Morgunblaðið - 20.01.2008, Blaðsíða 34

Hvað varð um | þýska flugkappann Mathias Rust?
34 SUNNUDAGUR 20. JANÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
N
ítján ára gamall Vestur-
Þjóðverji, Mathias Rust, flaug á
fimmtudag frá Helsinki til
Moskvu og lenti á Rauða torg-
inu. Rust var ekki stöðvaður á
leiðinni og komst óséður fram hjá loftvarnar-
kerfi og ratsjám Sovétmanna. Viku áður en
Rust kom til Kremlar kom hann hingað til
lands og komst þá í kast við yfirvöld vegna
grunsemda um að þar færi fálkaþjófur. Fólk á
Rauða torginu vissi ekki hvaðan á sig stóð
veðrið þegar Rust lenti vél sinni, sem er af
gerðinni Reims-Cessna 172 Skyhawk, og héldu
ýmsir að verið væri að gera kvikmynd. Rust
veifaði til fólksins og fengu nokkrir viðstaddir
hjá honum eiginhandaráritun áður en lögregla
handsamaði hann. Lögregluþjónarnir vissu
greinilega ekki heldur hvað var á seyði því þeir
fylltust kátínu þegar breskur ferðamaður vatt
sér að þeim og mundaði myndavél sína. Yf-
irvöld tóku þó við sér og skömmu síðar var
Rauða torgið lokað af.“
Þannig var einni merkustu flugferð sem far-
in hefur verið á friðartímum lýst í
Morgunblaðinu laugardaginn 30. janúar 1987.
Mathias Rust varð heimsfrægur á einni nóttu.
Málið var aftur á móti hið vandræðalegasta
fyrir stórveldið sáluga, Sovétríkin, og varnir
þess.
Höfðafundurinn hvati
„Ég var nítján ára og mjög pólitískur,“ rifj-
aði Rust upp í samtali við breska blaðið The
Observer, fimmtán árum síðar. „Ég hafði
brennandi áhuga á samskiptum austurs og
vesturs, einkum leiðtogafundi Reagans og
Gorbatsjovs í Reykjavík. Í mínum huga var
flugvélin lykillinn að friði og ég ætlaði að nota
hana til að smíða huglæga brú milli austurs og
vesturs. Ég greindi ekki nokkrum manni frá
áformum mínum enda var ég sannfærður um
að fjölskylda mín og vinir myndu stöðva mig.
Ég hugsaði ekki mikið út í afleiðingarnar. Allt
sem skipti máli var takmarkið sjálft, að komast
á leiðarenda og lenda vélinni. Ég gaf mér að
þetta myndi fara vel.“
Rust leigði sér flugvél í Hamborg og flaug
frá Helsinki til Moskvu. Tjáði Finnunum að
hann væri á leið til Svíþjóðar. Áður hafði hann
haft viðkomu í Færeyjum, á Íslandi og í Nor-
egi. „Hugmyndin var að lenda á Rauða torginu
en þegar á hólminn var komið var of margt
fólk þar á ferli, þannig að ég var hræddur um
að slasa einhvern. Ég íhugaði þann möguleika
að lenda í Kreml en það var of þröngt. Ég var
samt staðráðinn í að lenda á almannafæri þar
sem ég var smeykur við leyniþjónustuna
(KGB). Þá kom ég auga á brú skammt frá og
lenti þar. Keyrði svo bara eins og hver annar
leigubíll inn á Rauða torgið.“
Síðar kom í ljós að dagurinn sem Rust valdi
fyrir tilviljun, 28. maí, var frídagur landa-
mæravarða í Sovétríkjunum. „Ætli ég hafi
ekki sloppið þess vegna.“
Æðisgengin leit að blórabögglum hófst þeg-
ar í stað í Kreml og var bæði varnar- og
loftvarnamálaráðherranum gert að taka pok-
ann sinn. Þá þurfti á þriðja þúsund liðsforingja
að leita sér að nýrri vinnu.
Hafður í einangrun
Rust var heldur ekki leystur út með blóm-
um. Hann hlaut fjögurra ára fangelsisdóm og
var vistaður í einangrun þar sem KGB treysti
sér ekki til að ábyrgjast öryggi hans. „Ég var
lokaður inni í 22 klukkustundir á sólarhring í
tíu fermetra klefa. En það gat alltént enginn
skaðað mig. Fangavistin var samt erfið, mun
erfiðari en ég hafði gert mér í hugarlund.“
Eftir 432 daga í haldi fékk Rust reynslu-
lausn og sneri aftur til Vestur-Þýskalands 3.
ágúst 1988.
„Það var erfitt að koma heim enda var um-
fjöllun fjölmiðla mjög fjandsamleg,“ sagði
Rust við The Observer. „Þetta hafði slæm
áhrif á mig. Ég hafði misst tíu kíló í fangelsinu
og maginn var að hrella mig. Þetta kippti eig-
inlega fótunum undan mér. Ég fór ekki úr húsi
svo vikum skipti þar sem það var alltaf einhver
að gera hróp að mér á götum úti. Ég fékk fjöl-
margar líflátshótanir. Foreldrar mínir voru
reiðir en það var þeim léttir að ég var í sæmi-
legu ástandi. Þeir óttuðust að Rússarnir
myndu pynta mig.“
Niðurstaða Rusts er sú að menn þurfi að
vera ungir að árum til að láta sér detta svona
fífldirfska í hug. „Ég er varkárari í dag. Samt
er ég stoltur af því sem ég gerði – sálrænt var
þetta hár hjalli – en þær stundir koma að ég
iðrast gjörða minna.“
Lagði til hjúkrunarkonu
Álagið var mikið og að því kom að Rust gekk
af göflunum. Árið 1989 var hann að sinna
þegnskylduvinnu, líkt og önnur þýsk ung-
menni sem ekki gegna herþjónustu, á sjúkra-
húsi í Hamborg. Þar hitti hann unga hjúkr-
unarkonu sem hann langaði að bjóða út. „Við
vorum í búningsklefanum og hún varð eitthvað
skelkuð. Ég bauð henni bara út en hún byrjaði
að bölva og niðurlægja mig. Við það missti ég
stjórn á mér.“
Rust dró hníf úr pússi sínu og lagði í tvígang
til konunnar. Sárin voru ekki djúp og eins og
hann bendir á sjálfur þá var það „vissulega lán
í óláni að þetta skyldi eiga sér stað á sjúkra-
húsi“.
„Satt best að segja man ég ekki eftir þessu
atviki. Var í óminnisástandi,“ segir Rust. „Sál-
fræðingurinn minn komst aftur á móti síðar að
þeirri niðurstöðu að þessi atburður hefði leyst
úr læðingi alla reiðina sem ég hafði byggt upp
innra með mér. Dags daglega er ég friðsæll
maður og sé ákaflega mikið eftir þessu.“
Öðru sinni á tveimur árum var Rust kominn
bak við lás og slá. Að þessu sinni afplánaði
hann fimm mánuði af tveggja ára dómi. „Eftir
að ég losnaði úr haldi gat ég ekki látið sjá mig
utandyra. Ég var ekki í nokkru jafnvægi. Ég
bjó ennþá hjá foreldrum mínum og þeir voru
einu vinir mínir. Þetta atvik varð nefnilega til
þess að fólk sannfærðist um að ég hlyti að vera
brjálaður eða veikur á geði.“
Rust gekk að eiga pólska konu meðan á rétt-
arhaldinu stóð en streitan leiddi til þess að þau
skildu skömmu áður en hann var látinn laus.
Stal kasmírpeysu úr búð
Rust sá sæng sína uppreidda – flutti til
Trínídad og Tóbagó. Þar dvaldist hann í þrjú
ár og kynntist m.a. núverandi eiginkonu sinni,
Athenu.
Á ýmsu hefur gengið hjá okkar manni síðan.
1994 hélt hann á söguslóðir sínar í Moskvu í
því augnamiði að endurheimta forna frægð.
Það mistókst. Heimsókn hans vakti takmark-
aða athygli.
Tveimur árum síðar rambaði Rust á barmi
gjaldþrots eftir að hafa tapað dómsmáli sem
hann höfðaði á hendur dagblaði nokkru vegna
meiðyrða. Það slapp fyrir horn. Um líkt leyti
batt hann trúss sitt við hindúisma.
Enn komst Rust í kast við lögin þegar hann
var handtekinn fyrir að stela kasmírpeysu úr
vöruhúsi í Hamborg síðla árs 2000. Peysan
kostaði 7.600 kr. en Rust var dæmdur til að
greiða sekt upp á um 420 þúsund kr. Slæm
býti það.
Þegar The Observer ræddi við hann árið
2002 starfaði hann hjá fjármálafyrirtæki í
Lúxemborg og lét vel af sér. Þá var hann einn-
ig að hleypa af stokkunum verkefninu Orion &
Isis en tilgangur þess var að koma á friði í Mið-
Austurlöndum. Með honum í liði voru að sögn
hálfur þriðji tugur manna, m.a. virtir vís-
indamenn og Nóbelsverðlaunahafar. Varla
þarf að taka fram að markmiðið hefur ekki
náðst. Við eftirgrennslan kom í ljós að heima-
síða verkefnisins á netinu er ekki lengur opin.
Leiðbeinir fjárfestum
og spilar póker
Enn var Rust í kröppum dansi árið 2004
þegar hann var fundinn sekur um fjársvik en í
það skiptið slapp hann með sekt.
Erlendir fjölmiðlar dustuðu rykið af Rust –
hann talar ekki lengur við þýsku pressuna – í
fyrravor þegar tuttugu ár voru liðin frá fluginu
góða. Þá var hann nýfluttur í lítinn bæ í útjaðri
Hamborgar og virtist í góðu jafnvægi, ef
marka má viðtal danska sjónvarpsins. Hann
vinnur sem fjármálaráðgjafi og leiðbeinir fjár-
festum og fyrirtækjum varðandi fjárfestingar í
Eystrasaltsríkjunum og víðar. Þá fylgir sög-
unni að hann hafi í seinni tíð haslað sér völl
sem slyngur pókerspilari.
Mathias Rust var sviptur flugleyfinu í kjöl-
far Moskvuflugsins og hefur ekki endurheimt
það. Flugvélin er nú í eigu japansks kaup-
sýslumanns sem geymir hana vel og vandlega í
flugskýli sínu þangað til rétta tilboðið berst.
Sjálfur hefur Rust heimildir fyrir því að eig-
andinn leggi vélina að jöfnu við vél Charles
Lindberghs.
Ég greindi ekki
nokkrum manni
frá áformum mín-
um enda var ég
sannfærður um
að fjölskylda mín
og vinir myndu
stöðva mig. Ég
hugsaði ekki mik-
ið út í afleiðing-
arnar. Allt sem
skipti máli var
takmarkið sjálft.
Í dag Rust verður senn fertugur. Hann hefur marga fjöruna sopið.
Fífldirfska í friðarskyni
Í HNOTSKURN
»Nokkru eftir að Rust lenti á Rauðatorginu kom lögreglumaður þar að
hópi ferðamanna með allt sitt hafurtask.
„Hvað eruð þið að gera?“ spurði hann
gáttaður. „Bíða eftir fluginu til Hamborg-
ar,“ svaraði fólkið um hæl.
»Skömmu eftir atvikið setti SubLogic,fyrirtækið sem fyrst kom fram með
flugherminn, á markað leik þar sem mark-
miðið er að lenda á Rauða torginu. Naut
hann mikillar hylli.
»Fjöldi popphljómsveita hefur gert flugRusts að yrkisefni, m.a. þýska sveitin
Robocop Kraus.
Sjón að sjá Cessna-flugvél Mathiasar Rusts á Rauða torginu 28. maí 1987. Það var uppi fótur
og fit þegar hann birtist þar eins og þruma úr heiðskíru lofti. Fengu nokkrir viðstaddir eig-
inhandaráritun hjá Rust áður en lögregla handtók hann. Eftir það var Rauða torgið lokað af.
Sekur Mathias Rust var dæmdur í fjögurra ára fangelsi fyrir uppátækið en sat skemur inni.