Morgunblaðið - 22.11.2007, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. NÓVEMBER 2007 29
Konur og börn þurftu allt íeinu að sinna hlut-verkum sem þau höfðuekki fyrr á hendi,“ segir
Lindora Howard-Diaware frá Líb-
eríu um áhrifin sem borgarastríðið
hafði í landi hennar. „Eftir stríðið
fóru konur að spyrja: ef við gátum
þetta meðan stríðið geisaði getum
við alveg eins haldið áfram? Þetta
færir okkur líka völd og tækifæri til
að breyta samfélaginu. Við viljum fá
að taka þátt í breytingunum, ekki
halda áfram að vera fórnarlömb.
Ég er ung kona, móðir mín var
þögult fórnarlamb, amma mín líka
og sjálf hef ég verið í því hlutverki.
En ég vil ekki að barnabörnin mín
verði þögul fórnarlömb. Við verðum
þess vegna að beita okkur af alefli til
að tryggja frjálst samfélag án of-
beldis.“
Howard-Diaware hefur síðan í
fyrra verið framkvæmdastýra
Women in Peacebuilding Network,
friðarsamtaka kvenna í Líberíu.
Samtökin hafa beitt sér mjög í við-
leitninni til að tryggja friðarsamn-
inga sem náðust loks 2003 eftir blóð-
ugt borgarastríð er kom einkum
niður á almenningi. Hagfræðing-
urinn Ellen Johnson-Sirleaf var síð-
an árið 2005 kjörin forseti, hún varð
fyrsti þjóðkjörni forsetinn í Afríku
úr röðum kvenna.
Howard-Diaware, sem er fædd
1977, er nú stödd hér á landi í boði
UNIFEM á Íslandi í samstarfi við
Íslensku friðargæsluna og mun hitta
íslenska ráðamenn. Á morgun,
föstudag, flytur hún erindi á opnum
morgunverðarfundi UNIFEM kl.
8.15 á Hótel Loftleiðum.
Stríðið var fjármagnað af grimm-
um stríðsherrum, einkum með svo-
nefndum „blóðdemöntum“, konum
var nauðgað, börn þvinguð til her-
þjónustu með skelfilegum aðferðum,
efnahagurinn var lagður í rúst, segir
hún.
Undri niðri var spenna
fyrir borgarastríðið
„Fólk trúði því ekki að stríð væri að
byrja 1990, flestir héldu að þetta
væri bara nýtt valdarán,“ segir
Howard-Diaware. Flestir hafi orðið
furðu lostnir og enginn gert ráð fyr-
ir svo löngum átökum en undir niðri
hafi verið mikil spenna og dulin
óánægja fyrir stríðið. „Við í frið-
arhreyfingu kvenna leggjum þess
vegna áherslu á að tekið sé jafn-
óðum á vandamálum, þau séu ekki
látin hlaðast upp og verða óviðráð-
anleg,“ segir hún. „Stríðið var
hræðilegt, margir voru myrtir, fólk
missti heimili sín og hafnaði í flótta-
mannabúðum, konum var nauðgað,
börn misstu foreldra sína, mörg dóu.
En jafnframt gerðist það að hlut-
verkaskipti urðu. Hefðin er sú í Líb-
eríu að karlarnir sjái fyrir fjölskyld-
unni, þeir eiga að skaffa, hvort sem
það er peningar fyrir launavinnu eða
matur. Konur eru því afskaplega
háðar körlunum. En í stríðinu voru
menn teknir og sendir á vígstöðv-
arnar, sumir voru þvingaðir til að
ganga í lið með uppreisnarhópum.
Jafnvel litlir strákar voru teknir,
settir í herþjálfun og látnir berjast.
Karlar sem ekki börðust urðu að
fela sig.
Líberíumenn drápu hver annan.
Allt gerðist þetta vegna þess að ein-
hverjir vildu völd eða vegna græðgi í
peninga. Þetta var hræðilegt.
opinberlega, aðrir sögðu að kona
myndi aldrei ná kjöri. Sumir af
frambjóðendum til þingsins sögðust
jafnvel vilja að næsti forseti yrði
kona. Við rákum ekki beinan áróður
fyrir konum heldur báðum fólk fyrst
og fremst um að nota atkvæði sitt á
„viturlegan“ hátt, og tryggja að
breytingar yrðu í landinu.
Þetta voru mikilvæg umskipti og
ekki síður merkilegt að sumir af
körlunum sem höfðu enga trú á því
að kona gæti orðið forseti styðja nú
ákaft Johnson-Sirleaf. Þeir líta á
hana sem „móður þjóðarinnar“,
segja að hún standi sig vel og fólk
eigi að hætta að kvarta, hún verði að
fá stuðning. Orðfærið er að breytast,
okkur finnst þessi þróun vera frá-
bær og við finnum hvernig þetta
gagnast okkur við að efla hlut
kvenna í friðarferlinu og uppbygg-
ingunni eftir stríðið, hvernig staða
þeirra í stjórnkerfinu styrkist.“
– Konur eru ekki lengur bara
fórnarlömb?
„Konurnar eru samtímis fórn-
arlömb og virkir þátttakendur. Það
er tiltölulega friðsamlegt núna í Líb-
eríu og forsetinn er kona en konur
eru enn beittar ofbeldi. Þess vegna
höldum við áfram að þrýsta á um
aukin áhrif kvenna. Nauðgunum er
aftur að fjölga en meðvitund um að
þetta eigi ekki að líða hefur aukist
og þess vegna er líka tilkynnt um
fleiri nauðganir en áður. Konurnar
láta ekki duga að bíta þetta í sig.
En konur þjást margar enn.
Stjórnin hefur samt reynt að bæta
skólana og auka fræðslu til að berj-
ast gegn grónum hugmyndum um
að konur eigi bara að halda sig í eld-
húsinu en ekki fara í skóla. Það hef-
ur orðið okkur mikil lyftistöng í
þessari baráttu að geta bent á að
forsetinn sé kona.“
Aðspurð segir hún spillingu vera
mikið vandamál og minnir á að
Johnson-Sirleaf hafi gert baráttuna
gegn spillingu að helsta máli sínu í
kosningabaráttunni. Atvinnuleysið
sé einnig erfitt viðfangs, hún er
greinilega ekki sátt við þá ráðstöfun
stjórnvalda að fækka strax opinber-
um starfsmönnum en vitað var að
þeir voru allt of margir og flestir
verklitlir. „Þetta fjölgaði enn at-
vinnulausum vegna þess að ekki var
um önnur störf að ræða fyrir fólkið,“
segir hún.
Konurnar unnu fyrst í stað á gras-
rótargrundvelli, þreifuðu sig áfram
og nutu hjálpar kvennasamtaka sem
spanna 12 lönd í Vestur-Afríku.
Þessar konur hvöttu aðrar konur til
að verða virkar í friðarferlinu. Við
fengum árið 2002 þjálfun hjá fulltrú-
um fjölþjóðlegu samtakanna sem ég
nefndi. Og margar konur hlýddu
kallinu, næstu þrjú árin efndu þær
m.a. til mótmæla gegn stríðinu sem
var þá að fjara út, konur þrýstu á
stríðsherrana, ríkisstjórnina og
hvöttu til friðarviðræðna. Einnig
mæltu þær með því að sent yrði al-
þjóðlegt friðargæslulið á vegum
Sameinuðu þjóðanna til Líberíu og
það var loks gert.
„Nú er nóg komið!“
Mikilvægt var að settar voru fram
kröfur um að konur tækju beinan
þátt í friðarsamningunum. Þegar
efnt var til kosninga ráku þær áróð-
ur meðal kvenna fyrir því að mæta á
kjörstað. Reynslan af fyrra starfi
kom okkur til góða og kona var kjör-
in forseti.“
– Er mikill munur á starfi sam-
taka ykkar í höfuðborginni Monróv-
íu og sveitahéruðunum?
„Þegar við byrjuðum héldu karl-
arnir að við værum að grínast, þeir
trúðu ekki að okkur væri alvara.
Þeir voru sannfærðir um að konur
gætu aldrei unnið saman að ein-
hverju sem skipti máli, þegar konur
sæjust saman í hóp væru þær vafa-
laust að segja slúðursögur!
Við sögðum þeim: Nú er nóg kom-
ið, við erum búnar að fá nóg af þessu
stríði og viljum frið, heimtum frið.
Sumir þeirra fóru að styðja okkur
„Karlarnir héldu að
við værum að grínast“
Morgunblaðið/Sverrir
Baráttukona Lindora Howard-Diaware: „Ég er ung kona, móðir mín var
þögult fórnarlamb, amma mín líka og sjálf hef ég verið í því hlutverki. En
ég vil ekki að barnabörnin mín verði þögul fórnarlömb.“
Í HNOTSKURN
»Um 3,5 milljónir mannabúa í Líberíu í Vestur-
Afríku, þjóðin er ein af þeim
fátækustu í heimi. Árleg
fólksfjölgun er einhver sú
mesta sem um getur.
»Líberíumenn eru flestiraf ættum innfæddra Afr-
íkumanna en um 5% eru af-
komendur svartra leysingja
frá Bandaríkjunum og Kar-
íbahafinu sem stofnuðu ríkið
1847. Aðkomufólkið kúgaði
aðra hópa samfélagsins fram
á síðustu áratugi.
Fulltrúi friðarsamtaka
kvenna í Líberíu segir
að þáttaskil hafi orðið
þegar konur landsins
fóru að verða virkar í
baráttunni fyrir friði.
Kristján Jónsson ræddi
við Lindoru Howard-
Diaware.
kjon@mbl.is
arlega nafni The Golden Plover á ensku,
þá skoðaði ég hana ekki vel. Ég var að
hreinsa hey úr vatnsstampi huldukind-
arinnar.
Og það var skrýtið, fólk kom inn af göt-
unni, úr erlinum, gekk í gegnum portið
eftir pallinum sem er hafður til að bregð-
ast við flóðum í Feneyjum, kom inn í skál-
ann, skráði sig í gestabók og byrjaði svo
að þegja.
Huldukindin, ég tók hey úr vatninu
hennar, lagaði aðeins til, samt varlega …
opinn huga og hreint hjarta …
V.
Og á meðan staðið er við verk, í rakanum
og kuldanum, skunda ítalskir verkamenn
fram og til baka með eitthvert vesen, þeir
eru að forfæra vinnuvélar, hlaða báta, eig-
inlega gamaldags knerri, þeir fara í gegn-
um rýmið og segja afsakið því þeir eiga
ekkert að vera þarna, þetta er myndlist-
arsýning, ekki vöruhús, þeir missa eitt-
hvað og yfirsetustúlkan segir Heyrðu
manni! – þeir skilja það og taka til eftir
sig, kannski er þeirra þjóðarsál líka að
deyja, síðustu verkamennirnir, síðasta
borgin þar sem allt er forfært með hand-
afli, engir lyftarar, engir pallbílar, engir
kranar, hér eru allir fótgangandi og sigl-
andi eins og í gamla daga, kannski er það
með ráðum gert frá Steingrími sjálfum
Eyfjörð að rykugir menn æði í gegnum
rólyndislegan sýningarskálann, ein gömul
þjóð og önnur gömul þjóð hittast, vatn til
að sigla á og huldar vættir sem reyna að
taka sér far. Maður veit ekki.
Gullslegni farfuglinn er kominn, lóan.
Hún er stór eins og hún hafi verið erfða-
breytt, kannski er allt að breytast og þess
vegna tárast maður, eða kannski var þetta
bara eitthvert ofnæmi, ég er með ofnæm-
isnef, ég fór náttúrlega ekki að gráta,
sentímentalismi er þetta, ég komst bara
við, smástund, svo var það farið, að
minnsta kosti út á við, en inni í mér hélt
það áfram og ég hætti að taka eftir því og
fór bæjarleið í mexíkóska skálann þar sem
listamaðurinn Rafael Lozano-Hemmer tók
hjartsláttinn minn og breytti honum í
blikkandi ljósaperu. Hann var ennþá ör og
sterkur, hjartslátturinn minn.
t, eins og þessi stúlka sé send af
ími, eins og hún sé í þjóðarsálinni,
hún sé heimþráin, þessi sem hlýj-
ni.
öf Arnalds hittir á streng, í sjón-
ki annars staðar í rýminu stendur
syngur, eins og hún sé að flytja
orfna þulu, eins og hún hafi fundið
handrit, rullu, það er rím, það er
það er brothætt og það er sigling,
mur í ljós að hún samdi þetta bara
n er í sjúkrahúskjól í myndband-
ég man rétt, hún er á líknardeild-
ir þjóðarsálir en það er ekki endi-
alatriði, þetta er bara skrýtinn
sem ratar inn í mann og hún segir
úlkan sem situr yfir sýningunni, að
í kanalnum fari aldrei í taugarnar
endurtekinn söngur Ólafar fari
aldrei í taugarnar á sér, frá tíu til
daga.
sti af verkinu Bones in a landslide,
m það eftirá, þótt skálinn sé ekki
ssti ég af sumu því ég missti mig
mt. Bones in a landslide var eitt-
m tröll og bein í skriðum og um-
kilti, skildist mér, en ég missti af
missti líka af lóunni, samt var hún
nni og mjög stór, mér fannst hún
irfugl, það var aftur þetta með að
t, tákn um eitthvað sem var í
aga – þótt lóan sé kölluð því tign-
yndlistarverk sem ég hef (ekki) séð.“
fór hún
Hvað munum við? Sum
rkin í skála Steingríms
um það. Ekki gleyma
dikt Gröndal heitir eitt,
ð heitir Ekki gleyma og
vekur gesti til umhugs-
um það hvernig sam-
ð skilyrðir okkur til að
a suma en gleyma öðrum.
s lags fólk er það sem
unum?“