Morgunblaðið - 06.10.2006, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 6. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
HÖRÐ gagnrýni kom fram á Landsvirkjun
þess efnis að undirbúningsvinna vegna Kára-
hnjúkavirkjunar hafi ekki verið söm að gæð-
um og við eldri virkjanir, í máli Magnúsar
Tuma Guðmundssonar, prófessors í jarðeðl-
isfræði við Háskóla Íslands, í Morgunblaðinu
á miðvikudag.
Þar sagði Magnús Tumi ennfremur að svo
virðist sem verkefnisstjórn Landsvirkjunar
hafi brugðist í þessu máli, og sagði að vinnu-
brögðum Landsvirkjunar mætti líkja við ofsa-
akstur í umferðinni. Ekki sé unnt að réttlæta
ofsaakstur þó ekki verði slys.
Þessu eru forsvarsmenn Landsvirkjunar
með öllu ósammála. „Þetta er rangt, undir-
búningsvinnan er með sama hætti og alltaf
hefur verið. Áhættan er hverfandi lítil, eins og
komið hefur fram,“ segir Friðrik Sophusson,
forstjóri Landsvirkjunar.
„Landsvirkjun hefur ávallt, og ekki síst
núna, valið besta fólkið sem völ er á í und-
irbúningsvinnuna, bæði í rannsóknir og annað,
og jarðfræðirannsóknirnar eru sambærilegar
því sem áður hefur tíðkast, og samvinna milli
sérfræðinga sömuleiðis. Þannig að það er eng-
in ástæða til þess að hræða fólk með þessari
röngu líkingu sem Magnús Tumi grípur til.
Það er í raun furðulegt að Magnús Tumi skuli
koma fram með slíkar fullyrðingar nú þegar
verkinu er að mestu lokið,“ segir Friðrik.
Magnús Tumi sakar Landsvirkjun um að
hafa sniðgengið Ísor, arftaka Orkustofnunar,
við undirbúning virkjunarinnar. Hvers vegna
voru þessir sérfræðingar ekki nýttir?
„Það sem Landsvirkjun hefur gert er að
reyna að velja það fólk sem hefur mestu og
bestu reynsluna til að vinna þessi störf. Það er
hins vegar rétt hjá Magnúsi Tuma að það hef-
ur nokkur breyting orðið á, ekki síst vegna
þess að á sínum tíma urðu talsverðar manna-
breytingar hjá Orkustofnun, og fólk fluttist í
störf hjá öðrum. Við lögðum meira upp úr því
að ná í einstaklingana sem höfðu reynsluna,
frekar en að versla við tiltekna aðila,“ segir
Friðrik.
Ekki sama Orkustofnun
Ágúst Guðmundsson jarðfræðingur, sem sá
um stóran hluta þeirra rannsókna sem unnar
voru við undirbúning Kárahnjúkavirkjunar,
var áður starfsmaður Orkustofnunar. Hann
tekur undir orð Friðriks um mannabreytingar
hjá stofnuninni.
„Ég kom að undirbúningi flestra verka þar
á sviði vatnsorkurannsókna frá 1977. Ég hætti
árið 1990, og það varð veruleg grisjun á Orku-
stofnun á árunum frá 1988 – 1993, þannig að
það var kannski ekki hægt að leita til sam-
bærilegrar Orkustofnunar eftir þann tíma.“
Það hefur verið gagnrýnt að langt sé á milli
borhola, og bent á að hægt hefði verið að forð-
ast þær miklu tafir sem hafa orðið við borun
aðrennslisganganna með meiri rannsóknum.
Hefði verið hægt að forðast þær tafir eða
minnka þær með því að bora fleiri rannsókn-
arholur?
„Aðrennslisgöngin eru um 40 km löng. Jarð-
lögin á gangaleiðinni eru ekki lárétt heldur er
þetta nokkurs konar stafli af jarðlögum sem
hallar niður til vesturs um fáeinar gráður.
Þess vegna má segja að göngin skeri í gegnum
liðlega 1.000 metra þykkan jarðlagastafla. Við
lögðum áherslu á að greina jarðlög með tilliti
til þess hvers eðlis þau væru fyrir gangagerð,
og boranirnar eru að mestu settar upp til að
veita þær upplýsingar,“ segir Ágúst.
„Hvað varðar sprungur, þá hefur þeim verið
gerð mun ýtarlegri skil en í öðrum virkjana-
rannsóknum hérlendis. Teknar voru loftmynd-
ir og lega sprungna sett niður á kort. Þær
sprungur sem ganga út úr heiðinni, til dæmis í
dalabrúnum, eru skoðaðar, og líkur leiddar að
því þegar nokkrir tugir sprungna hafa verið
skoðaðir og eðli þeirra metið, að aðrar sprung-
ur sem liggja inni á heiðinni en ekki eru að-
gengilegar til skoðunar séu með hliðstæðum
hætti. Þetta er nákvæmlega sama og var gert
við Hvalfjarðargöngin og Fáskrúðsfjarðar-
göngin, en ég vann að þeim báðum,“ segir
Ágúst.
„Rannsóknirnar eru í mínum huga meiri og
ýtarlegri en við fyrri virkjanir hér á landi.
Teymisvinnan er með öðrum hætti, í stað þess
að vera með sérfræðingahóp úr sömu stofnun,
eins og raunin var við Blönduvirkjun og Sult-
artanga, var settur saman hópur sérfræðinga
frá mismunandi aðilum.“
– En hefði verið hægt að fjölga borunum til
að finna sprungusvæðin, og til að vita meira út
í hvað stóru borarnir voru að fara?
„Það hefði verið hægt að fjölga borholum,
en þetta verður svolítið eins og veldisfall, það
er hægt að fjölga borunum en komast lítið
áfram í þekkingu. Ávinningurinn af hverri
borholu verður minni eftir því sem holunum
fjölgar. Þegar sérfræðingar og verkkaupi vilja
hætta borunum verður maður oft að vega það
að meta, hvort maður standi með nægilega
þekkingu í höndunum. En svo er alltaf hafður
varasjóður til að takast á við þá óvissu sem
eftir stendur, og það er gert í þessu verki eins
og öðrum. Það verður þá að grípa til hans þeg-
ar þeir óvæntu hlutir koma upp á sem alltaf
koma upp á,“ segir Ágúst.
Björn Stefánsson, verkfræðingur og deild-
arstjóri virkjunardeildar Landsvirkjunar,
bætir því við að ekki megi gleyma því að að-
rennslisgöngin fari í gegnum fjöldann allan af
misgengjum og sprungum sem enginn taki
eftir í framkvæmdinni. „Það er ekki mark-
miðið í sjálfu sér að finna allar sprungur, það
þarf að finna þær sprungur sem máli skipta.“
Þrjú mannár fyrir VLF-mælingar
Magnús Tumi minnist líka á svokallaðar
VLF-mælingar sem hefði verið hægt að nýta
til að finna vatnsleiðandi sprungur. Hann seg-
ir að tveir stúdentar hefðu getað unnið þá
rannsókn á einu sumri. Hvers vegna var þess-
ari aðferð ekki beitt?
„Það er rétt hjá Magnúsi að það hefði verið
hægt að nýta þessar aðferðir,“ segir Ágúst.
„Menn hafa lengi nýtt jarðeðlisfræðilegar
mælingar og segulmælingar í jarðhitaleit, til
að finna sprungur og bergganga. Við notuðum
VLF-mælingar á stíflustæðinu við Kára-
hnjúka. Líklega er Magnúsi ekki kunnugt um
það. Þær gáfu mun daufari niðurstöður en við
höfðum fengið áður við Blöndu og Sultar-
tangavirkjun, ég tel það vera vegna þess að
dýpra er niður á jarðvatn.“
Ágúst segir það hefði verið mjög mikið verk
að nota VLF-mælingar á alla gangaleiðina, 40
km. Hann segir það myndi taka fjóra menn
um það bil viku að rannsaka hvern kílómetra
með þessari aðferð, sé miðað við belti sem er
500 m á breidd, þegar úrvinnsla er tekin með.
Þetta sé því spurning um þrjú mannár í vinnu
við að rannsaka þetta, og kostnað upp á tugi
milljóna króna. Árangur geti verið óviss.
„Hvort svona rannsóknir hefðu fundið þenn-
an eina stóra veikleika sem tafði okkur mest
efast ég satt að segja mikið um. En þessar
rannsóknir geta auðvitað verið talsvert mikið
til bóta við réttar aðstæður, það er alveg rétt,“
segir Ágúst.
En nú bendir Magnús Tumi á að ekki hafi
verið boraðar skáholur til að rannsaka mis-
gengi, hefði ekki þurfti að gera það?
„Það var gert í einhverjum tilvikum, þar
sem slíkt var talið mikilvægt. Það var t.d. bor-
að á ská undir Kárahnjúkastíflu. En það er
dýrara að bora skáholu, bæði er holan lengri
til að komast niður á sama dýpi, og svo er það
dýrara á hvern metra en að bora beint niður,“
segir Björn.
En er sá kostnaður eitthvað sem þarf að
horfa í þegar um svo gríðarlega framkvæmd
er að ræða?
„Það er alltaf mat, en eins og Ágúst var að
segja, þegar menn eru farnir að eyða pen-
ingum í að bora og bora án þess að fá nema
brot til viðbótar af upplýsingum, þá verða
menn að vega þetta og meta. Það er alltaf
óvissa, jafnvel þó við hefðum borað tíu sinnum
fleiri holur hefðum við samt sem áður þurft að
lifa við óvissuna. Þá þurfum við einfaldlega að
gera ráð fyrir henni við framkvæmdina,“ segir
Friðrik.
„Jarðfræðirannsóknirnar veita upplýsingar
og svo taka við þekktar verkfræðilegar lausnir
sem við höfum notað til að fara í gegnum þess-
ar sprungur. Það hefur varla farið framhjá
nokkrum manni sem hlustar eða horfir á frétt-
ir að menn hafa þurft að bora í gegnum laus
jarðlög. Það tefur og kostar peninga, en við
gerðum ráð fyrir þeim kostnaði,“ segir Frið-
rik.
„Það var aldrei neitt leyndarmál að það
þyrfti að fara í gegnum sprungusvæði. Það
getur verið að við hefðum getað hnikað ein-
hverju til, en við hefðum alltaf þurft að þvera
sprungurnar,“ segir Friðrik.
Hvað með bergrannsóknir við Fremri Kára-
hnjúk? Er það rétt að eiginleikar bergsins hafi
verið lítið rannsakaðir, og stuðst við rann-
sóknir í nágrenni stöðvarhússins, í 40 km fjar-
lægð, eins og Magnús Tumi heldur fram?
„Þetta er á misskilningi byggt,“ segir Björn.
Hann segir brotþol hafa verið mælt í bor-
kjörnum úr öllum borholum á svæðinu. Svo-
kallaðir fjaðureiginleikar hafi einnig verið
reiknaðir út frá spennumælingum í borholum.
Áttaði Landsvirkjun sig ekki á því að dýpi
lónsins kallaði á meiri rannsóknir en hefð-
bundnar mælingar á stíflustæði?
„Stífluhönnuðurnir sem voru að hanna stóru
stífluna, og eru með alþjóðlega reynslu, áttuðu
sig alveg á því að það gætu orðið jarðskorpu-
hreyfingar vegna lónfyllingar, og að það gætu
orðið jarðskjálftar sem kæmu fram meðan
væri verið að fylla á lónið, vegna þess að það
er reynsla af slíku frá öðrum löndum,“ segir
Björn.
Alltaf óvissa fyrir hendi
Magnús Tumi segir að enn sé óvissa um
raunveruleg áhrif lónsins á bergið, er það
rétt?
„Það getur enginn sagt fyrir um þetta ná-
kvæmlega, það er alltaf ákveðin óvissa fyrir
hendi, en aðalatriðið er að bestu sérfræðingar
telja að hún leiði ekki til þeirrar áhættu sem
Magnús gerir í skóna með þeirri líkingu sinni
um að menn hafi vaðið af stað líkt og þeir
keyri á götunum á ofsahraða,“ segir Friðrik að
lokum.
brjann@mbl.is
Rannsóknir við Kárahnjúka meiri
og ýtarlegri en við fyrri virkjanir
Landsvirkjun hefur verið sökuð
um að vanmeta áhættu vegna
Kárahnjúkavirkjunar og rann-
saka ekki nægilega áður en lagt
var upp í framkvæmdir. Brjánn
Jónasson tók tali forstjóra
Landsvirkjunar auk þriggja sér-
fræðinga um málefni Kára-
hnjúkavirkjunar.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Sérfræðingar ræða virkjunina Þeir Ágúst Guðmundsson jarðfræðingur (t.v.), Björn Stefánsson verkfræðingur, Friðrik Sophusson, forstjóri
Landsvirkjunar, og Agnar Olsen verkfræðingur sátu fyrir svörum blaðamanns um Kárahnjúkavirkjun í höfuðstöðvum Landsvirkjunar í gær.
Í HNOTSKURN
»Því hefur verið haldið fram að flat-armál Hálslóns sé á við Hvalfjörð,
en þessu mótmæla talsmenn Lands-
virkjunar. Benda þeir á að Hálslón
verði um 57 ferkílómetrar, en flat-
armál Hvalfjarðar sé tæplega tvöfalt
meira, eða rúmlega 100 ferkílómetrar.
»Rannsóknir á Kárahnjúkum voruupphaflega kostaðar af ríkinu og
hefur Landsvirkjun endurgreitt ríkinu
um 2.800 milljónir króna á verðlagi í
ágúst 2006 vegna rannsóknanna.
»Segja má að þrisvar hafi verið ráð-ist í að rannsaka Kárahnjúkasvæð-
ið, á árabilunum 1977 – 1983, 1988 –
1992 og 1995 – 2003.
» Í heild má áætla að rannsókn-arkostnaður vegna Kárahnjúka-
virkjunar sé kominn í um 6,5 milljarða,
umreiknað á verðlagi í ágúst 2006.
»Alls voru boraðar 465 rannsókn-arborholur sem samtals eru 26,5
km langar vegna virkjunarinnar, þar
af eru um 25 km kjarnaholur.