Morgunblaðið - 04.06.2007, Blaðsíða 12

12 MÁNUDAGUR 4. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
ÚR VERINU
Sjómannadagurinn var haldinn hátíð-legur um nánast allt land í gær. Sjó-menn eiga svo sannarlega skilið slík-an dag. Þeir eru ennþá hetjur
hafsins. Þótt framlag þeirra til verðmæta-
sköpunar hafi hlutfallslega minnkað vegna
vaxtar í iðnaði og ferðamennsku er sjávar-
útvegurinn enn grunnatvinnugrein þjóð-
arinnar. En það eru blikur á lofti. Háir vext-
ir leiða til hás gengis krónunnar, sem að
sama skapi dregur úr tekjum sjávarútvegs-
ins. En það er því miður annað og verra sem
skyggði á gleði sjómanna um helgina. Til-
lögur Hafrannsóknastofnunar um gífurlegan
niðurskurð aflaheimilda í þorski eða um
63.000 tonn frá því sem nú er leyfilegt eru
mikið áfall. Verði farið að þeim tillögum þýð-
ir það milljarða tekjutap fyrir sjávarútveg-
inn. Einhvern tímann hefðu slík tíðindi leitt
til gengisfellingar krónunnar um tugi pró-
sentna. Það liggur auðvitað ekki enn fyrir
hver leyfilegur hámarksafli á þorski verður á
næsta fiskveiðiári. Líklega verður hann þó
töluvert lægri en kvóti þessa árs, 193.000
tonn. Hver sem niðurstaðan verður er ólík-
legt að gengi krónunnar lækki. Það eru orðn-
ir aðrir þættir sem ráða hreyfingum á gengi
krónunnar. Tekjutap í sjávarútvegi er ekki
lengur bætt upp með gengislækkun.
En stóra spurningin nú er þessi: Hvers
vegna gengur svona illa að byggja upp
þorskstofninn? Menn hljóta að spyrja hvort
við séum á réttri leið. Afli hefur verið tak-
markaður verulega í meira en 30 ár, allt frá
því að fyrsta svarta skýrslan kom frá Hafró.
Engu að síður er nú lagður til minnsti
þorskafli Íslendinga í 70 ár. Sumir verða
vafalaust fljótir að segja að þetta sé allt
kvótakerfinu að kenna. Það er náttúrlega
ekkert annað en bull. Fiskveiðistjórn-
unarkerfi hvorki búa til fisk né eyða honum.
Kvótakerfið er einfaldlega leið til að að
skipta á milli manna þeim afla, sem ákveðið
hefur verið að veiða. Reyndar kann það að
vera svo að ekki sé nægilega vel gengið eftir
því að farið sé að lögum og reglum. Að ein-
hverjir komist upp með það að landa fiski í
stórum stíl framhjá vigt. Að einhverjir mis-
noti slægingarstuðla og ísprufur til fá meira
út úr kvótanum. Ef upplýsingar um raun-
verulegan afla og fiskveiðidánartölu eru ekki
réttar getur ráðgjöfin heldur ekki orðið rétt.
Nú, þegar viðmiðunarstofn þorsks er ná-
lægt sögulegu lágmarki að mati Hafrann-
sóknastofnunarinnar, verða menn að setja
niður deilur um fiskveiðistjórnun og aðferðir
við stofnmat og fara vandlega yfir stöðuna.
Þessi tíðindi krefjast þess að farið sé ná-
kvæmlega í alla þætti, sem hugsanlega má
nefna til að komast að því hvað sé að. Það
þarf að fá svar við spurningum eins og hvort
raunverulegur afli sé miklu meiri en op-
inberlega er skráð, hve mikið brottkast sé og
hvaða áhrif það hafi, hvort veiðar á loðnu til
dæmis hafi takmarkað aðgengi þorsks að
nægilegu æti. Það þarf að fá svör við mörg-
um öðrum spurningum. Þau svör verða að
fást til að hægt sé að grípa til viðeigandi ráð-
stafana. Það er óeðlilegt ástand ef ekki má
veiða meira en 130.000 tonn af þorski á ári
við Ísland. Svörin verða að fást.
Svörin verða að fást
»Menn hljóta að spyrjahvort við séum á réttri leið.BRYGGJUSPJALL
Hjörtur Gíslason
hjgi@mbl.is
Eftir Hjört Gíslason
hjgi@mbl.is
Þ
að er grundvallaratriði að
menn séu með réttar
upplýsingar þegar verið
er að meta stærð fiski-
stofna. Réttustu upplýs-
ingarnar fást úr sóknarstýringu eins
og fiskidagakerfinu, því þar er ekk-
ert að fela og engu hent, enda engin
aflatakmörk á neinni tegund. Fiski-
dagakerfið bregst strax við sveiflum í
fiskstofnum. Sé fiskigengdin mikil
veiðist meira í slíku kerfi en í kvóta-
kerfi. Þar sem aflaráðgjöf byggist á
gömlum gögnum er hætta á að missa
af aflatoppum,“ segir Jón Krist-
jánsson fiskifræðingur.
Færeyskir fiskifræðingar og Al-
þjóðahafrannsóknaráðið halda því
fram að það sé ofveiði á Færeyja-
miðum. Sóknin sé of mikil og það
verði að draga úr veiðiálaginu. Jón er
ekki sammála þessu:
Ekki ofveiði við Færeyjar
„Ég tel að þar sé ekki um ofveiði
að ræða, því botnfiskstofnarnir uxu
allir á árunum 2001 til 2004. Þar sem
flotinn gat ekki haldið á móti stækk-
un stofnsins með veiði, hvernig er þá
hægt að segja að hann hafi verið of
stór eða of afkastamikill? Ef stofnar
geta vaxið undir ákveðnu veiðiálagi
getum við ekki sagt að sóknin sé of
mikil. Markmið bóndans og allra
þeirra sem fást við nýtingu dýra er
að halda stofninum í ákveðinni stærð.
Núna er þorskurinn horaður, en
það fer aldrei saman ofveiði og hor-
aður fiskur. Ég skilgreini ofveiði
þannig að stofninn sé gerður minni
en fæðuframboðið er og hann nær
ekki að nýta beitilandið sitt. Í slíku
ástandi á fiskurinn að vera feitur.
Þegar verið er að tala um stofnstærð
er ég ekki að gera það í einhverju til-
teknu magni, tonnum, heldur hlut-
fallslegri stærð miðað við ástandið á
miðunum; fæðuframboð, hitastig,
straum og allt annað. Stofnstærð
fiska er hlutfallsleg miðað við fæðu-
framboð.
Árið 2001 lögðu færeysku fiski-
fræðingarnir til að ýsuveiðar yrðu
stöðvaðar og dregið yrði úr annarri
sókn um 35%. Ég sá þá að það var að
koma inn feitur tveggja ára þorskur,
50 til 60 sentímetra langur. Af fyrri
reynslu vissi ég að stofninn væri að
fara á fulla ferð upp. Ég ráðlagði því
þáverandi sjávarútvegsráðherra að
skera ekki niður og það var ekki gert.
Í kjölfarið jókst afli í öllum teg-
undum. Sama gerðist árið eftir. 2003
var ennþá aflaaukning, en ég sá að
þorskurinn var orðinn horaður og
varaði við því í skýrslunni minni þá.
Það væri ekki ráðlegt að vera að
geyma slíkan fisk með því að draga
úr veiðum, heldur bæri að veiða hann
vegna þess að stofninn væri orðinn of
stór miðað við fæðuframboð. Það
versta sem gert er í slíku ástandi er
að draga úr veiðum. Þess vegna ráð-
lagði ég fjölgun veiðidaga. Sér-
staklega vildi ég auka sókn í ufsa því
hann var orðinn smár. Þeir vildu ekki
auka sóknina, en skáru þó ekki niður.
2004 sá ég að þorskurinn hélt áfram
að horast og stofninn á leið í sína
vanalegu lægð, sem hann fer í á átta
til 10 ára fresti. Ég benti á að hann
myndi ekki fara að rétta úr kútnum
fyrr en 2006 og 2007. Þetta hefur
gengið eftir. Það sem ég sagði á
hverjum tíma hefur alltaf reynzt rétt.
Kjarni málsins er að það verður að
meta fyrirliggjandi gögn faglega og
fordómalaust. Horaður fiskur er ekki
ofveiddur. Hvað á þá að gera? Friða
hann? Nei, það er það versta sem við
gerum, því þá töpum við fiskinum.“
Sveiflurnar stafa
af fæðuframboði
Eru þessar sveiflur þá óviðráð-
anlegar?
„Það þarf að svara spurningunni
hvort hægt sé að koma í veg fyrir
þessar sveiflur eða draga úr þeim, en
fyrst verða menn að viðurkenna að
það sé ekki ofveiði sem veldur sveifl-
unum. Við Færeyjar er mikið af haf-
svæðum lokað fyrir veiðum í fisk-
verndarskyni. Þá vaknar sú spurning
hvort það sé rétt. Það hefur enginn
skoðað það. Menn hafa ekki merkt
fisk inni í þessum lokuðu hólfum til
að kanna hvort hann komi út. Ef
hann kemur ekkert út úr lokaða hólf-
inu þjónar engum tilgangi að vera að
geyma hann þar. Menn hafa ekki
heldur kannað hvort vaxtarmunur sé
á fiski innan og utan hólfanna, eða
hvort veiðar hafi áhrif eða ekki.
Eina leiðin í náttúrunni til að auka
stöðugleikann er leið bóndans: Að
slátra þegar fjölgar of mikið í stofni
eða fóðrið minnkar. Það er fiskurinn
sjálfur sem hefur áhrif á fæðufram-
boðið, alveg eins og kindin hefur
áhrif á grasið í túninu. Þá vaknar sú
spurning, til dæmis þegar fiskstofn
er í vexti, hvort ekki sé rétt að fjölga
fiskidögum og opna fleiri svæði.
Auka veiðina til að nýta stofninn. En
það er bara eins og að nefna snöru í
hengds manns húsi að ræða málið frá
þessum sjónarhóli – því ofveiði skal
það heita.“
Taka hvorki tillit
til vaxtar né fæðu
Eru þá núverandi aðferðir við
stofnstærðarmat úreltar?
„Öll stærðfræðileg fiskifræði tek-
ur hvorki tillit til vaxtar né fæðu.
Þess vegna er mjög erfitt að fá menn
til að setjast niður og ræða málin.
Alls staðar er minnkun fiskistofna
skrifuð á ofveiði. Módelfræðin sem
var svo lofandi í gamla daga, – menn
héldu einfaldlega að það væri hægt
að reikna þetta allt saman út, gengur
ekki upp. Það er ekki hægt að reikna
stofnstærð út frá afla, sérstaklega
þegar hann er takmarkaður með
heildarkvóta. Þess vegna verður að
nota aðrar aðferðir. Ég vil mæla
ástandið á miðunum með vaxt-
arhraða fisksins. Ef til er einn mæli-
kvarði sem mælir allt, þá er það vel-
gengni dýranna á svæðinu. Ef þau
hafa það skítt eru bara til tvö ráð;
annaðhvort að henda fóðri á svæðið,
sem er ekki praktískt, eða fækka
dýrum.
Opinbera ráðfjöfin sem gefin hefur
verið í Færeyjum síðastliðin 10 ár,
tíma fiskidagakerfisins, hefur alltaf
verið niðurskurður. Þegar veiðum er
stjórnað með aflamarki minnkar afl-
inn í takt við ráðleggingarnar hvort
sem þær eru réttar eða rangar.
Ef skera ætti aflann niður um 50%
þá yrði það einfaldlega gert og aflinn
minnkaði að sama skapi. Ef skera
ætti niður í fiskidagakerfinu yrði
dögum fækkað en engin takmörk
sett á afla. Þá kæmi það ef til vill í
ljós að veiðin yrði langt umfram ráð-
gjöf. Þá segja menn að það sé slæmt.
Of langt hafi verið gengið og skera
verði niður aftur á næsta ári. Dög-
unum er fækkað aftur, en aflinn fer
engu að síður fram úr ráðgjöfinni.
Þegar sóknin er ekki takmörkuð með
hámarksafla heldur dagafjölda og
aflinn eyskt hlýtur það að þýða að
stofninn sé að stækka. Ráðgjöfin um
niðurskurð hafi því verið röng allan
þennan tíma.
„Umframveiðin“ í góðu lagi
Ef farið er yfir þetta þann tíma
sem fiskidagakerfið hefur verið við
lýði í Færeyjum, frá 1997 til 2006, þá
hefur verið farið 40% fram úr ráðgjöf
fyrir ýsu og þorsk og 70% í ufsa.
Þetta þýðir um 50% í tonnum talið
fyrir þessar fisktegundir. Það hefur
ekkert smávegis að segja fyrir efna-
hag þjóðar sem lifir nær eingöngu á
fiski. Fiskidagakerfið skapaði þetta.
Ef það hefði verið farið eftir aflaráð-
gjöf og aflaheimildir verið skornar
niður hefði þessi afli tapazt. Það hef-
ur komið í ljós að þessi svokallaða
umframveiði var í góðu lagi.
Og hvernig er staðan nú? Þorsk-
urinn er jú í sínu venjulega lágmarki,
sem hefði gerzt hvort eð var. Ýsan er
í eðlilegu ástandi og ufsinn líka. Fær-
eyingar eru þokkalega staddir, Það
vissu allir um þennan samdrátt í
þorskinum. Hann kom ekkert á
óvart. Hann er vegna þess að það
skortir æti á miðunum. Forstjóri
færeysku hafrannsóknastofnunar-
innar, Hjalti í Jakupstovu, og fleiri
sem réðust á mig í færeyskum fjöl-
miðlum á sínum tíma eru nú farnir að
viðurkenna að þetta séu náttúrulegar
sveiflur í stærð þorskstofnsins, ekki
ofveiði.
Þess vegna vil ég láta skoða hvað
það er sem veldur fæðuskortinum.
Ég tel að fiskurinn sjálfur hafi áhrif á
fæðuframboðið með að éta. Ef það er
of mikið af fiski verður fæðuskortur.
Ef fiskinum er haldið í skefjum með
veiðum verður nóg að éta fyrir þá
sem eru eftir. Þeir vaxa og dafna.
Menn þurfa að setjast niður og
ræða um eitthvað fleira en ofveiði. Ef
ofveiði er alltaf rauði þráðurinn verð-
ur aldrei nein almennileg umræða.
Það þarf að ræða þessi mál í alvöru,
án fordóma og á jafnréttisgrund-
velli.“
Vegna frétta þess efnis að botn-
fiskafli á Færeyjamiðum hafi verið
um 15% minni en í fyrra, haft eftir
færeysku hagstofunni, vill Jón benda
á að gæftir hafi verið óvenjustirðar
það sem af er árinu. „Til dæmis var
ekki hægt að róa nema átta daga í
febrúar. Sjómenn vilja ekki fórna
dýrmætum sóknardögum og róa því
ekki við erfiðar aðstæður.
Sennilega er þetta skýringin á lé-
legri aflabrögðum í upphafi þessa
árs,“ segir Jón Kristjánsson fiski-
fræðingur.
Fiskidagakerfið bregst strax
við sveiflum í fiskstofnum
Jón Kristjánsson fiskifræðingur
segir aflatoppa tapast í kvótakerfi
eins og er við lýði hér við land
Morgunblaðið/Ásdís
Fiskveiðistjórnun Jón Kristjánsson fiskifræðingur segir að fiskveiði-
ráðgjöf við Færeyjar undanfarin ár hafi verið röng.
Í HNOTSKURN
»Horaður fiskur er ekki of-veiddur. Hvað á þá að
gera? Friða hann? Nei, það er
það versta sem við gerum, því
þá töpum við fiskinum.
»Ef það er of mikið af fiskiverður fæðuskortur. Ef
fiskinum er haldið í skefjum
með veiðum verður nóg að éta
fyrir þá sem eru eftir. Þeir
vaxa og dafna.
»Til dæmis var ekki hægtað róa nema átta daga í
febrúar. Sjómenn vilja ekki
fórna dýrmætum sóknar-
dögum og róa því ekki við erf-
iðar aðstæður.