Morgunblaðið - 20.01.2008, Blaðsíða 33

hverju ráði hér svo ég byrjaði að þróa hana með
Norðmönnum og þá gerðist hún að miklu leyti í
Noregi. Þá voru aðalpersónurnar íslenskur
strákur og Samadrengur sem skildu ekki hvor
annan. Um tíma var ég farinn að gera mynd án
orða. Sú hugmynd kemur reyndar frá velgengni
Barna náttúrunnar. Þar er ekki sagt orð fyrstu
20 mínúturnar og heldur ekki síðasta kortérið
og það er líka sú íslenska mynd sem best hefur
gengið erlendis.“
– Sérðu eftir þessari orðfáu gerð mynd-
arinnar?
„Nei, en ég sé heldur ekki eftir að hafa reynt
hana. Ég held að það sé vel hægt að gera slíka
mynd. Það var mjög lærdómsríkt en líka haml-
andi; þeir voru mikið tveir úti í auðninni og um-
hverfið lagði ekki nógu margt til málanna.
Síðar fóru Norðmenn að þrýsta á að fá meira
af norskri menningu inn í myndina og þá var
hún orðin jöfnum höndum á norsku og íslensku.
Loks var ég farinn að sjá með hrolli mynd þar
sem norsku börnin sem sæju hana myndu ekki
skilja íslenskuna og þau íslensku ekki norskuna.
En þá hjuggu Laufey Guðjónsdóttir og Valdís
Óskarsdóttir á hnútinn, lögðu stóran styrk í
myndina frá Kvikmyndamiðstöð til þess að
mætti taka myndina upp á Íslandi á íslensku.“
– Var það þá ekki ákveðinn léttir?
„Það var ofsalega góð tilfinning. Og eftir það
gekk fremur hratt að skrifa endanlegt handrit
hennar.“
– Þú hefur sagt að upphafleg kveikja mynd-
arinnar hafi verið að skoða hvernig ímyndaður
tölvuheimur barna og raunverulegur heimur
sköruðust?
„Já, og þegar ég var að þróa handritið erlend-
is, með hvers kyns handritsráðgjöfum og álits-
gjöfum kom í ljós endalaus togstreita um það
hvernig þessi veruleiki mætti vera. Þá heyrðust
endalausar skoðanir á því hvað væri gott fyrir
börn og hvað ekki. Ég sat í marga klukkutíma
að ræða dauða lambs í myndinni. Menn sögðu
við mig: „Ef þú kynnir einhverja persónu í
svona mynd þá máttu alls ekki drepa hana.“ En
mín vörn var sú að einhver yrði að deyja í mynd-
inni til að fara með umfjöllunina alla leið.“
– Um árekstur tölvuheimsins og veruleikans?
„Já. Í tölvuleikjaheiminum byrjar maður
bara á nýjum leik ef maður er drepinn. Í veru-
leikanum er dauðinn endanlegur. Svo hefur
mikið af nútímafólki komið sér upp róm-
antískum hugmyndum um náttúruna, um-
gengst hana bara sem fallega og góða og allt
náttúrlegt þykir svo gott. En fólk vill gleyma því
að hún er líka miskunnarlaus og grimm og ef þú
ert kjáni og kannt ekki að eiga við hana þá drep-
ur hún þig hikstalaust. Þannig kemur ísbjörn-
inn inn sem fulltrúi þess hættulega og grimma í
náttúrunni, því maðurinn er ein af þeim bráðum
sem ísbirnir gætu vel hugsað sér að lifa á.
Ég hef setið í dómnefndum á alþjóðlegum
barnamyndahátíðum. Og maður finnur þar að
barnamyndir eiga helst að vera litlar og sætar.
Það er öruggast til að einhver þori að sýna
þær.“
– Merkirðu mun milli þjóða að þessu leyti?
„Á sumum sviðum. Norðmenn, eins og þjóðir
sem hafa stundað einhverjar veiðar, kippa sér
ekki svo upp við það þótt dýr deyi í mynd. Fólk
sem kemur úr miklu borgarumhverfi og hefur
aldrei séð kjöt nema í kjötborði verslana er við-
kvæmara. Danir eru viðkvæmari fyrir þessu en
Norðmenn.
Sjóðasukksmyndirnar
valda skemmdum
Því miður hefur staða evrópskra mynda
gagnvart þeim bandarísku alltaf verið að
versna. Það gerist þannig að þær eru miklu
fleiri en amerísku myndirnar. Í Bandaríkjunum
eru gerðar 400 myndir á ári en 800 í Evrópu. En
af þessum 400 bandarísku myndum eru í kring-
um 200 sem fá einhverja almenna dreifingu og
af þeim eru 20 stóraðsóknarmyndir. Svo af
þessum 1.200 myndum í heild sem frumsýndar
eru á ári eru bara 22 sem fá stærstan hlutann af
aðsókninni.
Það sem er verst við allar evrópsku mynd-
irnar, nema helst þær frönsku, er að þær eru
ekki mikið sýndar. Í raun er frumsýnd evrópsk
mynd tvisvar og hálfum sinnum á dag. Flestar
hverfa þær þó mjög fljótt því þær eru flestar
framleiddar af sjóðakerfi og í raun er búið að
klippa á tenginguna við áhorfendur, svo um leið
og framleiðandinn er búinn að gera eina mynd
fer hann bara beint í að framleiða þá næstu en
ekki að eyða peningum í að koma hinni í dreif-
ingu, enda fyrirsjáanlegur auglýsingakostnaður
svo hár að séð er að hún mun hvort eð er ekki fá
mikið inn. Það er ógæfa myndanna að þær eru
of margar. Og vegna þess að þær eiga litla
tekjumöguleika af almennum markaði eru þær
nánast algerlega upp á sjóðina komnar. Ég er
ekki að segja að leggja eigi sjóðakerfin niður,
það væri eins og að reka spítala án verkjalyfja.
En það þarf að gefa út lyfseðla af mikilli ábyrgð.
Því miður eru evrópsku myndirnar alltaf að
minnka en þær amerísku bólgna upp og verða
stærri og dýrari. Þessi goðsögn, að evrópsku
myndirnar séu svo miklu betri, er bara alls ekki
rétt, því sjóðakerfið veldur því að engu skiptir
hvort einhver sér myndirnar eða ekki. Þarna
verða því til sjóðasukksmyndir sem valda bara
skemmdum. Þótt auðvitað séu alltaf innan um
nokkrar frábærar myndir þá er hlutfall þeirra í
þessum 800 mynda pakka bara svo lítið.
En svo er það versta, aðalkjaftshöggið. Þegar
öll Evrópa fór yfir í frjálsar sjónvarpsstöðvar
var það rosalegt högg fyrir evrópska sjónvarps-
framleiðslu. Því þar sem áður voru stöðvar
reknar af myndarskap eins og í Þýskalandi til
að halda uppi menningu landsins eru nú komnar
stöðvar sem allar keppa á markaði. Það þýðir að
þær eru sífellt að leita að efni sem kostar sem
minnst í framleiðslu og nær sem mestu áhorfi.
Sem aftur þýðir að það er amerískt efni. Sjón-
varpsstöð sem ætlar að búa til seríu í Þýska-
landi, hún getur fengið seríu með frægum amer-
ískum leikurum fyrir 10 prósent af því sem
kostar að gera hana sjálf. Og trúlega fengið
fleiri áhorfendur. Svo að hafi Bandaríkjamenn
tekið stóran pening út úr Evrópu með bíómynd-
um þá hafa þeir tekið svo margfaldan hagnað
með öllu sjónvarpsefninu. Því það er efni sem
þeir eru búnir að búa til fyrir heimamarkaðinn
og eiga skuldlaust. Svo taka þeir þessa gullkistu
sem þeir eiga og selja allri Evrópu á verði sem
ekki er hægt að hafna.
Þessi þróun er í raun framhald af því sem
gerðist hér upp úr stríði með Marshallaðstoð-
inni. Því hluti hennar, meðal annars hér, fólst í
því að styrkja landsmenn til að reisa kvik-
myndahús. Síðan var hvert bíó bundið samn-
ingum við tiltekin stúdíó í Hollywood og mátti
bara sýna myndir hans. Ástæðan fyrir því að
evrópskar myndir voru síðan sýndar í Hafn-
arfirði var einfaldlega að mönnum yfirsást
Hafnarfjörður í þessu kerfi. Þess vegna urðu til
rómantískar ferðir kvikmyndaáhugafólks til
Hafnarfjarðar.“
Íslenska kvikmynda-
samsteypan í vítahring
– Þú varst viðriðinn Íslensku kvikmynda-
samsteypuna sem var risi í íslenska kvikmynda-
heiminum í allmörg ár en beið á endanum skip-
brot. Hver er helsti lærdómurinn af afdrifum
hennar?
„Á þeim tíma sem Kvikmyndasamsteypan
framleiddi hér stærstan hluta af myndum þá
var í sjálfu sér barátta um styrki úr Kvik-
myndasjóði með þeim hætti að fyrirtæki reyndu
að fá styrkina með því að segja „Ég get gert
þetta fyrir minni pening en hinir“. Sem þýddi að
styrkir voru veittir fyrir algerri lágmarks-
upphæð og ætlast til að framleiðandi tæki sífellt
meiri áhættu með hverri mynd, áhættu sem
engin leið var að stæðist nema allt gengi alltaf
vel. Í Bandaríkjunum gengur kannski 10. hver
mynd upp fjárhagslega. Við hljótum að vera
með svipað hlutfall. Þannig að ef allt gekk upp
þá gastu hugsanlega sloppið sléttur með því að
fá hámarks áhorfendafjölda og engin óhöpp
yrðu. Svo koma tapmyndir – og þær koma óhjá-
kvæmilega – og þá fer að hrannast upp tap.
Menn eru komnir með þunga yfirbyggingu og
reyna að gera fleiri myndir og hraðar, svo það
er farið af stað með myndir sem þróun og fjár-
mögnun er ekki lokið á, vegna þess að menn eru
með fólk í vinnu og aðstöðu sem stendur og bíð-
ur. Þannig er aðstaðan farin að reka á eftir að
mynd sé framleidd þótt sú mynd sé á allan hátt
mjög hættuleg og verði að öllum líkindum ekki
til annars en að auka hallann. Og að framleiða
vonda mynd er eins og að selja skemmdan fisk.
Þá er hreinlega betra að vera með fólk á launum
við að gera ekki neitt en við að búa til eitthvað
sem eyðileggur fyrir fyrirtækinu.“
– Þetta verður vítahringur?
„Það verður það. Síðan virðist ætlast til að
framleiðendur hætti alltaf rosalegu fjármagni.
En ef þeir eiga að gera það þá verður líka ein-
hvern tímann að vera möguleiki á að mynda
hagnað. Og maður hefur séð að það er það besta
sem kemur fyrir kvikmyndagerð þegar það ger-
ist. Það gerðist hjá Kvikmyndasamsteypunni
fyrst; þar myndaðist hagnaður af Börnum nátt-
úrunnar og þá gátum við einfaldlega ákveðið
hvaða myndir við vildum gera og höfðum þá
fjármagn til að byrja að þróa þær svo hægt væri
að koma myndunum í gegn í stað þess að bíða
alltaf í óvissu. Þannig var til dæmis Cold Fever
gerð algerlega án styrkja. Hið sama gerðist
með fyrirtækið Nýtt líf með Dalalíf sem var
framleitt án styrkja.
Fólk langar ekkert að liggja á hnjánum fyrir
framan ríkið og betla peninga.“
– En sérðu fyrir þér að þetta sé möguleiki í
framtíðinni, að svona kvikmyndafyrirtæki hér
geti vaxið með þeim hætti sem þú lýstir
„Það gerist bara þegar það gerist. Fyrsta for-
sendan er að gera mynd sem heppnast. Og það
er ekki hægt að ríkisstýra því, sumir sjóðir hafa
tekið upp það fyrirkomulag að menn eigi að
endurgreiða þegar vel gengur. Það er um það
bil það heimskulegasta sem hægt er að gera. Þá
ræðstu á þann sem loksins tekst eitthvað, tekur
peningana hans og úthlutar þeim til fólks sem
hefur misheppnast. Í stað þess að efla þann sem
loksins tekst eitthvað svo hann nái hugsanlega
að standa á eigin fótum.
Um leið og kvikmyndafyrirtæki verða það
öflug að þau geta tekið áhættu á að þróa ný
verkefni án þess að þurfa að biðja um styrk í
þróunina þá fer þetta að virka eins og vel má sjá
á velgengni danskrar kvikmyndagerðar. Við
ættum að skoða mjög vel hvað Danir hafa gert
og reyna að fara svipaðar leiðir hérna. Hins veg-
ar verðum við líka að taka tillit til þess að Ís-
lendingar eru eitthvað færri en Danir, jafnvel
þótt hver Íslendingur sé á við fimm Dani,“ segir
Ari að lokum og hlær.
Tveir heimar Dugg-
holufólkið er þriðja barna-
mynd Ara, en kveikja
hennar voru pælingar
hans um hvernig ímynd-
aður tölvuheimur barna
og raunverulegur heimur
sköruðust.barna og dýra
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. JANÚAR 2008 33
HEFURÐU EYRA FYRIR FJÖLMIÐLUN?
Radiophonic Narration er fagnám fyrir hæfileikafólk sem vill vinna að skapandi fjölmiðlun.
Radiophonic Narration er fjölþjóðlegt verkefni á vegum Kvikmyndaskóla Íslands sem byggir
á gagnvirkri kennslu og verkefnagerð. Þátttakendur ferðast til Grænlands, Svíþjóðar, Danmerkur
og taka virkan þátt í workshops undir handleiðslu verðlaunaðra fagmanna. Í náminu er farið
rækilega í grunnþætti á framleiðslu heimilda- og fléttuþátta, svo sem upptöku- og klippitækni,
viðtalstækni, dramatúrgíu og hljóðnotkun.
UMSÓKNARFRESTUR: 15 FEBRÚAR
Nánari upplýsingar á www.radiophonic-narration.is
Fyrirspurnir: rikke@kvikmyndaskoli.is
Námstími: Frá mars 2008 til júlí 2009
www.kvikmyndaskoli.is
Námskeiðið Radiophonic Narration er haldið
á vegum Kvikmyndaskóla Íslands í samvinnu við
Háskóla Grænlands, Grænlenska fjölmiðlaskólann,
Dramatiska Institutet í Stokkhólmi og Danska
Ríkisútvarpið. Verkefnið er að auki stutt af RÚV,
KNR og Miðstöð munnlegrar sögu og styrkt
af Leonardo da Vinci - starfsmenntaáætlun
Evrópusambandsins.
www.radiophonic-narration