Morgunblaðið - 22.11.2007, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. NÓVEMBER 2007 19
Kolefnisjöfnuð bók!!
holar@simnet.is
Íslenskar gamansögur 1
Stórskemmtileg bók.
NONNI og
Selma verða
bestu vinir og í
sjálfu sér kemur
það ekki á óvart.
Þau lenda jú í
sama hóp fyrsta
daginn í skólan-
um og það sem
meira er, þau
eiga sama afmæl-
isdag. Kennarinn
heldur meira að segja að þau séu
tvíburar! Í þokkabót eru þau svo ná-
grannar. Það er eins og stjörnurnar
segi fyrir um vináttu þeirra enda
reynist hún sönn og heilmikil upp-
spretta ævintýra og skemmtilegra
atvika. Þau eru samt ólík um sumt,
Selma er jú úr Reykjavík og skírð
eftir Júróvisjónstjörnu en Nonni er
frá Akureyri, þar sem sagan á sér
stað, og skírður eftir samnefndri
frelsishetju, en þau tengjast
tryggðaböndum, sem betur fer því
bæði væru þau í vandræðum án
hins.
Það sem gerir ævintýri söguhetj-
anna jafn heillandi og raun ber vitni
er kraftmikið og gamansamt sjón-
arhornið og síðan stíllinn sem ein-
kennist af afskaplega lifandi og lit-
ríku myndmáli og almennt
skemmtilegu málfari. Bókin iðar af
gleði og kímni, jafnvel þegar hrika-
legri hálsbólgu er lýst eða ótíma-
bæru fráfalli kyrkislöngubarns. En
eftirtektarverðasta dæmið um lip-
urð höfundar, og þá leikandi sam-
vinnu raunsæis og gleðilegra efn-
istaka sem einkennir verkið, er
hvernig tekið er á erfiðleikum
Nonna sem á við hreyfihömlun að
stríða og notast við göngugrind.
Skerðingin sem fylgir „lötulöpp“ er
bara einn af hlutunum sem gera líf
Nonna sérstakt, höfundur sýnir að
tilvera stráksa á sér endalausar
víddir og það að hann þarf stundum
á hjálp „Göggu“ að halda, en svo
hefur hann skírt grindina, er vissu-
lega ein þeirra en ekki sú mikilvæg-
asta. Þetta er hoppandi skemmtileg
bók um upprennandi leynilöggur og
bæjarins bestu vini.
Bæjarins bestu vinir
BÆKUR
Barnabók
Eftir Brynhildi Þórarinsdóttur, Þórey
Mjallhvít Heiðardóttir Ómarsdóttir teikn-
aði myndir
Mál og menning. 2007. 143 bls.
Nonni og Selma. Fjör í fyrsta bekk.
Björn Þór Vilhjálmsson
Brynhildur
Þórarinsdóttir
ÞAÐ er kærkom-
ið að fá bók eins
og Kossa og ólíf-
ur í hendurnar
því að ekki er
nærri því nóg
skrifað á íslensku
um raunverulega
unglinga. Auðvit-
að er ekki nóg að
efnið fjalli um
raunverulegar til-
finningar og jafnvel tabú eins og hér
því stíllinn þarf líka að vera aðgengi-
legur eins og raunin er um stíl Jón-
ínu í þessari ágætu bók. Jónína hef-
ur reynslu sem blaðamaður og hefur
skrifað nokkrar bækur en hún er
líka leikskáld. Leikræn efnistök og
lifandi samtöl lýsa ágætlega Kossum
og ólífum,sem fjallar um stelpuna
Önnu frá Vík í Mýrdal sumarið sem
hún er sextán ára.
Því er lýst hvernig Anna kynnist
heimi samkynhneigðra í borginni
Brighton í Englandi, því hvernig
stelpa úr litlu þorpi þarf að bjarga
sér í útlöndum, hvernig hún tekst á
við fjarveruna frá kærastanum á Ís-
landi og hvernig hún kynnist fólki
víða að úr heiminum. Allt er þetta
gert á nokkuð látlausan hátt með
samtölum og beinum lýsingum á
gjörðum og greinilegt er að höfund-
ur á auðvelt með að setja sig inn í
hugarheim unglinga. Hins vegar er
bókin nokkuð stirð í gang vegna
langra lýsinga á kossatilraunum
Önnu, sem engar vekja áhuga henn-
ar og lýsinga þar sem lesendur eru
settir óþarflega nákvæmlega inn í
aðstæður hennar heima fyrir. Eftir
að farið er að lýsa utanlandsferðinni
og dvölinni í Englandi dettur fram-
vindan aldrei niður heldur kemst
lesandi æ meir inn í hugarheim
Önnu og verður forvitinn um hvern-
ig hún kemur undan sumrinu. Þegar
bókinni lýkur eru jafnmargar spurn-
ingar í huga lesanda og Önnu sjálfr-
ar sem er vel þar sem þroski sextán
ára stelpu á tímamótum ætti að vera
eins og opin bók. Fáum við kannski
að lesa þá bók í framhaldinu?
Þroskasumar
BÆKUR
Unglingabók
Eftir Jónínu Leósdóttur
Vaka-Helgafell, Reykjavík 2007.
184 bls.
Kossar og ólífur
Hrund Ólafsdóttir
Jónína
Leósdóttir
BÆKUR Halldóru Kristínar Thor-
oddsen, með sínum litlu sögum,
sögubrotum og myndum af mann-
lífinu, virðast sprottnar af lifandi
frásögnum sagnamanneskju sem
nýtur þess að segja frá hinu
skrýtna og kímilega. Það er auð-
velt að sjá fyrir sér uppistandara
sem mælir í hálfkveðnum vísum og
býr sögusögnum form. Eins og
segir á bókarkápu ,,… er hárbeitt
samfélagsrýni sett fram í þjóð-
sagna- og ævintýrastíl …“ Þetta á
við um suma þættina og oft er það
vel gert en einkenni bókarinnar er
miklu fremur hugmyndaflæði ann-
álaritarans sem skrásetur sögubrot
auk þess að skrá eigin skýringar
þegar minnst varir. Markmiðið
með þessu virðist vera að birta
brotakenndar myndir af mannlífi
fyrr og nú undir yfirskini skrásetn-
ingarþráhyggju hins skáldaða rit-
ara. Að vissu
leyti nær þessi
aðferð tilgangi
sínum þar sem
lesandi er neydd-
ur til þess að
botna brotin en
heildarmyndin
geldur fyrir. Það
þýðir ekki að
lesa Aukaverk-
anir sem smá-
sagnasafn eða til þess að reyna að
skilja eðli annálaritarans en það
reynir lesandi fyrst af gömlum
vana.
Fyrstu línur inngangsins að
brotunum eru svona:
,, Enginn má sköpum renna … Glundroð-
inn vellur fram, eðli sínu samkvæmur,
storknar fyrir niðurbrot ýmist í apal eður
hellu. Fáránlega árátta að reyna að koma
böndum … á óhöndlanlega ringulreiðina.
Ringulreiðin, sem stundum er
skemmtileg og stundum of mikil,
einkennir efni og byggingu bókar-
innar til viðbótar því sem stíllinn
er ýmist leikandi léttur eða stirður
úr hófi. Dæmi um stirðleikann er í
frásögninni af steinunum sem tala.
Þar er fjallað um að allur texti
mannkynsins lendi á fjarlægri
stjörnu. Hugmyndin er fyndin en
úrvinnslan langorð og stirð: ,,Í
stöðu þeirri, sem við þeim blasti
eftir eyðilegginguna, dugðu illa
þær leifar upplýsinga sem enn
dönsuðu um fáein heilahveli og
blasti nú við úrkynjun og afskræm-
ing hins mikla texta ellegar endur-
fæðing hans á núllpunkti.“ (bls. 20)
Dæmi um ljóðrænan og leikandi
stíl sem oft má finna hjá Halldóru
er brotið „Tegundausli“; lagt út af
þjóðsögunni um stúlkuna sem vissi
innst inni að hún væri selur:
,,Stúlkuna sárlangaði að svamla í
öldunni köldu með froðu um gran-
ir. Velta sér í fjöru, sitja á söltum
hleinum með salt í blóði og salt-
bragð í munni … Sárlega saknaði
hún dindils síns, prýði hverrar
kæpu.“ (53)
Það er margt vel gert í bók Hall-
dóru og eitt af því er að birta hið
brotakennda, óbeislaða flæði hug-
mynda og brota en í því felst líka
galli bókarinnar, því að betur hefði
mátt velja og hafna.
Skemmtisögur í heilu og hálfu
BÆKUR
Sögur
Eftir Halldóru Kristínu Thoroddsen
Teikningar eftir Jón S. Thoroddsen
Ormstunga, Reykjavík 2007. 119 bls.
Aukaverkanir
Hrund Ólafsdóttir
Halldóra Kristín
Thoroddsen
,,FYRIR kemur að hún er altekin
eftirsjá. Það þarf ekki annað en
mynd frá liðnum tíma komi í hugann
eða endurminning vonar sem hafði
brugðist og það kemur yfir hana.
Stundum eins og aðkenning missis,
en stundum seytlar eftirsjáin um lík-
ama hennar eins og beiskur safi sem
brennir hana að innan. Nánast allt
getur orsakað þessa römmu kennd,
bæði það sem hún hefur lifað en
aðallega það sem hún hefur látið
vera að lifa. (Bls. 32)
Bókartitillinn Tímavillt lýsir vel
aðalpersónu annarrar skáldsögu
Berglindar Gunnarsdóttur. Í tilvitn-
uninni hér að ofan kemur einnig vel
fram hvernig persónan lifir í hugs-
unum og minningum um liðinn tíma
eða þrá eftir ókomnum tíma en auk
þess er áberandi hér sú ljóðræna
íhugun sem einkennir alla bókina.
Berglind er einkum þekkt fyrir ljóð
sín og ljóðaþýðingar og skáldsagan
Flugfiskur, sem kom út árið 1992,
var einkar ljóðræn; þar var kafað
inn á við í huga konu sem barðist við
djúpar tilfinningar. Svo er einnig í
nýju skáldsögunni sem fjallar um
þrjátíu og sex ára einmana konu. Í
báðum þessum ljóðrænu skáldsög-
um horfir lesandinn á djúpar tilfinn-
ingar með augum eins ljóðmælanda;
aðalpersónunnar. Í nýju bókinni er
þetta enn betur gert hjá Berglindi
en í þeirri fyrri. Sagan er sem sam-
fellt prósaljóð sem lýsir hugar-
ástandi fremur en
hefðbundin
skáldsaga.
Skáldsögur eru
með ýmsu móti
og Tímavillt er
svo sannarlega
skáldsaga líka.
Henni er skipt í
fjóra hluta sem
heita Búðin,
Bókasafnið, Ástin
og Fallið. Innan hvers hluta eru
margir stuttir kaflar. Fyrsti hlutinn
fjallar um bernskuminningar kon-
unnar, þar sem hún reynir að skilja
foreldra sína og finna skýringar á
einmanaleik sínum allt aftur í
bernsku. Annar hluti er um fábreytt
líf hennar sem fullorðinnar, sá þriðji
um hvernig hún finnur ástina í
fyrsta sinn og sá þriðji er um hvern-
ig hún vinnur úr þessari ást. Tilfinn-
ingar aðalpersónunnar sem Berg-
lind lýsir eru djúpar, einlægar,
fallegar, gleðilegar og sorglegar en
umfram allt er þeim lýst mjög ljóð-
rænt og næstum alltaf er ókomin
sorg yfirvofandi: ,,… eins og ekkert
sé til nema heitir og yfirkomnir lík-
amar þeirra fléttaðir saman í þrá
sem blandast kvöl yfir að verða aftur
aðskildir. (59) Ástin er vonin og lífs-
neistinn sem lesandi vonar að bjargi
aðalpersónunni frá depurðinni en
heildarmyndin, sagan öll, með sál-
fræðilegri leit að skýringum veldur
því að ekkert er eðlilegra en að svo
verði ekki.
Tímavillt er dapurleg, falleg saga
höfundar sem óttast ekki að snerta
lesendur í hjartastað með einlægni
sinni.
Inn á við
BÆKUR
Skáldsaga
Eftir Berglindi Gunnarsdóttur
Ormstunga, Reykjavík 2007.
108 bls.
Tímavillt
Hrund Ólafsdóttir
Berglind
Gunnarsdóttir
HÖFUNDURINN skrifar átta ára
syni sínum, Gabríel, bréf og vonast
til að hann lesi þau síðar meir sem
fulltíða maður. Snáðinn er átta ára
þegar bréfin eru skrifuð, nú þrett-
án, og yngstur fjögurra systkina.
Hann er einhverfur og það ein-
stakur að faðir hans segist hafa lært
meira og dýpra um tungumálið,
möguleika þess og uppbyggingu af
samræðum við þann stutta heldur
en af starfi sínu sem bókaútgefandi
til margra ára. Gabríel spyr út í eitt,
af hverju, og krefst svara og vill að
samhengi sé rétt og satt. Hann er
hugsandi vera – leyfir sér þó stund-
um að hugsa hugsun í burtu. Ráð
sem hann gaf föður sínum eitt sinn
þegar hann var í þungum þönkum
og losaði hann úr þeim greipum.
Gabríel leitar uppi orð af sér-
stakri nákvæmni fyrir hvaðeina og
hefur sérstaka þörf fyrir röklegt
samhengi – að
orð séu nk. fasti.
„Hann brosir
góðlátlega að for-
eldrum sínum
þegar þau segja
að það hafi verið
„smurt“ ofan á
verðið eða ein-
hver hafi verið
„malaður“ í kapp-
leik.“ (30). Hann
kann ekki að dylja hugsanir sínar og
spyr þann feita úti á götu hátt og
snjallt af hverju hann borði of mikið
þegar hann viti að það sé óhollt.
Sumir bregðast illa við drengnum
og foreldrarnir fá það stundum
óþvegið. Þau læra að byggja upp
varnir sem duga oft en ekki alltaf.
Sjálfur skilur hann ekki misskiln-
ing, brotnar saman undan honum –
því það eru svik og þá skipast veður
í lofti. Um er að ræða sársauka þess
sem hefur ekki hæfni til að skilja
margræðni orða og eða yfirfærslu.
Faðir hans líkir honum að því leyt-
inu til við bókstafstrúarmenn.
Gabríel sárbiður um lækningu. For-
eldrar hans taka afstöðu og vita sínu
viti. Þau elska strákinn sinn, eru
hreykin af honum og vita að „hann
er ekkert venjulegt peð í manntafl-
inu“. (40)
Fjölskyldan býr við skerjagarð á
vesturströnd Noregs. Drengurinn
þeirra er í almennum skóla, tekur
að vísu „fávitarútuna“ og veit að
hann er öðruvísi en hin – alltaf, en
þó aldeilis ekki – því fá lesendur að
kynnast. Hann kemur svo sannar-
lega á óvart – í tíma og ótíma. Um
kennarana hans segir höfundur á þá
leið: „Þau segjast bara vera að
vinna vinnuna sína en fara svo á
námskeið um helgar til að skilja
drenginn okkar. Þau eiga skilið orð-
ur – en fá þær ekki, þakklæti okkar
er aftur á móti fínpússað og fag-
urgljáandi og það fær þetta fólk svo
sannarlega“. (67)
Faðir Gabríels skrifar okkur inn í
heim hans og þroskasögu þeirra
feðga og takmarkanir – á það magn-
aðan hátt að þeir tveir setjast að í
huga lesenda.
Þýðingin er ágæt – það er ekki
spurning. Setningar eru oft svo
langar að það vekur furðu manns en
það venst vel og hentar hugsun höf-
undar. Eftirmálinn um einhverfu er
góður og skilar sínu.
Sérstök og hrífandi bók um feðga
BÆKUR
Þroskasaga
Eftir Haldan W Freihow
Mál og menning. 2007. 172 bls.
Íslensk þýðing: Sigrún Árnadóttir. Þýðing
á eftirmála um einhverfu: Berglind Brynj-
ólfsdóttir
Kæri Gabríel – bréf
Friðbjörg Ingimarsdóttir
Haldan W.
Freihow
Fréttir á SMS
AÐALSTEINN Ásberg Sigurðsson
les upp úr ljóðabókinni Hjartaborg
í bókabúðinni Iðu kl. 20.30 í kvöld.
Honum til fulltingis verður Sigurð-
ur Flosason á saxófón, en þeir fé-
lagar hafa töluvert unnið saman að
tónlist undanfarin ár.
Hjartaborg, sem Dimma gefur
út, er sjöunda ljóðabók Aðalsteins
Ásbergs sem auk þess hefur gefið
út fimm bækur með ljóðaþýðingum,
þeirra þekktastar eru líklega bæk-
ur Hals Sirowitz, Sagði mamma og
Sagði pabbi.
Hjartaborg og saxófónn í Iðu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Djassljóð Aðalsteinn Ásberg og Sigurður Flosason verða saman í Iðu.