Morgunblaðið - 01.03.2008, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. MARS 2008 29
Samfélag þjóðanna er sérnú mun meðvitaðra enáður um að vel flest íhegðun mannanna hef-
ur áhrif á umhverfið og þar með
lífsskilyrði og afkomumöguleika
komandi kynslóða. Það er af
þeim ástæðum að umhverfis-
málin í víðum skilningi skipa æ
veigameiri sess í þjóðfélags-
umræðu vítt og breitt um heim-
inn. Samgöngur hafa mikil áhrif
á umhverfið, bæði jákvæð og
neikvæð. Í þéttbýli eru það ein-
mitt samgöngurnar sem oftar
en ekki eru helsta umhverfis-
ógnin. Hér á höfuðborgarsvæð-
inu er svo komið að neikvæð
áhrif bílaumferðar eru helstu
umhverfisvandamál sveitarfé-
laganna og æ oftar mælist
mengun í Reykjavík ofar hættu-
mörkum. Útblástur koltvíoxíðs
frá bílaumferð og svifryk, sem
m.a. stafar af notkun nagla-
dekkja, eru helstu orsakirnar.
Það er því mikilvægt að horfa á
markmið og leiðir í samgöngu-
málum með gleraugum um-
hverfismálanna.
Þetta er ástæða þess að ég
hef ásamt ellefu öðrum þing-
mönnum úr öllum þingflokkum
lagt fram á Alþingi tillögu um að
fela samgönguráðherra að
kanna hagkvæmni lestar-
samgangna milli Keflavíkur-
flugvallar og Reykjavíkur ann-
ars vegar og léttlestakerfis
innan höfuðborgarsvæðisins
hins vegar. Við leggjum til að
kannaðir verði kostir þessa
samgöngumáta og gallar, sem
og hugsanlegar leiðir. Í því efni
er brýnt að horfa á kostnað og
ávinning samfélagsins og efna-
hagsleg, umhverfisleg og skipu-
lagsleg áhrif.
Markmið stjórnvalda
Margvísleg rök mæla með því
að nú verði ráðist í raunverulega
og heildstæða athugun á þess-
um kostum í samgöngumálum
okkar hér á suðvesturhorninu.
Íslensk stjórnvöld hafa sett sér
það markmið að umhverfisáhrif-
um samgangna verði haldið inn-
an ásættanlegra marka. Þannig
er miðað við að losun koltvíoxíðs
frá samgöngum árið 2010 verði
ekki meiri en árið 1990. Til þess
að þessum árangri verði náð
þurfa stjórnvöld að vera
reiðubúin að leita nýrra leiða í
samgöngumálum. Greiðar, góð-
ar og öruggar samgöngur eru
að sjálfsögðu metnaður hvers
samfélags. Um leið þarf að
tryggja að samgöngurnar hafi
sem minnst neikvæð umhverfis-
áhrif. Alþjóðasamfélagið hefur
einsett sér að takast á við þau
með stefnumörkun um sjálf-
bæra þróun. Sjálfbærar sam-
göngur fela í sér að samræma
umhverfisleg, efnahagsleg og
samfélagsleg markmið innan
samgöngugeirans. Umhverfis-
leg markmið eru m.a. að tak-
marka notkun jarðefnaelds-
neytis, þ.e. bensíns og olíu, að
samgöngur ógni ekki vistkerf-
um og að mótvægisaðgerðum sé
beitt til að sporna við neikvæð-
um umhverfisáhrifum. Um-
hverfisáhrif samgangna eru
margs konar og má nefna loft-
mengun, gróðurhúsaáhrif, áhrif
á heilsu, hávaða, sjónræn áhrif
o.s.frv. Efnahagsleg markmið
taka m.a. á kostnaði og sam-
félagslegri arðsemi eða hag-
kvæmni í samgöngum en um þá
nálgun hefur lítið verið fjallað
hér á landi þó að hún sé í vax-
andi mæli viðfangsefni stjórn-
valda í löndunum í kringum
okkur og sé óaðskiljanlegur
hluti stefnumótunar um sjálf-
bærar samgöngur. Samfélags-
legu markmiðin lúta m.a. að
þáttum er varða lýðheilsu, að
samgöngur skaði sem minnst
heilsu fólks, skipulagslegum at-
riðum, umferðaröryggismálum
og umferðarmenningu o.fl.
Samgöngur gegna
lykilhlutverki
Óþarft er að rekja mikilvægi
almenningssamgangna og næg-
ir að nefna nokkur
veigamikil rök, s.s.
að:
- mengun á hvern
farþega í almenn-
ingsvagni er
minni að meðaltali
en á farþega í
einkabíl,
- kostnaður vegna
umferðarmann-
virkja er minni á
hvern farþega í al-
menningsvagni en
í einkabíl,
- almennings-
samgöngur krefj-
ast minna land-
rýmis undir
umferðarmann-
virki en einkabíl-
ar,
- umferðartafir eru
ólíklegri í borgar-
umhverfi sem
býður upp á al-
mennings-
samgöngur sem
raunhæfan ferða-
máta,
- hærra hlutfall far-
þega í almenn-
ingsvögnum dreg-
ur úr tíðni
umferðarslysa,
- aukin notkun al-
menningsvagna
og bætt þjónusta
opnar ný sóknar-
færi við skipu-
lagningu byggðar,
hagkvæmari nýt-
ingu lands og veitukerfa, þétt-
ari og skjólbetri byggð og
skapar grundvöll að fjölbreytt-
ara mannlífi,
Miklir möguleikar eru á að
auka hlut annarra orkugjafa en
jarðefnaeldsneytis í sam-
göngum.
Hér á landi liggja miklir
möguleikar í þessum efnum og
er nauðsynlegt að stjórnvöld
hugi sérstaklega að því hvernig
auka megi hlutdeild visthæfra
orkugjafa í samgöngum, ekki
bara í almenningssamgöngum
heldur einnig í hinum almenna
bílaflota landsmanna, að ekki sé
talað um skipaflotann. Það vek-
ur athygli að raforka hefur lítið
sem ekkert verið notuð til að
knýja samgöngutæki hér enda
þótt hún sé ódýr í framleiðslu og
að mestu endurnýjanleg auð-
lind.
Óþarft er að rekja hve mik-
ilvægar samgöngur eru í nú-
tímaþjóðfélagi. Hreyfanleikinn
er jafnvel talinn vera mæli-
kvarði á samkeppnishæfni ein-
stakra samfélaga, borga eða
héraða. Og þar vill enginn verða
undir. Með vaxandi fólksfjölda
og aukinni ferðaþörf, samhliða
kröfum um meiri þægindi,
minni mengun og alþjóðlegum
skuldbindingum í umhverfis- og
loftslagsmálum er brýnt að leita
nýrra leiða í samgöngum á höf-
uðborgarsvæðinu. Um 60%
landsmanna búa og starfa í
sveitarfélögunum sjö á höfuð-
borgarsvæðinu en sé hringurinn
dreginn utar og látinn ná austur
í Árborg, vestur í Borgarnes og
suður í Reykjanesbæ (45–60
mín. akstursfjarlægð frá höf-
uðborgarsvæðinu) lætur nærri
að um 3/4 hlutar landsmanna
búi á því svæði. Það eru því ríkir
samfélagslegir hagsmunir að
samgöngumálum þessa svæðis
sé sinnt með heildarhagsmuni
og langtímasýn að leiðarljósi,
bæði í efnahagslegu, samfélags-
legu og umhverfislegu tilliti.
Aukin umsvif
á Suðurnesjum
Um 75% þjóðarinnar búa í um
klukkustundar akstursfjarlægð
frá höfuðborginni. Sveitar-
félögin í nágrenni
höfuðborgarsvæð-
isins njóta að sjálf-
sögðu þessa nábýlis
og sá ávinningur er
gagnkvæmur. Sér-
staða Suðurnesja er
að sjálfsögðu sú að
þar er alþjóðlegur
millilandaflugvöllur
með vaxandi umsvif.
Bæði er að erlend-
um ferðamönnum
sem hingað koma
hefur fjölgað geysi-
lega á undanförnum
áratug og Íslend-
ingar sjálfir ferðast
mun meira nú en áð-
ur var. Lætur nærri
að fjöldi erlendra
ferðamanna sem fer
um Leifsstöð hafi
tvöfaldast sl. 10 ár
og gæti enn tvöfald-
ast á næstu 6–8 ár-
um. Glöggur vitn-
isburður um þessa
þróun er að sjálf-
sögðu mikil stækk-
un Flugstöðvar
Leifs Eiríkssonar.
Þá hefur brottför
hersins á Mið-
nesheiði leitt til þró-
unar sem fáir sáu
fyrir og líkur á að
íbúafjöldinn þar
muni vaxa hraðar en
nokkurn óraði fyrir.
Uppbygging há-
skólasamfélags á
gamla varnarsvæðinu og öll sú
þjónusta sem þau breyttu not
hafa í för með sér mun leiða til
mjög svo aukinna umsvifa og
krafna.
Allt kallar þetta því á góðar,
öruggar og visthæfar sam-
göngur milli Reykjavíkur og
Keflavíkurflugvallar.
Horfum til framtíðar
Fyrir nokkrum árum voru
unnar skýrslur um hagkvæmni
járnbrautar milli Reykjavíkur
og Keflavíkurflugvallar og í
kjölfarið einnig skýrsla um létt-
lestakerfi á höfuðborgarsvæð-
inu. Þær athuganir beindust
fyrst og fremst að kostnaði í
þröngum skilningi og mátu ekki
þjóðhagsleg áhrif lestakerfis,
svo sem vegna umhverfismála,
nýtingar innlendrar orku,
bættrar lýðheilsu o.þ.h.
Einnig koma í þessu efni til
breytt viðhorf til umhverfis-
mála, ekki síst þættir eins og
loftmengun sem er vaxandi
vandamál á höfuðborgarsvæð-
inu, nýjar og breyttar áherslur í
skipulagsmálum o.s.frv. Það því
full ástæða til að kanna til hlítar
kosti þess og galla að koma á
lestarsamgöngum milli Reykja-
víkur og Keflavíkurflugvallar
annars vegar og léttlestakerfi
innan höfuðborgarsvæðisins
hins vegar. Slík athugun þarf að
taka heildstætt á þjóðhags-
legum ávinningi, hvort sem litið
er á hann í efnahagslegu, skipu-
lagslegu eða umhverfislegu til-
liti. Tillaga okkar tólfmenninga
er lögð fram í því augnamiði að
koma skriði á umræðu um þessi
brýnu framtíðarmál. Vonandi
fær hún góðar viðtökur.
Samgöngur
til framtíðar
Eftir Árna Þór Sigurðsson
Árni Þór Sigurðsson
» Það því full
ástæða til
að kanna til
hlítar kosti
þess og galla
að koma á
lestarsam-
göngum milli
Reykjavíkur
og Keflavík-
urflugvallar
annars vegar
og léttlesta-
kerfi innan
höfuðborg-
arsvæðisins
hins vegar.
Höfundur er alþingismaður
Vinstri grænna.
nar um heiminn,
inberum stað.
ð hún og ljós-
ð verið í góðu
ést á níunda ára-
tuna dauða
segir Craig.
kingu í huga
m horfa á mynd-
u á körlunum.
að hafa frelsi til
þess að vera
mti mér þó kon-
uppúr. „Ég gekk
tundum elti lítill
stubbur á skellinöðru mig og stundi.
Það var bara skemmtilegt, og mér var
aldrei ógnað. En myndin hefur verið
sett á bókarkápu sem sýnishorn um
hvernig konur geta verið áreittar. Svo
finnst körlum sem horfa á myndina að
konur þurfi að vernda. Ég hef oft feng-
ið að heyra það.
Svo fóru frumprent af myndinni að
seljast fyrir háar upphæðir, auk vegg-
spjaldanna, og einu sinni hringdi Ruth
og sagði: Veistu hver keypti þig? Dust-
in Hoffman! Þá hafði hann keypt ein-
tak af myndinni og mér fannst það nú
ekkert sérstaklega merkilegt; þessi
tittur nær mér varla í nafla!“ segir hún
og hlær.
„Stundum bregður fólki að heyra að
ég sé konan á myndinni, og missir út
úr sér að það hafi talið fyrirsætuna
löngu dauða! En ég er sprelllifandi og
hef það alveg frábært. Þetta ævintýri
með myndina hefur verið stór-
skemmtilegt. En það er svo merkilegt
að flestir þessara gaura á myndinni
eru örugglega löngu dauðir – þó ekki
greifinn á vespunni, hann er vinur
minn – en engu að síður eru ennþá að
koma fram kallar sem segjast vera
þarna og heimta peninga. Ég held
þessir 15 séu orðnir um 450 talsins nú
– svo margir vilja eiga hlut í þessu æv-
intýri,“ segir ævintýrastúlkan átt-
ræða.
á í klassískri ljósmynd Ruth Orkin frá árinu 1951
ér konunglega
Copyright 1952, 1980 Ruth Orkin
rans Ruth Orkin sem var tekin í Flórens 22. ágúst sumarið 1951. Ninalee Craig, sem þá kallaði
eittu henni, þótt myndin hafi iðulega verið notuð til að sýna kynferðislega áreitni í verki.
Morgunblaðið/RAX
ga löngu dauðir,“ segir Ninalee A. Craig og bendir á karlana sem dáðust að henni í Flórens fyrir
nni, í von um greiðslu. „Ég held að þessir 15 séu orðnir um 450 talsins,“ segir Craig.