Morgunblaðið - 02.02.2008, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. FEBRÚAR 2008 33
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.isÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson
121. þáttur.
Orðfræði
Orðatiltækið e-ð errunnið undan rifjume-s á sér fornar ræturog vísar það til þess
er menn töldu brjóstið aðsetur
vitsmuna og kennda, sbr. nafn-
orðið brjóstvit sem enn lifir
góðu lífi. Orðatiltækið e-ð er af
e-m rótum runnið/(sprottið)
‘e-ð stafar af e-u’ er einnig eld-
fornt og kunnugt í ýmsum af-
brigðum. Þessum tveimur orða-
tiltækjum má ekki rugla saman
eins og gert er í eftirfarandi
dæmi: Það er ógæfa framsókn-
armanna að koma því ekki nóg-
samlega á framfæri við þjóðina
að þetta brölt væri ekki undan
þeirra rótum runnið (26.11.07).
Það eru augljós sannindi að
of seint er að byrgja brunninn
þegar barnið er dottið ofan í
hann. Málshátturinn vísar til
þess að of seint sé að vera vitur
eftir á, koma verði í veg fyrir
slys eða óhöpp áður en þau
verða. Reynslan kennir okkur
einnig að mönnum verði oft á
sömu mistök og öðrum, þ.e. falli
í sömu gryfju og aðrir. Þótt
ýmislegt sé sameiginlegt þessu
tvennu er mikill munur á
brunni og gryfju og best fer á
að halda þeim aðgreindum. Þess
er þó ekki gætt í eftirfarandi
dæmi: Ætla mætti í ljósi gagn-
rýni sjálfstæðismanna á op-
inbera markaðsstarfssemi Al-
freðs að þeir mundu gæta þess
að falla ekki í sama brunninn
og Alfreð (19.12.07).
Orðatiltækið bera einhverjum
vel/illa söguna ‘fara lofsam-
legum orðum um einhvern/
hallmæla einhverjum’ er eld-
fornt og er búningur þess fast-
bundinn og honum má ekki
raska. Eftirfarandi dæmi
hljóma ekki vel: Haraldur ber
fundarmönnum góða söguna
(12.11.07) og bar landinu góða
söguna (28.7.07).
Orðatiltækið koma við sögu
‘snerta eitthvað (atburðarás),
tengjast einhverju’ er algengt
og allt annarrar merkingar en
þegar hér/þar var komið sögu
‘þegar hingað var komið; á
þessu stigi’ en samt er furðu al-
gengt að þessum orðatiltækjum
er ruglað saman, t.d.: Sautjánda
brautin var algjör bónus fyrir
mig en þegar þar var komið við
sögu hafði ég misst nokkur pútt
(21.11.07). Smáorðinu við er hér
augljóslega ofaukið.
Orðatiltækið e-ð fer for-
görðum ‘e-ð eyðileggst, glatast
eða tortímist’ á sér fornar ræt-
ur og kann það að vísa til hug-
mynda manna um hættur er
leynast utan mannabústaða
(forgörðum). Það sem fer for-
görðum er jafnan hlutstætt
(skjöl, efni, tæki) en ekki hug-
lægt (reiði, ást, agi). Því hljóm-
ar eftirfarandi dæmi ekki vel í
eyrum umsjónarmanns: Það
sem helst hefur þó [á] skort er
að sá agi, sem felst í skipulag-
inu, fer stundum forgörðum
þegar komið er að því að loka
fjárlögunum (23.8.07).
Forsetningar
Kerfi forsetninga í íslensku
er um margt afar nákvæmt. Þar
er t.d. ekki aðeins gerður mun-
ur á stefnu hreyfingar (hvert —
hvaðan) heldur skiptir einnig
máli hvort það sem hreyfist var
undir einhverju, á einhverju
eða í einhverju. Þessi munur
kemur m.a. fram í forsetn-
ingapörum (undir — undan; á
— af; í — úr) og hann er okkur
í blóð borinn. Af þessu leiðir
m.a. að mikill munur er á for-
setningunum af og undan þótt
þær vísi báðar til hreyfingar.
Það kemur því á óvart að sjá og
heyra þeim
ruglað saman,
t.d.: Dekkjum
stolið af bíl
hreyfihamlaðs
manns
[þriggja dálka
fyrirsögn] (1.11.07) og Kjöl-
urinn rifnaði af [skútunni] í lát-
unum [í óveðrinu] (14.12.07).
Ætla mætti af fyrra dæminu að
dekkin hefðu verið á palli vöru-
bíls en svo var ekki, þau voru
undir bílnum og því var þeim
stolið undan honum. Umsjón-
armanni finnst einnig órökrétt
að tala um kjöl á (‘undir’) skútu.
Að hafa þjóðina á bak-
inu
Mánudagskvöldið 7. janúar
var rætt um fyrirhugað Evr-
ópumót í handknattleik. Þar
féllu þau orð að mikilvægt væri
fyrir strákana okkar að hafa
þjóðina á bakinu. Ætli það yrði
þeim ekki ofraun?
Tilfinningasvall
Eitt einkenna íslenskrar
tungu er að orðaforðinn er
sveigjanlegur en hann má stöð-
ugt auka og auðga með nýyrð-
um. Það er vandasamt að búa
til ný samsett orð en þegar vel
tekst til eru þau gagnsæ en
jafnframt hlaðin merkingu. Um-
sjónarmaður rakst nýlega á
bráðskemmtilegt nýyrði, mótað
af þeim manni sem hlaut verð-
laun á degi íslenskrar tungu:
Hamingjan er ekkert tilfinn-
ingasvall. Hún einkennist af
innra jafnvægi og hugarró.
Hamingjusamt fólk er þannig í
sæmilegri sátt við sjálft sig, en
þó ekki án sjálfsgagnrýni.
Skorti hana verður einstakling-
urinn hrokafullur sjálfbirgingur,
skopskyni skroppinn (Sig-
urbjörn Einarsson, 24.12.07).
Eitt einkenna
íslenskrar
tungu er að
orðaforðinn er
sveigjanlegur
jonf@rhi.hi.is
Á MEÐFYLGJANDI mynd má sjá hvar Boeing 777 þota
British Airways hefði lent, hefði hún reynt að lenda á hinni
einu blindlendingarbraut í Reykjavík en ekki á Heathrow-
flugvelli í London. Þotan brotlenti á Heathrow fyrir
skömmu, náði ekki alla leið inn á brautina, „lenti stutt“, 25
metra frá þröskuldi. Hún hefði kannski komizt yfir hindr-
anir eins og gömlu símstöðina við Austurvöll, Alþing-
ishúsið, Ráðhúsið og ef til vill Fríkirkjuna. Bréfritari býr á
efstu hæð húss við Aðalstræti og sér vélarnar, sem koma
inn á númer 19 beint út um svefnherbergisgluggann í þak-
inu. Þó kemur fyrir að þær sjást ekki fyrir þoku, þá þeir
taka aðflugið – bara heyrast. Mest eru það þó útlendingar
í Austurstræti og á Austurvelli, sem horfa til himins og
undrast hávaðann á sumrin. Þingmennirnir á Alþingi
segja allt gott, og borgarfulltrúar slá enn öllu á frest. Mér
finnast þessir fulltrúar okkar vera óábyrgir. Hið sama segi
ég um flugmálayfirvöld. Jafnvel flugrekendur eru raunar
á mörkunum. Þeir fara stundum yfir mörkin. Dæmi hefi
ég um það. Samt segjast þeir ekki geta lent í meir en 10 til
13 hnúta hliðarvindi, þegar talað er um nýtingarhlutfall á
vellinum í Vatnsmýrinni. Síðast hinn 3. janúar í ár reyndu
þeir það þó í Keflavík en gekk ekki upp í vetrarvindinum.
BA 038 til London hefði lent á göngubrú, stálbitum og
bílum við ein helztu gatnamót Reykjavíkur, hefði hún ætl-
að að lenda á okkar braut 19. Hefði eitthvert eldsneyti ver-
ið eftir í vélinni hefði væntanlega kviknað í því. Telja má
líklegt, að talsvert á annað hundrað manns hefðu farizt.
Enginn fórst í London. Þar var allt að 300 metra örygg-
issvæði án hindrana eins og vera ber á alvöru flugvelli fyr-
ir blindaðflug. Þó var stutt í bílabraut við London eins og í
Reykjavík. Vélin rétt straukst yfir bílana þar, en hér hefði
hún snert jörðina beint á gatnamótunum. Reyndar mun
hér ekki hafa verið um blindaðflug að ræða, en nauðsyn
öryggissvæða er samt brýn.
Í birtum opinberum gögnum um Reykjavíkurflugvöll er
flugbraut 19 með aðflugi úr norðri sögð uppfylla skilyrði,
sem gerð eru að alþjóðlegum stöðlum til brauta um að-
gerðir í veðurskilyrðum samkvæmt „Category I“. Tvær
brautir Keflavíkurflugvallar fullnægja í aðalatriðum Cate-
gory II, sem eru mun strangari. Þó er það svo, að ég tel
braut 19 í Reykjavík ekki fullnægja Cat I í veigamiklum
atriðum. Miðlínuljós 900 metra fyrir framan þröskuld, eða
allt að Ráðhúsinu okkar, eru ekki til staðar. Kröfum um
autt svæði án hindrana næst þröskuldi er ekki fullnægt.
Enn síður er farið að meðmælum. Nýlega var byggð
göngubrú, sem greinilega er hindrun. Ekki höfðu menn
fyrir því að leita samþykkis byggingafulltrúa um fram-
kvæmdina að lögum. Þá klessti borgin með flugmála-
yfirvöldum og vegagerðinni stálbitum og grindum á
gatnamótin, enda þótt staðallinn Annex 14 segi, að ljós
skuli vera á brjótanlegum (frangible) undirstöðum á þessu
svæði. Hringbrautin nýja er líka hindrun, en í skjóli ann-
arra hindrana.
Þetta er allt með eindæmum. Ég ætla að vera frekur
núna og segi. Þið þingmenn, borgarfulltrúar og embætt-
ismenn í flugi skuluð vera ábyrgir. Ráðherra skal vera
fullábyrgur en er ekki svo nema aðhafist nú eitthvað að
gagni. Leggja skal niður núverandi flugbraut 19 sem næst
strax. Ekki er nóg að tala um það eftir tíu ár. Um þetta
mál er ei tóm til þess að fjalla hér, en ég mun biðja Morg-
unblaðið birta seinna aðra grein, sem lýsir tillögum mínum
þar um.
SVEINN GUÐMUNDSSON
verkfræðingur.
Þarna hefði hún lent
Frá Sveini Guðmundssyni
Í aðflugi Reykjavík hefði 777 þota BA lent á gatnamót-
um Hringbrautar og Njarðargötu - ekki á örygg-
issvæði.
MORGUNBLAÐIÐ er með í
notkun móttökukerfi fyrir aðsend-
ar greinar. Formið er að finna á
forsíðu fréttavefjarins mbl.is
vinstra megin á skjánum undir
Morgunblaðshausnum þar sem
stendur Senda inn efni, eða neð-
arlega á forsíðu fréttavefjarins
mbl.is undir liðnum Sendu inn
efni. Ekki er lengur tekið við
greinum sem sendar eru í tölvu-
pósti.
Í fyrsta skipti sem kerfið er
notað þarf notandinn að skrá sig
inn í það með kennitölu, nafni og
netfangi, sem fyllt er út í þar til
gerða reiti. Næst þegar kerfið er
notað er nóg að slá inn netfang og
lykilorð og er þá notandasvæðið
virkt.
Ekki er hægt að senda inn
lengri grein en sem nemur þeirri
hámarkslengd sem gefin er upp
fyrir hvern efnisþátt.
Þeir, sem hafa hug á að senda
blaðinu greinar í umræðuna eða
minningargreinar, eru vinsamleg-
ast beðnir að nota þetta kerfi.
Nánari upplýsingar gefur starfs-
fólk greinadeildar.
Móttökukerfi
aðsendra greina
TANNVERNDARVIKA 2008
KYNNINGARFUNDUR 5. FEBRÚAR KL. 11.00
Í FRÆÐSLUSAL BARNASPÍTALA HRINGSINS VIÐ HRINGBRAUT
Fræðslufundur verður á vegum Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins og
Lýðheilsustöðvar í tilefni af útgáfu margmiðlunardisks með fræðsluefni um
munnhirðu. Fræðslan er einkum ætluð starfsfólki á heilbrigðisstofnunum en einnig
öllum öðrum sem vinna við að fræða um heilbrigða lífshætti.
DAGSKRÁ
11:10 Ávarp - Guðmundur Einarsson, forstjóri Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins
11:15 Kynning fræðsluefnis - Hólmfríður Guðmundsdóttir, tannlæknir hjá Miðstöð
tannverndar og Lýðheilsustöð
11:30 Frumsýning fræðsluefnis
11:50 Umræður - fyrirspurnum svara tannlæknarnir Inga B. Árnadóttir, forseti
tannlæknadeildar Háskóla Íslands, Helga Ágústsdóttir, deildarstjóri í
Heilbrigðisráðuneytinu, og Hólmfríður Guðmundsdóttir
12.00 Fundarslit
Fundarstjóri: Þórólfur Þórlindsson, forstjóri Lýðheilsustöðvar.
Léttar veitingar í boði.
Fundurinn er öllum opinn en að auki er með fjarfundarbúnaði hægt að fylgjast með
honum hvar á landinu sem er. Þeir sem þess óska þurfa að hafa samband við
bruarstjori@landspitali.is og gefa upp IP tölu fyrir hádegi mánudaginn 4. febrúar.