Morgunblaðið - 09.07.2007, Blaðsíða 22

22 MÁNUDAGUR 9. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
RAGNHEIÐUR Bragadóttir,
prófessor í refsirétti, fullyrðir í við-
tali við Morgunblaðið að fjölskip-
aður dómur Héraðs-
dóms Reykjavíkur í
máli nr. S-839/2007
hafi túlkað ofbeldis-
hugtakið í 194. gr. al-
mennra hegningarlaga
sem fjallar um nauðg-
un of þröngri skýr-
ingu. Í háttsemi
ákærða eins og henni
hafi verið lýst í dómn-
um hafi falist ofbeldi.
Í viðtalinu vísar
prófessorinn til grein-
argerðar með lögum
nr. 6/2007 sem breyttu
194. gr. til núverandi
horfs. Reyndar var
lagabreyting þessi
samþykkt á Alþingi
sama dag og atburð-
irnir á Hótel Sögu áttu
sér stað eða hinn 17.
marz 2007. Lögin tóku
gildi 4. apríl 2007.
Greinargerðin er því
ekki lögskýringargagn
með hegningarlögum í
málinu frekar en þessi
blaðagrein.
Rétt er hins vegar
að vekja athygli á að
skv. greinargerð
Ragnheiðar með frum-
varpinu var inntaki
hugtaksins ofbeldi
ekki breytt frá gild-
andi lögum: „Ofbeldi
er skýrt með sama hætti hér og í
eldri rétti. Það er mjög víðtækt hug-
tak og er gert ráð fyrir að í það sé
lagður rúmur skilningur, þ.e. hvers
konar beiting valds til þess að yf-
irvinna viðnám, sem er alvarlega
meint.“ Í greinargerð frumvarpsins
segir að ýmiss konar ofbeldi geti
fallið undir ákvæði 194. gr.: „Það
getur verið ofbeldi í þrengri merk-
ingu þar sem hinn brotlegi neytir
aflsmunar til þess að ná fram vilja
sínum. Dæmi um það er þegar kona
er tekin hálstaki eða kverkataki og
getur enga björg sér veitt. Einnig
falla undir ofbeldishugtakið högg,
barsmíðar, spörk og hrindingar. Það
er ekki skilyrði að ofbeldið sé svo
mikið og þolandi svo illa útleikinn að
hann verði bjargarlaus. Engar kröf-
ur eru gerðar varðandi eðli árásar
eða varanlegar afleiðingar af henni
og þurfa afleiðingar ekki að vera
aðrar en kynmökin sem
ætlunin er að ná fram
með ofbeldinu, enda
eru þau þungamiðja
brotsins. Ekki þurfa að
vera neinir líkamlegir
áverkar á þolanda.“
Eftir að hafa skýrt í
hverju ofbeldi felist
segir síðan í grein-
argerðinni að það sé
ekki forsenda ofbeldis
að þolandi veiti mót-
spyrnu. Ekki er hægt
að koma auga á hvaða
athafnir ákærða í mál-
inu geti flokkast undir
ofbeldi í skilningi 194.
gr. Hvenær var það
sem hann beitti valdi til
að yfirvinna viðnámið?
Haft er eftir prófess-
ornum að nauðgunar-
ákvæðið nái til þeirra
tilvika þar sem kynmök
fari fram án samþykkis
þolanda og að í dómn-
um sé í raun fallist á að
mökin hafi verið gegn
vilja konunnar. Þetta
eitt og sér er auðvitað
ekki fullnægjandi en til
staðar þarf að vera
ásetningur geranda en
um hann segir prófess-
orinn að ekki verði séð
að atburðarásin í heild
hafi gefið geranda til-
efni til að álíta að vilji þolanda hafi
staðið til þess sem þarna gerðist.
Það er algerlega fráleitt að fræði-
maður sem veit að sönnunarmatið í
málinu byggist á sönnunarfærslu
fyrir dómi skuli með þessum hætti
gagnrýna mat þriggja reyndra dóm-
ara á munnlegum framburðum þeg-
ar hún sjálf var ekki viðstödd aðal-
meðferðina. Hvað vill prófessorinn
upp á dekk? Ef prófessorinn hefði
verið viðstaddur skýrslugjöf fyrir
dómi þá hefði hún heyrt einn með-
dómandann spyrja kærandann:
„Sagðirðu ákærða eða gafstu honum
það til kynna með látæði að þú vildir
ekki eiga við hann mök?“ „Nei,“
svaraði stúlkan og bætti því síðan
við að hún hefði verið stjörf en þeg-
ar hún hefði fundið til hefði hún
fyrst veitt geranda viðnám. Þá hefði
hann hætt. Var þessi frásögn stúlk-
unnar algerlega í samræmi við
framburð ákærða. Í ljósi þessa
framburðar, hvar liggur brot
ákærða? Er hætt að gera kröfu um
ásetning í refsiréttarkennslu í Há-
skóla Íslands?
Það eina sem prófessorinn ætti að
hafa áhyggjur af er að saklausum
barnungum pilti sé hent í fangelsi
og hafður þar í fjóra mánuði með
föngum sem afplána refsidóma með-
an mál hans er til meðhöndlunar.
Eða er slíkt ásættanlegur fórn-
arkostnaður sakamálaréttarfarsins?
Prófessorinn ætti í kennslustund
að fara sérstaklega yfir sératkvæði
minnihluta Hæstaréttar sem hafn-
aði því að almannahagsmunir stæðu
til þess að drengurinn dúsaði í fang-
elsi í stað þess að enduróma refsi-
gleði dómstóls götunnar og fasískra
femínista sem helst vilja hengja
menn án dóms og laga.
Prófessor
á villigötum
Sveinn Andri Sveinsson skrifar
um mál nr. S-839/2007
Sveinn Andri Sveinsson
» Það eina semprófessorinn
ætti að hafa
áhyggjur af er
að saklausum
barnungum pilti
sé hent í fang-
elsi og hafður
þar í fjóra mán-
uði með föngum
sem afplána
refsidóma með-
an mál hans er
til meðhöndl-
unar.
Höfundur er hæstaréttar-
lögmaður og verjandi hins sýknaða.
ÁKVÖRÐUN sjávarútvegs-
ráðherra um að fylgja tillögum Haf-
rannsóknastofnunar um þriðjung í
þorskveiðum kemur ekki á óvart.
Hann átti engra kosta völ. Álit og
þekking vísindamanna Hafrann-
sóknastofnunar er það besta sem við
eigum kost á og það væri afkáralegt
ef stjórnmálamaður teldi sig búa yfir
betri vitneskju um ástand nytja-
stofna sjávar en þeir. Ráðleggingar
Hafrannsóknastofnunar eru þær
bestu og þær einu sem völ er á.
Spurningin er hins vegar þessi: Hef-
ur Hafrannsóknastofnun rétt fyrir
sér?
Hvernig vitum við
að stofnunin er á
réttri leið?
Líkönin sem notuð
eru til að spá um vöxt
fiskstofna eru eðli máls
samkvæmt ekki full-
komin. Það er því mik-
ilvægt að stöðugt sé í
gangi vísindaleg um-
ræða um þau, að það
séu vísindamenn sem
takist á um hvernig
þessi líkön séu best
smíðuð, hverjar séu
forsendur þeirra og hvernig best sé
aflað gagna í þau. Slík umræða fer
vissulega fram á alþjóðavettvangi,
einkum innan vébanda alþjóða-
hafrannsóknaráðsins. Tillögur og að-
ferðir Hafrannsóknastofnunar eru
metnar af þeirri stofnun og er fólgið í
því heilmikið öryggi. En staðreyndin
er sú að lítil sem engin vísindaleg
umræða fer fram hér innanlands um
aðferðir Hafrannsóknastofnunar.
Umræðan sem við höfum orðið vitni
að undanfarið er á milli ríkisrekinnar
vísindastofnunar annars vegar og
áhugamanna „úti í bæ“ hins vegar.
Þetta er slæmt.
Kostir vísindalegrar umræðu
Í fyrsta lagi veikir það niðurstöður
Hafrannsóknastofnunar að stofn-
unin nýtur ekki nægjanlega þess að-
halds sem felst í opinni og hrein-
skiptinni vísindalegri umræðu á milli
vísindamanna. Það er mikill mis-
skilningur að halda að líkön Haf-
rannsóknastofnunar endurspegli
fullkomlega aðstæður í lífríki hafs-
ins. Miklu fremur er ástæða til að
ætla að enn sé nokkuð í land að skiln-
ingur okkar og þekking á vistfræði
hafsins séu næg. Gagnrýnin og opin
umræða á milli Hafrannsóknastofn-
unar og annarra vísindamanna um
forsendur, aðferðir og gagnaöflun
væri örugglega til bóta. Óvissan í
þessum fræðum er það mikil að það
hlýtur að vera umhugsunarefni að
þeim sé búið það umhverfi að vís-
indaleg umræða fari nær öll fram
innan einnar ríkisrekinnar stofn-
unar. Okkur þætti væntanlega ekki
boðlegt ef einungis einn opinber aðili
fengist við rannsóknir á efnahags-
málum hér á landi og gilti þá einu
hvort þær rannsóknir væru sendar
til yfirferðar til er-
lendrar stofnunar.
Hætt er við að lítil sátt
fengist um aðgerðir í
efnahagsmálum þjóð-
arinnar ef svo væri í
pottinn búið.
Í öðru lagi skiptir
það máli að almenn-
ingur, stjórnmálamenn
og ekki síst þeir sem
eiga afkomu sína undir
afkomu sjávarútvegs-
ins beri traust til ráð-
legginga Hafrann-
sóknastofnunar.
Ákvörðun sjávarútvegsráðherra
kippir út úr hagkerfinu milljörðum
króna. Þjóðarbúið stendur þetta
högg af sér, en afleiðingarnar verða
samt alvarlegar, einkum í hinum
minni byggðum við sjávarsíðuna og
var þar ekki á bætandi. Þótt aldrei
verði hægt að losna við þann vafa
sem innbyggður er í hafrannsóknir
og fiskveiðiráðgjöfina er töluverðu
fórnandi til að draga úr honum.
Gagnrýnin og opin vísindaleg um-
ræða sem almenningur hefur aðgang
að styrkir stöðu Hafrannsóknastofn-
unar.
Sögulegur vandi
Í þeim hörðu átökum sem stóðu
um aflamarkskerfið og eignarrétt út-
gerðarmanna á sóknarréttinum varð
Hafrannsóknastofnun og ráðlegg-
ingar vísindamanna hennar ein meg-
instoð þeirra sem vildu ábyrgar fisk-
veiðar. Aflamarkskerfið tengir
saman langtímahagsmuni útgerð-
armannanna og skynsamlegrar nýt-
ingar fiskstofnanna og gagnrýni á
stofnunina var gjarnan afgreidd sem
árás á aflamarkskerfið. Deilurnar
um aflamarkskerfið hafa hjaðnað
nokkuð frá því sem var og skilningur
manna vaxið mjög á þeim kostum
sem fylgja aflamarkskerfinu, þótt
enginn haldi því fram að þar sé á
ferðinni fullkomið kerfi. Það er því
tímabært að mínu mati að við reyn-
um að stíga næstu skref til að efla
hafrannsóknir hér á Íslandi og
styrkja þannig fiskveiðiráðgjöfina.
Háskólinn á leik
Ég hef lagt til að Háskóla Íslands
verði falið að byggja upp hafrann-
sóknadeild sem skili sjávarútvegs-
ráðherra fullmótuðum tillögum um
nýtingu helstu fiskstofna á Íslands-
miðum. Þessi stofnun hefði fullan að-
gang að niðurstöðum togararallsins
og öðrum gögnum Hafrann-
sóknastofnunar og skipulegði ásamt
Hafrannsóknastofnuninni gagna-
öflun í framtíðinni. Slíkt fyr-
irkomulag myndi koma af stað auk-
inni vísindalegri samræðu á milli
tveggja fullburðugra stofnana og ef
þær komast ekki að sömu niðurstöðu
þarf sjávarútvegsráðherra að kalla
eftir útskýringum á því í hverju
munurinn felst áður en ákvörðun er
tekin um heildarafla. Að mínu mati
myndi þetta fyrirkomulag auka lík-
urnar á því að fiskveiðiráðgjöfin sé
markviss og einnig mun traust vaxa
á þeim niðurstöðum sem þannig yrðu
fengnar.
Að lokum: Það er umhugsunarefni
fyrir okkur Íslendinga hvers vegna
Háskóli Íslands er ekki ein fremsta
vísindastofnun heims í rannsóknum
á lífríki hafsins og vexti og viðgangi
fiskstofna. Er ekki kominn tími til að
breyta því? Háskólinn hefur alla
burði til þess.
Styrkjum Hafrann-
sóknastofnun
Illugi Gunnarsson skrifar um
gildi opinnar vísindaumræðu » Opin vísindaumræðastyrkir hafrann-
sóknir á Íslandi og þá
um leið Hafrannsókna-
stofnun. Háskóli Íslands
á að gegna lykilstöðu í
þeirri umræðu.
Illugi Gunnarsson
Höfundur er þingmaður.
GÓÐ áform nýrrar ríkisstjórnar
um aðgerðir af til að hlúa betur að
vexti verslunar- og þjónustugrein-
um í þjóðfélaginu eru virðing-
arverð. Staðfesta ríkisstjórn-
arinnar í þessum efnum er
lofsverð og kemur
skýrt fram í aðskiln-
aði viðskiptaráðu-
neytis við iðn-
aðarráðuneyti. Að
baki býr augljóslega
ríkur metnaður til að
sinna málefnum
þeirra atvinnugreina
sem mestur vöxtur er
í og má því segja að
þessi nýskipan í
stjórnsýslunni sé í
takt við nýja tíma.
Eins hefði stofnun
eins atvinnuvegaráðu-
neytis í stað þeirra skiptingar sem
nú er eftir atvinnugreinum einnig
verið verulegur kostur til að gæta
sem mest jafnræðis milli allra at-
vinnugreina. En ástæða er til að
fagna þeim áfanga sem orðið hef-
ur í þessu efni með auknu sjálf-
stæði þess ráðuneytis sem fer með
málefni verslunar- og þjón-
ustugreina.
Mikilvægt er að viðskiptaráð-
herra auki aðgengi verslunar- og
þjónustugreina að hinu opinbera
stuðningsumhverfi til jafns við
aðrar atvinnugreinar með því að
breyta reglum og laga
að þörfum fyrirtækja
í þessum greinum.
Þannig þyrfti að end-
urskoða lög um rann-
sókna- og þjón-
ustustofnanir
atvinnulífsins á borð
við hina nýju Nýsköp-
unarmiðstöð Íslands,
sjóði eins og Vís-
indasjóð, Rann-
sóknasjóð, Tækniþró-
unarsjóð,
Nýsköpunarsjóð og
aðra þá sjóði sem ætl-
aðir eru til að efla rannsóknir og
nýsköpun. Þetta stuðningskerfi
hefur verið mótað með þarfir
framleiðslu- og hátæknigreina í
huga og gerir ekki ráð fyrir að
þjónustufyrirtæki sæki þangað
stuðning.
Þá er mikilvægt að halda áfram
þeim jákvæða vilja sem fyrrum
iðnaðar- og viðskiptaráðherra
sýndi með stuðningi við Rann-
sóknasetur verslunarinnar við Há-
skólann á Bifröst, sem stofnað var
að frumkvæði verslunarfyrirtækja
í landinu. Með áframhaldandi upp-
byggingu á því sviði er annars
vegar verið að auka fagmennsku
og efla samkeppnishæfni starfandi
verslunar- og þjónustufyrirtækja
og hins vegar stutt við bakið á
frumkvöðlum með snjallar við-
skiptahugmyndir sem þarfnast
upplýsinga um markaðsaðstæður.
Fram hefur komið að versl-
unarfyrirtæki telja að þjónusta
Rannsóknaseturs verslunarinnar
leggi þeim til efnivið sem auðveld-
ar daglega ákvarðanatöku í
rekstri.
Stakkaskipti hafa orðið í at-
vinnuháttum Íslendinga á und-
anförnum árum. Um 70% vinnu-
aflsins starfa við verslun og
þjónustu. Þessar greinar eiga nú-
orðið mesta hlutdeild í lands-
framleiðslunni, eða um 67%, og
afla sífellt stærri hlutar af gjald-
eyristekjum þjóðarinnar. Þessi
vöxtur er að stórum hluta tilkom-
inn vegna útrásar verslunar- og
þjónustufyrirtækja. Nýlegt dæmi
um þetta er niðurstaða nýrrar
skýrslu alþjóðlega ráðgjafarfyr-
irtækisins Deloitte, þar sem kem-
ur fram að íslensku fyrirtækin
Baugur Group og Norvik eru þau
verslanafyrirtæki í smásölu sem
hafa vaxið hraðar en öll önnur
sambærileg fyrirtæki á Norð-
urlöndunum frá árinu 2001. Ís-
lensk þjónustufyrirtæki sækja sí-
fellt meira á aðra markaði og
þurfa því að vera undirbúin að
takast á við alþjóðlega samkeppni.
Það er best gert með fagmennsku
sem byggist á þekkingarsköpun
sem aftur verður til við rann-
sóknir og nýsköpun. Við-
skiptaráðuneytið gegnir veiga-
miklu hlutverki í að styðja við
þessa þróun.
Viðskiptaráðuneyti
í takt við nýja tíma
Emil B. Karlsson skrifar
um vöxt og viðgang
verslunar- og þjónustugreina
»Mikilvægt er að við-skiptaráðherra auki
aðgengi verslunar- og
þjónustugreina að hinu
opinbera stuðnings-
umhverfi til jafns við
aðrar atvinnugreinar.
Emil B. Karlsson
Höfundur er forstöðumaður Rann-
sóknaseturs verslunarinnar við Há-
skólann á Bifröst.
Fréttir á SMS