með tak-
mörkuðum litamöguleikum, og blað-
ið var tvíprentað á hverjum degi.
Vélin hérna gat prentað 128 síður
eftir að hún var stækkuð 1989 – en
samt var það ekki nóg!
Síðan fluttum við alla starfsemina
hingað í Kringluna 1993.
Það er athyglisvert að síðan
Morgunblaðið tekur sjálft við
prentun blaðsins 1943, er tímabilið
hér í Kringlunni lengsti tíminn með
einni og sömu prentvél, 20 ár. Þar
til við fluttum í Hádegismóa.“
– Það hlýtur að vera langt og
flókið ferli að kaupa prentvél fyrir
dagblað?
„Það krefst gífurlegs undirbún-
ings. Frá því við byrjuðum að velta
fyrir okkur að það þyrfti nýja
prentvél og prentsmiðju, þá fór eitt
ár í forvinnu, heil tvö ár í undirbún-
ing og viðræður við prentvélafram-
leiðendur, og loks var afgreiðslu-
fresturinn tvö ár. Þetta var fimm
ára ferli. Og samhliða var komið
upp pökkunarvélum og byggt nýtt
prentsmiðjuhús. Í þessu höfum við
staðið í þrígang og umfangið aukist
í hvert sinn.
Hver prentvél er nánast byggð
sérstaklega fyrir kaupandann, til
dæmis þurfa allir sýlinderar að vera
smíðaðir eftir því hver síðustærð
blaðsins er.“
– Hefur í öll þessi skipti verið
keypt prentvél af bestu mögulegum
gæðum hvers tíma?
„Klárlega. Það er að segja árin
1973, 1984 og 2004. Það er ekki
hægt að segja að vélin sem var
keypt árið 1947 en tekin í notkun
1956 hafi verið sú besta á mark-
aðinum,“ segir Örn og brosir.
„En samhliða þessari uppbygg-
ingu á prentsmiðjum höfum við
stöðugt verið að byggja upp setn-
ingakerfin, vinnuumhverfi ritstjórn-
arinnar og auglýsingakerfin. Um-
hverfið sem fólkið vinnur í á
hverjum tíma hefur heldur betur
breyst.
Annars hef ég ekkert komið ná-
lægt þessum tölvukerfum undanfar-
in ár, það var of yfirgripsmikið
verkefni að halda utan um. Enda
segja tölvusérfræðingarnir að það
sé full vinna bara að fylgjast með.
En við höfum alltaf verið í fram-
línunni tæknilega, allan þennan
tíma.“
Leiddi samninganefnd
í sex vikna verkfalli
Auk starfa sinna innan fyrirtæk-
isins hefur Örn gegnum tíðina
gegnt ótal trúnaðarstörfum fyrir
prentiðnaðinn og vinnuveitendur.
Meðal þess má nefna að hann fór í
stjórn Félags íslenska prentiðnað-
arins 1984, var þar varaformaður til
1987 og þá formaður til 1993. Í
framkvæmdastjórn VSÍ 1987 til
1997; stjórn Lífeyrissjóðs bóka-
gerðarmanna 1988 til 1996; frá
stofnun Samtaka iðnaðarins 1994
sat hann þar í stjórn til 2001, þar af
varaformaður fjögur síðustu árin. Í
stjórn Nordisk Grafisk Raad 1985
til 2001 og formaður þess 1988;
hann er búinn að vera í stjórn Nor-
rænna blaðaútgefenda síðan 1984,
þar af þrisvar sinnum formaður; í
stjórn IFRA Nordic frá 1996 og for-
maður frá 1998, en nú er fé-
lagsskapurinn kallaður Evrópudeild
IFRA sem eru alþjóðasamtök
blaðaútgefenda. Þá sat hann í
stjórn Iðnlánasjóðs 1995 til 1997,
var varaformaður Nýsköpunarsjóðs
atvinnulífsins 1998 til 2004 og er nú
í stjórn Sameinaða lífeyrissjóðsins.
„Þegar ég varð varaformaður
stjórnar Félags íslenska prentiðn-
aðarins 1984 byrjaði ég á að lenda í
verkfallinu sem tók rúmar sex vik-
ur. Ég var gerður að formanni
samninganefndar – það var erfitt.
En á þessum tíma höfðu orðið gíf-
urlegar byltingar í prentiðnaðinum,
öll vinnubrögð gjörbreyttust.
Gömlu vélsetjararnir duttu út og
innskriftin byrjaði, þá voru átökin
byrjuð, 1974, þegar var fimm vikna
verkfall. Allar götur síðan og áfram
Hlakka til að hætta
Hann var ráðinn sem kvöldsendill á Morgunblaðið árið
1951, fyrir 55 árum, og hefur verið óslitið á launaskrá
blaðsins frá 1957. Örn Jóhannsson hefur verið skrif-
stofustjóri Morgunblaðsins í 40 ár en er nú að láta af störf-
um. Hann sagði Einari Fal Ingólfssyni meðal annars frá
uppbyggingu þriggja prentsmiðja, tónlistaráhuganum og
trúnaðarstörfum fyrir prentiðnaðinn og vinnuveitendur.
„Við höfum alltaf verið í framlínunni
tæknilega, allan þennan tíma,“ segir
Örn Jóhannsson skrifstofustjóri
Morgunblaðsins síðustu 40 ár.