Morgunblaðið - 02.08.2006, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 2006 29
UMRÆÐAN
HINN nýi forsætisráðherra kvart-
aði undan því í sinni fyrstu ræðu að
menn væru latir að kjósa – tregir til
að nota kosningarétt sinn og að fólk
nennti ekki að koma á kjörstaði til
þess að velja á milli flokkanna.
Það má segja að það sé eðlilegt að
fólk hafi dvínandi áhuga á kosn-
ingum, þar sem landsmenn hafa – að
mínu mati – lítinn sem engan kosn-
ingarétt. Ef til vill er réttara orðalag
að segja að menn hafi mjög takmark-
aðan rétt til þess að kjósa. Mér finnst
að það eitt útskýri vel, að fólk missi
áhugann á því að eyða
tímanum í það að fara á
kjörstaði og kjósa.
Kjósandi sem kemur á
kjörstað getur ekki
kosið þá menn sem
hann vill og ekki heldur
valið sérstaka menn í
ákveðnar stöður. Hon-
um er fenginn listi af
nöfnum, konum og
körlum, heilar hrúgur
af nöfnum sem hann, ef
til vill, kærir sig ekki
um og vill hvorki sjá,
heyra né kjósa.
Sem dæmi má nefna að við kosn-
ingu til bæjarstjórnar sér kjósandinn
kannski tvö eða þrjú nöfn neðarlega
á lista, nöfn sem hann vill kjósa, en
hann fær engu um það ráðið með sínu
atkvæði að þeir menn komist að. Og
nöfn annarra manna sem hann vildi
gjarnan kjósa eru ekki tiltæk.
Nöfnunum á listunum er raðað upp
af flokksforingjunum, stundum með
gervikosningum, svokölluðum próf-
kosningum. Skilst mér af fréttum að
kjósandi, sem er hliðhollur ákveðnum
flokki en vill ekki vera flokksbund-
inn, fái þar með ekki að kjósa í próf-
kosningum.
Niðurstaðan er þá einfaldlega sú
að þessi kjósandi er nánast sviptur
öllum sínum kosningarétti.
Við kosningar til Alþingis er svipað
fyrirkomulag og við kosningar til
sveitarstjórna. Kjósandinn fær
nafnalista sem stillt er upp af flokk-
unum og menn geta valið flokkinn.
Jafnvel útstrikunin, sem hér áður
gilti, var afnumin af Alþingi og þar
með tálgað enn frekar af kosninga-
réttinum. Með þessu gáfu flokkarnir
kjósendum langt nef og undirstrik-
uðu þar með að kostingarétturinn
sem slíkur væri almenningi í raun og
veru óþarfur – eða sem
sagt, nánast enginn,
nema nafnið tómt.
Eftir kosningar er
síðan mynduð rík-
isstjórn en hinn al-
menni kjósandi fær þar
litlu ráðið. Flokksfor-
ingjarnir velja síðan
sjálfa sig og aðra þing-
menn úr sínum flokki í
ráðherrastöður.
Í stjórnarskránni eru
skýr ákvæði um að
stjórnvaldið skuli vera
þrískipt, það er löggjaf-
arvald, framkvæmdavald og dóms-
vald, og að hvert valdið um sig skuli
starfa sjálfstætt – starfa óháð hinum
– það er, hvert valdið um sig skuli
starfa án afskipta hinna tveggja, Yfir
öllu stjórnvaldinu situr síðan forset-
inn.
Alþingi og forsetinn hafa um
margra áratuga skeið sniðgengið
stjórnarskrána með því að velja ein-
ungis þingmenn í embætti ráðherra,
þingmenn sem hafa svo haldið áfram
að vera þingmenn og síðan hvoru-
tveggja í senn, þingmenn og ráð-
herrar. Í stuttu máli: Ráðherrarnir
hafa ekki sagt af sér þingmennsku
heldur setið báðum megin við borðið;
starfað í ráðuneytunum, farið síðan
niður í Alþingi, samið og samþykkt
lög en farið síðan aftur upp í ráðu-
neyti til að starfa eftir lögunum sem
þeir sjálfir sömdu og samþykktu nið-
ur á Alþingi.
Með þessu móti er þetta tvennt,
það er löggjafar- og framkvæmda-
valdið, runnið saman í eitt, en er ekki
sjálfstætt, óháð og aðskilið, sem þó er
skýrt kveðið á um í stjórnarskránni.
Mér er vel ljóst að það er stundum
ekki nóg að benda á það sem miður
fer, heldur þarf jafnframt að benda á
leiðir til úrbóta, og þá er stóra spurn-
ingin, hvað er til ráða?
Mín tillaga til úrbóta er í stuttu
máli þessi: Að landinu verði skipt í 24
einmenningskjördæmi til Alþingis,
sem sitji til fjögurra ára í senn í einni
deild, eða ef til vill í tveimur deildum,
þá 17 í neðri deild og 7 í efri deild.
Varamenn verði engir. Forsetinn
verði kosinn til að fara með fram-
kvæmdavaldið og hann velji ráð-
herrana. Verði þingmaður valinn í
ráðherrastöðu verði hann jafnframt
að segja af sér þingmennsku og nýr
þingmaður verði kosinn í hans kjör-
dæmi í hans stað. Jafnframt verði
menn kosnir í almennum kosningum í
ýmsar stöður, svo sem í stöður bæj-
arstjóra, sýslumanna og fleiri.
Tryggvi Helgason vill breyta
kosningafyrirkomulagi
Tryggvi Helgason
Höfundur er flugmaður.
Áhugalausir
kjósendur
’Kjósandi sem kemur ákjörstað getur ekki kosið
þá menn sem hann vill og
ekki heldur valið sérstaka
menn í ákveðnar stöður. ‘
UNDANFARIN misseri hefur lítil
umræða verið um skráarskipti frá
sjónarmiði venjulega neytandans,
heldur hefur hún verið einhæf í
fréttamiðlum sem þarf nú að bæta.
Allar umræðurnar sýnast fjalla um þá
sem stunda skráar-
skipti með höfund-
arréttarvarið efni, hve
miklir glæpamenn þeir
eru og hve miklu fyr-
irtækin og höfundar
efnisins eru að tapa á
því. Auk þess eru engar
rannsóknir birtar um
hvers vegna þeir gera
þetta. Jafnvel þótt þær
yrðu framkvæmdar og
niðurstöðurnar styðja
ekki núverandi afstöðu
þeirra, þá myndu höf-
undarréttarsamtökin velja að kynna
það ekki og láta eins og þau hafa
aldrei lesið þessar niðurstöður.
Í ágúst 2005 birtist á vef Netfrelsis
(netfrelsi.is) grein þar sem vitnað var
í nokkra fulltrúa stórra kvikmynda-
fyrirtækja í Bandaríkjunum og
nefndu þeir að ástæða minnkandi
kvikmyndaaðsóknar væri sú að neyt-
endur séu vandlátari en áður. Ein-
hverra hluta vegna hafa engin höf-
undarréttarsamtök tekið undir þessa
frétt. Boðskapur fréttarinnar var að
kvikmyndafyrirtækin væru að sjá að
neytendur eru ekki lengur eins til-
búnir að fara á hvaða mynd sem er
undanfarið eins og þeir hafi gert áður
en þá var hægt að stóla á lágmarks-
aðsókn sem nokkurn veginn tryggði
það að fáar myndir voru framleiddar
með tapi.
Nú er komið að sannleikanum um
málið eins og ég sé hann. Ástæðan
fyrir því að fólk sækir efni í gegnum
„netið“ er margföld.
– Hentugleiki. Gallinn við núver-
andi skipulag í sjón-
varpsdagskrá er að
áskrifandinn ræður
engu um hvenær hann
getur horft á það efni
sem hann borgar fyrir.
T.d. getur vinna, skóli,
félagsstörf og fleiri at-
burðir valdið því að
hann missir af dag-
skránni og getur ekki
horft á uppáhaldsefni
sitt. Með því að ná í efn-
ið af stafrænum miðli,
getur hann ráðið hve-
nær hann horfir á það, hvenær sem er
yfir vikuna, eða jafnvel geymt það í
ótilgreindan tíma. Vilji einhver horfa
á eitthvað aftur í sjónvarpinu þarf að
vonast eftir því að það verði end-
ursýnt fljótlega, taka það upp eða
reyna að nota „plús“-sjónvarpsstöð.
Harðir diskar nú til dags eru miklu
ódýrari en myndbandsspólur ef tekið
er til greina lengd efnis miðað við
kostnað, og meira að segja með betri
gæðum en „gömlu góðu“ VHS-
spólurnar.
– Ferskleiki. Með niðurhali á efni
er hægt að fá nýrri sýningar af efninu
en oftast þarf að bíða í lengri tíma,
stundum mörg ár, eftir að það hefur
verið sýnt erlendis og þangað til það
er sýnt hér á landi. Þó eru til und-
antekningar eins og þáttaraðirnar
Survivor sem voru sýndar ekki löngu
eftir frumsýningu erlendis sem var þó
vegna þess að DV ljóstraði upp um
sigurvegarann áður en hann var sýnd-
ur hér. Þess má geta að þessar þátta-
raðir sjást mjög sjaldan í stafrænni
dreifingu hér á landi.
– Kostnaður. Með svonefndum
verðþökum sem eru í boði er hægt að
fá efnið erlendis frá með litlum auka-
kostnaði og þarf hver og einn að hafa
litlar áhyggjur af því að borga meira
en ákveðna fasta tölu í erlent niðurhal.
Einnig er hægt í mörgum tilvikum að
fá sama efni innanlands ef einhverjir
einstaklingar eru svo indælir að dreifa
því áfram til annarra sem njóta ekki
þessara kjara.
– Fjölbreytileiki. Við þurfum að við-
urkenna þá staðreynd að ekki er hægt
að sýna allt efni sem er tekið til sýn-
inga erlendis, t.d. vegna þess að það
eru miklu færri sjónvarpsstöðvar hér
en erlendis og þær erlendu virðast
flestar sýna nýtt efni á nær hverjum
degi. Sumir virðast kjósa að horfa á
efnið með erlenda talinu en geta það
ekki ef það er talsett á íslensku. Enn
aðrir líta á íslenska textann sem
óþarfa og vilja bara horfa á efnið eins
og það er.
– Gæði. Í „gamla daga“ var sjaldan,
ef ekki aldrei, hægt að fá útgáfur af
stafræna efninu í fínum gæðum en
undanfarin ár hafa þau batnað stór-
lega og er meira að segja hægt að fá í
sumum tilvikum efnið í jafn fínum
gæðum og ef það væri gefið út á DVD-
mynddiski. Staðreynd þessi gerir
framleiðendum lífið leitt því þetta ýtir
undir það að „léleg“ gæði efnisins
aftrar fólki ekki frá því að sækja það.
– Engar auglýsingar. Almenningur
vill almennt ekki sjá auglýsingar í efn-
inu sem hann borgar fyrir og eru
margir móðgaðir hér á landi yfir
þeirri háttsemi Stöðvar 2 að hafa aug-
lýsingar inni í miðjum dagskrárliðum,
sérstaklega þegar fólk hefur þegar
borgað fúlgur fjár fyrir að horfa á
stöðina óruglaða. Hins vegar er hægt
að sætta sig við auglýsingar Skjás
Eins þar sem sú rás er gjaldfrjáls.
Vandamál sjónvarpsstöðva eins og
Stöðvar 2 er það að stöðin er með of
fjölbreytilegt efni á mjög takmörk-
uðum áhorfstíma og reynir að gera of
breiðan hóp af fólki með mismunandi
smekk ánægðan. Það lendir oft þann-
ig að einstaklingar eru bara með
áskrift vegna nokkurra dagskrárliða
og ef þeir geta ekki horft á þá á þeim
tíma sem þeir vilja, þá sjá þeir ekki
lengur ástæðu til þess að hafa áskrift
af stöðinni og hætta alveg með hana.
Hugsið vel um í hvað þið eyðið á
hverjum mánuði og ekki treysta þess-
um „hagsmunaaðilum“ blindandi.
Svavar Lúthersson skrifar um
áhuga almennings á stafrænu
sjónvarpsefni ’Gallinn við núverandiskipulag í sjónvarps-
dagskrá er að áskrifand-
inn ræður engu um
hvenær hann getur
horft á það efni sem
hann borgar fyrir.‘
Svavar Lúthersson
Höfundur er rekstraraðili torrent.is
Ólögleg skráarskipti?
ÞEGAR málefni innflytjenda eru
rædd hérlendis er mikilvægi þess að
innflytjendur aðlagist íslensku sam-
félagi predikað nánast án frávika.
Mér finnst mikilvægt og rétt að
skýra hvað felst í þessu
hugtaki út frá sjón-
arhóli innflytjandans
en það er sjónarhorn
sem miklu sjaldnar
kemur fram í um-
ræðunni. Hvernig upp-
lifir innflytjandi að
flytjast til annars lands
og aðlagast þar nýjum
háttum og menningu?
Hvað er það sem hann
glímir við í þeirri aðlög-
un sem svo oft er talað
um?
Mig langar aðeins til
þess að deila hugleið-
ingum mínum með ykk-
ur, því ég trúi því að Ís-
lendingar hafi góðan
skilning á þessum mál-
um í umræðum um inn-
flytjendamál og að það
geri umræðurnar raun-
sæjar og skapandi. Inn-
flytjendur eru að sjálf-
sögðu ekki allir eins og
ég tala hér út frá minni
reynslu sem er ekki al-
gild en ég veit að marg-
ir hafa upplifað það sama.
Að vera útlendingur er líkt og að
þurfa endalaust að spyrja ,,Má ég
vera með?“ eða ,,Má ég ekki? „Fyrir
mig hefur hver dagur hingað til á Ís-
landi verið eins og að banka á nýjar
dyr og opna þær. Þar sem ég tala ís-
lensku sem er langt frá því að vera
fullkomin eða lík þeirri sem inn-
fæddir tala hef ég sífelldar áhyggjur
af því hvort hún sé nægilega góð til
þess að ég geti haldið uppi sam-
skiptum. Þegar ég fer á samkomur
hef ég oft áhyggjur af því hvernig
móttökur ég fæ. Ef ég get farið inn í
nýtt herbergi með friði er ég afslapp-
aður: ,,Enn eitt herbergi í viðbót.“ Í
hvert skipti þegar ég reyni að opna
nýjar dyr óttast ég að fá orð að innan
eins og: ,,Nei, þér er bannað að koma
hingað inn!“ Það er ekki vegna þess
að ég þjáist af ofsóknarkennd heldur
vegna þess að það gerist stundum.
Og það er erfið upplifun. Það þýðir þó
ekki að Íslendingar séu almennt
vondir eða fordómafullir í garð inn-
flytjenda, þetta eru oft-
ar sérstök tilfelli.
Ekki sami maður
Það er ekki aðeins
skortur á tungumála-
kunnáttu sem hindrar
innflytjendur í því að
banka á nýjar dyr og
komast inn í herbergi
samfélagsins heldur
margs konar siðvenjur.
Það tók mig t.d. rúm
þrjú ár að venjast því að
ávarpa mér eldra fólk
með skírnarnafni þar
sem slíkt tíðkaðist ekki
í mínu heimalandi, Jap-
an. Asíubúar eru heldur
ekki eins beinskeyttir í
tjáningu og mannlegum
samskiptum og Íslend-
ingar og starfshættir á
vinnustöðum eru ólíkir.
Allt eru þetta atriði sem
tekur tíma að melta og
aðlagast í nýju sam-
félagi.
Með tímanum verða
margir innflytjendur
þreyttir og hræðast að banka á dyrn-
ar í nýjum herbergjum í sínu dags-
daglega lífi. Sumir útlendingar eru
nógu frekir eða læra að verða frekir,
eins og ég sjálfur, til að halda áfram
að banka á nýjar dyr.
Ég held að mér hafi tekst frekar
vel að aðlagast íslensku samfélagi.
Það er ekki bara vegna þess að ég hef
sjálfur lagt mig fram heldur líka
vegna þess að ég hef notið aðstoðar
frá mörgum hérlendis. Ég er mjög
þakklátur fyrir það en samtímis
finnst mér það dálítið dapurlegt fyrir
mig sjálfan. Að aðlagast í nýju landi
er að breyta persónuleika sínum að
vissu leyti. ,,Fullkomin og eftirsókn-
arverð aðlögun er þegar innflytjandi
aðlagar sig að nýju heimalandi en
viðheldur eða geymir samt menningu
síns gamla heimalands,“ getur fólk ef
til vill sagt. En það er bara falleg
hugmyndafræði. Raunveruleikinn er
sá að maður verður raunar að breyta
sjálfum sér. Spurningin er einungis
hversu mikið. Innflytjendur neyðast
til þess að velja eitt í nýju heimalandi
umfram annað í því gamla sem þeir
ef til vill ólust upp í ef þeir vilja halda
áfram að vera í hinu nýja landi.
Talandi um sjálfan mig þá er ég
ekki sami Toshiki Toma og kom til
Íslands fyrir 14 árum. Ég votta eldra
fólki eða yfirmönnum mínum ekki
virðingu mína á sama hátt og ég
myndi gera sem Japani búsettur í
Japan. Ég er orðinn beinskeyttari í
framkomu og frekari og það þykir
óvirðulegt í Japan og mér er sama
núna þótt einhver tali illa um mig. Af
til dæmis þessum ástæðum held ég
að ég gæti ekki búið í mínu gamla
heimalandi aftur. Ég kann það ekki
lengur, ég þyrfti að læra svo margt
upp á nýtt.
Ég er ekki að kvarta yfir því. Það
er mín eigin ákvörðun að vera hér og
aðlögun er nauðsynleg. Það sem mér
finnst samt leitt er að maður þarf að
kasta fyrir róða góðum eiginleikum
frá sínu heimalandi í ferli aðlögunar.
Aðlögun virðist vera, a.m.k. fyrir
mig, eins og ferli þar sem að hjarta
mitt var hert og jafnvel steingert.
Tilgangur minn með þessari grein
er ekki að neita mikilvægi aðlögunar
fyrir innflytjendur. Aðlögun er nauð-
synleg. Hún gerir líf okkar auðveld-
ara og skapar mörg tækifæri. Og hún
er alls ekki aðeins neikvæð og dap-
urleg. Það fer eftir sérhverjum
manni hvort aðlögun hans ber já-
kvæðan árangur eða neikvæðan.
Hins vegar óska ég þess að Íslend-
ingar skilji að aðlögun varðar per-
sónuleika viðkomandi manneskju og
hún gengur ekki eins og að skipta um
spólu í myndbandstæki. Því óska ég
þess sérstaklega að fólk í stjórn-
unarstöðum í samfélaginu sýni tillits-
semi þegar aðlögun er til umfjöll-
unar.
Innflytjendur aðlagist
íslenska samfélaginu
Toshiki Toma fjallar
um málefni innflytjenda
’Því óska égþess sérstaklega
að fólk í stjórn-
unarstöðum í
samfélaginu sýni
tillitssemi þegar
aðlögun er til
umfjöllunar.‘
Toshiki Toma
Höfundur er prestur innflytjenda.