Morgunblaðið - 06.10.2006, Blaðsíða 52

52 FÖSTUDAGUR 6. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
menning
GAMALL vinur og starfsbróðir
Einar Þorláksson hvarf til feðra
sinna eftir stutta legu fimmtudaginn
28. september. Kaflaskipt sjúk-
dómssaga hans var þó miklu lengri
og stigmagnaðist síðustu árin, lík-
aminn farinn að gefa sig svo varla
leit hann glaðan dag.
Tímabil staðbundinna samvista
okkar varði einungis veturinn 1955–
56 og tengdist listaakademíunni í
Kaupmannahöfn, áður hafði Einar
verið við myndlistarám í Hollandi
árlangt og mun fyrstur Íslendinga
hafa leitað á þau mið. Gerðist meira
en áratug fyrr en hið opinbera í
landinu fór að mylja undir ungu kyn-
slóðina og núlistir, og framsæknar
listspírur frá Íslandi tóku að
streyma þangað.
Á konunglegu akademíunni var
Einar að hefja nám hjá einhverjum
prófessoranna í málunardeild, ég
hins vegar allvel sjóaður innan dyra
frá fyrri tíð. Hafði valið að eyða
dönskum styrk til rannsókna á
steinþrykkivið Grafíska skólans sem
var á þeim tíma frjáls, óháð og opin
deild innan akademíunnar sem
starfandi myndlistarmenn sóttu stíft
til. Fyrstu kynnin voru eftirminnileg
fyrir okkur báða, vildi þannig til að
eitt sinn er ég síðla dags settist að
snæðingi í veitingakjallaranum
fræga, sat hann beint á móti mér,
kannaðist ég ekkert við manninn,
kenndi einungis að hér var nýr nem-
andi á ferð. En fljótlega varð ég var
við að hann horfði mikið til mín og í
miðri máltíð kynnti hann sig hikandi
sem samlanda, vildi þá svo gæfulega
til að ég skildi hann strax og lifnaði
um leið yfir honum og upp spunnust
nokkrar samræður sem leiddu til
frekari kynna. Varamál er eins og
1000 mállýskur með örlitlum sem
drjúgum frávikum, en þar sem Ein-
ar var mjög hraðmæltur, jafnvel svo
að venjulegt fólk átti erfitt með að
greina orðaflauminn, var hann mjög
hikandi við að ávarpa mig, heyrn-
arlausan manninn, og satt að segja
var það hrein slembilukka að ég
skildi hann í fyrstu atrennu. Seinna
áttum við eftir að hafa mikið gaman
af þessu, nefnilega alls óvíst um
framhald kynna okkar ef svo hefði
ekki verið þar sem framhleypni var
síður en svo okkar sterka hlið. Frá
að segja, að eftir að við höfðum brall-
að eitt og annað í heilan vetur kom
hann mun skýrmæltari heim til föð-
urtúna, og mér sagt að hafi gert
fólkið hans forviða. Yfirleitt nauð-
synlegt að menn tali eitthvað hægar
og skýrar við þá sem lesa af vör-
unum auk þess að stundum verður
að endurtaka sum orð, en annars er
það eins og að tala við hvern annan.
En um þessa hæfileika mína að gera
aðra skýrmæltari hafði ég hvorki
fram að því né síðar gert mér neinar
grillur.
Á liðnum vetri var nákvæmlega
hálf öld frá þessum heppilegu kynn-
um, en tíminn er afstætt hugtak auk
þess sem haldið hefur verið fram að
sjálft minnið sé fljótandi vökvi ein-
hvers staðar í heilakirnunni. Þegar
sest var niður fyrir framan tölvuna
og farið að hræra í meintum vessum,
undraðist ég mjög að sumar minn-
ingarnar streymdu svo ljóst fram að
líkast var sem einungis væru liðnar
örfáar vikur frá atburðunum, en aðr-
ar reyndust stórum fjarlægari ef
ekki horfnar í eitthvert svartholið.
Sunnar í álfunni er orðtækið „mad-
donna mía“ óspart notað um mjög
óvænt og ófyrirséð tilvik og hefði
ósjálfrátt ruðst fram í þessu tilfelli.
Þennan vetur var líka annar ný-
nemi við akademíuna, Kári Eiríks-
son að nafni, en ég get ómögulega
munað okkar fyrstu kynni svo þau
hafa verið almennari og engin
slembilukka að baki, sá var líka
stórum opnari, ekkert að tvínóna né
velta fyrir sér hlutunum, brasaði
bara á.
Þetta var magnaður og eft-
irminnilegur vetur, Laxness nóbelað
á haustnóttum, sem hleypti að sjálf-
sögðu eldmóði í margan landann, og
Ísland á hvers manns vörum. Litla
einangraða eyríkið í norðri hafði
fengið meiri vigt í hópi bræðraþjóð-
ann sem og út á við. Gaman að lifa þá
tíma og vera Íslendingur í borginni
við Sundið.
Samangangur okkar þriggja eðli-
lega nokkur og
vinnugleðin
drjúg. Það var
aðallega að þeir
litu inn til mín,
grafíski kjall-
arinn for-
vitnilegur stað-
ur en aldrei var
það tilefni til að
fá sér í tána,
skreppa á Nýhöfnina né Minefeltet,
slík útrás landans lá að ég best veit
niðri lungann af sjötta áratugnum.
En við Einar skruppum stundum á
virðuleg kaffihús með Sigríði
Bjarnadóttur kjólameistara sem bjó
á sama gistiheimili og hann og voru
það vænar og prúðmannlegar stund-
ir.
Áhuginn á myndlist núsins og
gærdagsins mikill, og þegar fréttist
af viðamikilli Picasso-sýningu í
Hamborg og að nemendur akademí-
unnar fengju afslátt á lestarferðum
þangað, urðum við upptendraðir, fyr
og flamme, og við þeir langfyrstu
sem settu nöfn sín á listann og vor-
um mikið hreyknir af. En lagðir af
stað kom í ljós að við vorum þeir
einu sem fóru í þessa upphafsferð
hvað okkur þótti býsna klént, eink-
um er í ljós kom að þetta var stærsta
yfirlitssýning sem nokkru sinni hafði
verið sett upp á verkum meistarans
og frábærilega vel skipulögð. Um
vorið fórum við einnig með hópi frá
dönsku akademíunni í heimsókn til
norsku akademíunnar í Ósló og var
það allnokkur fjöld. Vel var tekið á
móti hersingunni og okkur strax
boðið í móttöku í skólanum sem
sjálfur Per Krogh stýrði, þar næst
var okkur deilt á milli nemenda, þ.e.
þeirra sem gátu tekið til sín næt-
urgesti. Lentum við Einar hjá ann-
áluðum hæfileikamanni í málm-
grafík sem vildi helst skenkja okkur
morgunverð í fljótandi formi,
tveggja lítra bjórflöskum, en okkur
hugnaðist meir eitthvað dálítið harð-
ara undir tönn sem ég sótti í nálægt
bakarí. Náunginn hafði einhvern
tímann álpast á bíómynd um Tou-
louse Lautrec hvar Jose Ferrer átti
stórleik í gervi snillingsins og hafði
naumast runnið af honum síðan. En
þetta voru bjartir og stórkostlegir
dagar með lærdómsríkum skoð-
anaferðum á daginn og gleðskap á
kvöldin.
Fyrir okkur Einar var heimsókn á
vinnustofu Jóns Stefánssonar í bak-
húsi við Store Kongensgade mjög
eftirminnileg, tilefnið 75 ára afmæli
málarans. Tímamótanna hafði verið
getið í öllum helstu blöðum Kaup-
mannhafnar, maðurinn enda nafn-
kenndastur íslenskra málara utan
landsteina á þeim árum, Islands
store maler, eins og það hét. Jón tók
afar vel á móti okkur, lék á als oddi
en engir tappar flugu úr flöskum
meðan við dokuðum við, markmiðið
einungis að taka í höndina á meist-
aranum og votta honum virðingu og
þakklæti sem virtist gleðja hann
mjög.
Einar kunni strax svo vel við sig í
Ósló að hann nam þar næstu tvö ár-
in, fyrst við akademíuna þar næst
listiðnaðarskólann og eignaðist
marga nána vini sem hann hélt
tryggð við. Bæði árin vorum við í
góðu sambandi bréflega og kom þá í
ljós að hann var skemmtilega stíl-
fær, hafði mjög ísmeygilegan og
léttan húmor og að auki fágætlega
persónulega rithönd. Á seinni árum
átti hann til að senda mér línu af
ýmsu tilefni og var þá samþjöppuð
orðgnóttin slík að ég hafði orð á því
og sagði að hann ætti að skrifa
meira, helst láta ljós sitt skína á op-
inberum vettvangi.
Alkominn heim hélt Einar reglu-
lega sýningar allt fram til ársins
1998, ásamt því að taka þátt í fjölda
samsýninga, hins vegar voru þau
ljónin á veginum hve ósýnt honum
var um að halda sér og list sinni
fram, þannig að nafn hans festist
ekki í sama mæli í minni fólks og
ýmissa annarra af sömu kynslóð.
Markaðssetning eigin verka var
honum framandi, auk þess vann
hann meira og minna hjá Raforku-
málastjóra síðar Orkustofnun, frá
1954 til 1998. Líkast til ekki nógu
sterkbyggður til að hafa mikla af-
gangsorku til þeirra svipmiklu at-
hafna sem hann var þó maður til,
auk þess að þurfa á köflum að takast
á við illvíg veikindi
Einar var ekki einungis kunnur
Jóni Stefánssyni, heldur mikill vinur
Svavars Guðnasonar og mun hafa
verið tíður samgangur á milli þeirra,
og veit ég að meistararnir báðir
höfðu mikla trú á hæfileikum hans,
einkum þótti þeim til um sýn hans á
litum.
Einar var félagslyndur og nýtur
meðlimur sýningarnefndar FÍM, á
mestu uppgangsárum Haustsýning-
anna sálugu, og að því kom að hann
var kosinn formaður hennar 1974.
Árið hans var hún haldin að Kjar-
valsstöðum og sló öll met um vel-
gengni, bæði um aðsókn og sölu.
Seinna við stofnun Listmál-
arafélagsins var hann kosinn for-
maður þess og gegndi þeirri stöðu
meðan það var og hét, um að ræða
best sóttu framkvæmdina að Kjar-
valsstöðum í þau skipti sem árvissar
sýningarnar félagsmanna voru
haldnar á staðnum.
Rifjaði hér upp eitt og annað af
samskiptum okkar, sem er frá leið
voru því miður minni en skyldi,
svona líkt og allur samgangur
myndlistarmanna á Íslandi. Ljós-
glætan helsta samveran í sýning-
arnefnd FÍM, samskipti í listmál-
arafélaginu og eftirminnilegur
gleðskapur að loknu góðu dagsverki
við nefndarstörf sem og eftir opn-
anir sýninga, einkum að hans heima
á Hávallagötunni.
Með Einari Þorlákssyni kveður
heim þennan mætur halur og drjúg-
ur liðsmaður í list og mennt.
Einar Þorláksson
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Skriftir Sturlu Olíumálverk eftir Einar Þorláksson.
Einar Þorláksson
Eftir Braga Ásgeirsson
GAMALL maður fær uppreisn æru er efni heimild-
armyndar sem minnir meira en lítið á Mój Nikifor
(’04), stórvirkið á RIFF 2005. Örlögin leiða saman
kvikmyndagerðarkonuna Lindu Hattendorf og úti-
gangsmanninn Jimmy Mirikitani, sem hefur
hreiðrað um sig í nágrenni Lindu, á horni Charl-
tonstrætis og Sjöttu traðar í SoHo. Hann skrimtir á
list sinni, er bráðflinkur teiknari með næmt auga og
ofantekinn af köttum. Það á sér skýringar líkt og
annað í lífi þessa einfara. Skömmu eftir kynnin á
sér stað hryðjuverkaárásin á Tvíburaturnana í
nokkur hundruð metra fjarlægð, Linda tekur
Jimmy inn á heimili sitt og farsæld utangarðs-
manns er ráðin.
Jimmy gerist stjórnsamur, en Linda er þolinmóð
og smám saman, með hjálp netsins, tekst henni að
finna ættingja karlsins, sem fer einnig að opna sig.
Hann fæddist 1920 í Sacramento, af japönsku for-
eldri. Þau héldu síðar heim en Jimmy, þá ungur og
upprennandi listamaður, sneri aftur til Bandaríkj-
anna til þess eins að vera settur í stríðsfangabúðir
líkt og aðrir Japanskættaðir Bandaríkjamenn
máttu þola á tímum síðari heimsstyrjaldarinnar.
Í búðunum hrundi heimur Jimmys, með þraut-
seigju og kærleika tekst Lindu að púsla slitrunum
saman og í myndarlok er hann kominn aftur út í
þjóðfélagið, búinn að finna sjálfan sig og sættast við
aðstæðurnar.
Myndin er ekki aðeins merkileg sakir efnisins
heldur kann Linda að segja sögu með litlu, staf-
rænu upptökuvélinni, og klippa hana þannig að við
vitum aldrei hvað gerist næst. Linda kemur eins og
frelsandi engill inn í líf Jimmys og við upplifum fá-
títt kraftaverk í hörðum heimi.
Kraftaverk við
Charltonstræti
KVIKMYNDIR
RIFF 2006: Iðnó
Heimildarmynd. Leikstjóri: Linda Hattendorf. Viðmæl-
andi: Jimmy/Tsutomu Mirikitani. 74 mín. Bandaríkin.
2006.
Kettirnir hans Mirikitani – The Cats of Mirikitani

Sæbjörn Valdimarsson
NOKKRAR heimildamyndir um mat-
vælaframleiðslu og -neyslu, á borð við Su-
persize Me, sjónvarpsþættina You are What
You Eat og leikna kvikmyndagerð metsölu-
bókarinnar Fast Food Nation, eru grág-
lettnar hrollvekjur um þennan veigamesta
iðnað veraldar. Þær sjokkera meðan á sýn-
ingu stendur en eru undurfljótar að gleym-
ast þegar hungrið sverfur að. Við viljum
ekki svelta og til að fyrirbyggja garnagaul
gerist matvælaframleiðslan tæknivæddari
með hverjum degi, lífrænt ræktaðar afurðir
eru munaðarvara.
Þeir jarðarbúar sem á annað borð hafa í
sig og á innbyrða æ meira af kjöti og fiski
sem er hrein verksmiðjuframleiðsla og aust-
urrísku kvikmyndagerðarmennirnir eru
hvergi bangnir við að leiða áhorfendur í all-
an sannleika um hvað gerist innan dyra í
slíkum iðjuverum.
Heimsókn í kjúklingabú er e.t.v. hroðaleg-
asta upplifunin í Vort daglegt brauð, af nógu
er að taka og myndin sláandi frá fyrstu mín-
útu til þeirrar síðustu, hver ófögnuðurinn
rekur annann. Utan dyra er sárast að sjá
hvernig trjástofnar eru hristir með vélbún-
aði, handtínslan er greinilega orðin of dýr.
Að því loknu kemur önnur maskína og skófl-
ar upp afurðunum. Við sjáum fjölda dæma
um síaukna vélvæðinguna og hversu vélræn
störfin eru sem enn eru unnin af manns-
hendinni, allt frekar ókræsileg sjón.
Galli við myndina er hversu hæggeng hún
er, of löngum tíma er varið í nánast hverja
einustu töku.
Ókræsilegt, næstum
ókristilegt
KVIKMYNDIR
RIFF 2006: Háskólabíó
Heimildamynd. Leikstjóri: Nikolaus Geyrhalter.
95 mín. Austurríki 2005.
Vort daglegt brauð – Unser täglich Brot

Sæbjörn Valdimarsson