Morgunblaðið - 01.03.2008, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. MARS 2008 31
NÝLEGA úrskurðaði Mannrétt-
indanefnd SÞ, að íslenska kvóta-
kerfið bryti mannréttindi á íslensk-
um sjómönnum og öðrum
borgurum. Það er á
allra vitorði, en er
stóráfall fyrir stjórn-
völd. Margir hafa haft
þetta á tilfinningunni
og sumir hafa jafnvel
fórnað miklu til að fá
úr málum skorið fyrir
dómstólum. En
Hæstiréttur hefur
svosem skipt um skoð-
un og nokkurs von-
leysis hefur gætt og
vafa um sjálfstæði
hans. Það er afleitt, en
margir telja, að kvóta-
kerfið sé til fisk-
verndar og sann-
gjarnar skömmtunar á
veiðum og sé því nauð-
synlegt. Það má til
sanns vegar færa, en
nú hlýtur sú spurning
að vakna fyrir alvöru
hvort unnt sé að
stjórna fiskveiðum án
þess að brjóta á fólki. Í
lögunum stendur í 1.
grein: „Nytjastofnar á
Íslandsmiðum eru
sameign íslensku þjóð-
arinnar. Markmið laga
þessara er að stuðla að
verndun og hagkvæmri nýtingu
þeirra og tryggja með því trausta
atvinnu og byggð í landinu. Út-
hlutun veiðiheimilda samkvæmt lög-
um þessum myndar ekki eignarrétt
eða óafturkallanlegt forræði ein-
stakra aðila yfir veiðiheimildum.“ –
Allir hljóta að sjá, að þetta er óskýrt
orðalag. Einhver sagði, að Jón B.
Hannibalsson bæri ábyrgð á því.
LÍÚ hefur sett á laggirnar sérfræð-
ingsstöðu við Háskóla Íslands til
þess að kenna kórréttan skilning á
greininni. Mörg dómsmál hafa
spunnist um þau einföldu sannindi,
að útgerðarmenn eiga kvótann. Það
er ekkert minnst á kvóta í lögunum,
það er augljóst. Þjóðin á fiskinn en
útgerðarmenn kvótann. Stjórnvöld
hafa staðið með þeim í gegn um
þykkt og þunnt. Þeir hafa lagt allar
eigur sínar og starfsorku í atvinnu-
rekstur, sem verður ekkert af þeim
tekinn. Þeir hafa lifað við sult og
seyru í áratugi og þjóðfélagið stend-
ur í þakkarskuld við þá. Þeir eiga að
geta framselt rétt sinn eins og þeim
sýnist, hvort sem þeir kaupa bílaum-
boð, þyrlur eða banka og búa bara á
Flórida.
Nýlega birtist pistill í Morgun-
blaðinu eftir Halldór Blöndal, sem
ekki þarf að kynna. „Fiskveiðiheim-
ildirnar séu í höndum Íslendinga,“
segir hann. Já, hann orðar skýrt um
hvað málið snýst og þá er ljóst hvað
lagagreinin um þjóðareign þýðir.
Heimildirnar í höndum Íslendinga,
en séu eign útgerðarmanna. Svo
segir hann: „Flestir eða allir, sem
gera út á fiskveiðar, hafa keypt til
sín kvóta og margir allan kvótann,
sem þeir eiga. Og það eru þeirra
sjálfsögðu mannréttindi að fá að
nýta hann, ráða yfir því sem þeir
hafa keypt. Ég vænti þess, að Mann-
réttindanefnd Sameinuðu þjóðanna
geri ekki athugasemdir við það.“ –
Það var málið! – Það eru mannrétt-
indi, að eignir séu ekki séu teknar af
mönnum. Ef menn hafa keypt kvót-
ann, þá er það stjórnarskrárréttur
þeirra, að hann sé ekki af þeim tek-
inn því þeir hafa borgað fyrir hann,
ekki nema fullar bætur komi í stað-
inn. Sigurður Líndal prófessor hefur
ítrekað þetta. Össur
Skarphéðinsson er á
sama máli, en hann seg-
ir þorskinn vera auð-
lind, sem annað gildi
um en allar aðrar því
menn hafa tekið svo
mikla áhættu við að
mynda sér veiði-
reynslu. Og þeir sem
voru skipstjórar á fiski-
skipi við upphaf kvót-
ans höfðu tekið mikla
áhættu með því að læra
skipstjórn í mörg ár.
Lögin segja einnig,
að stuðlað skuli að
verndun og hagkvæmri
nýtingu og: – „tryggja
með því trausta atvinnu
og byggð í landinu.“ Í
þessu efni hefur Hall-
dór Blöndal staðið fast-
ar en aðrir. Fyrir
þremur árum var hart
sótt á stjórnvöld um
heimildir til línuíviln-
unar. Auðvitað er það
sérviska og Halldór á
móti henni, en hann lá
undir ámæli fyrir að
styðja bara tog-
araútgerð á Akureyri,
þ.e. tvö stórfyrirtæki, og ef gengið
yrði á kvótann þá væri það jafnvont
fyrir Ólafsfjörð og Dalvík. Halldór
væri best settur við löndunarvogina
á Akureyri, þá gæti hann mælt hag-
ræðinguna upp á kíló, en helmingur
kvótans er kominn til Reykjavíkur.
Þetta hlýtur Mannréttindanefndin
að skilja. Með kvótakerfinu er at-
vinna sjómanna best tryggð. Þing-
maðurinn fv. er rétti maðurinn til að
veita utanríkisráðherra ráðgjöf um
framboð Íslands til Öryggisráðs SÞ.
Tryggvi Þ. Herbertsson banka-
stjóri reiknaði út fyrir stjórnvöld
það sem allir vissu. Fólk fluttist frá
byggðunum og kvótinn fylgdi á eftir,
en ekki öfugt. Hagræðingin verður
ekkert stöðvuð vegna markaðs-
væðingar kvótans. Það er ekki leng-
ur áhyggjuefni hvað fáar stoðir
standa undir íslensku atvinnulífi.
Þeim hefur fjölgað á sama tíma og
vægi sjávarútvegs hefur farið
minnkandi með samdrætti í fisk-
löndun og fiskvinnslu. Þess vegna er
þorskurinn ekki lengur eina burð-
arstoðin í íslensku atvinnulífi.
Bankastarfsemi og kaupsýsla hefur
komið í staðinn og margir fésýslu-
menn eru komnir úr sjávarútvegi;
þar hafa þeir tekið sín fyrstu skref
og haft með sér vænar fúlgur fjár og
fengið peningana til að vaxa, með
því að láta þá vinna fyrir sig og með
kaupréttarsamningum. Veðsetning-
arskuldir eru skildar eftir í byggð-
unum og fyrirtækjunum, sem áður
unnu þorsk, augljós hagræðing, og
mörg fyrirtækjanna eru í eigu bank-
anna, en þar vinna peningarnir fyrir
alla, sjávarútveginn og þorskinn.
Bautasteinar landsins á þingi hafa
varðað veginn og veitt þjóðinni leið-
sögn út úr atvinnuvegum fortíð-
arinnar.
Íslenskir
bautasteinar
Jónas Bjarnason skrifar um
sjávarútvegsmál
Jónas Bjarnason
» Íslenska
kvótakerfið
er ólöglegt. Ís-
lenskir bauta-
steinar á þingi
hafa varðað veg-
inn og veitt
þjóðinni leið-
sögn út úr at-
vinnuvegum
fortíðarinnar.
Höfundur er efnaverkfræðingur
dr.rer.nat.
Gróa á Leiti
Ískáldsögunni Piltur ogstúlka eftir Jón Thorodd-sen gegnir Gróa á Leitimiklu hlutverki og svo
minnisstæð er sú mynd sem
skáldið dregur upp af henni að
hún er fyrir löngu orðin hluti af
íslensku máli og menningu,
nokkurs konar tákn sögusmett-
unnar, sbr. einnig nafnorðið
Gróusögur ‘slúðursögur’. Eft-
irfarandi dæmi virðist eiga að
vísa til þessa: Ef menn telja að
kerfið við mat og val á dómurum
hér á landi sé ekki rétt þá skulu
menn breyta því, ræða það af
röggsemi og breyta því en ekki
baknaga og leggjast við neðstu
skör Gróu á leiti (1.1.08). Hér er
ýmislegt athugavert. Vel má
vera að ýmsir hafi lært sitthvað
af Gróu og þá setið við fótskör
meistarans en engum sögum fer
af því að nokkur hafi legið við
neðstu skör Gróu. Í öðru lagi
hefur naumast nokkur numið
baknag um náungann af Gróu
enda mikill munur á baknagi og
slúðri.
’Brimfullur’
Enska orðið brim merkir
‘(efsta) brún á bolla, glasi’ og því
er enska samsetningin brimful
rökrétt og gangsæ. Í íslensku
hljómar lo. brimfullur hins vegar
ekki vel að skoðun umsjón-
armanns, sbr.: Flutningabíllinn
er stærstur sinnar tegundar í
eigu FedEx og var hann brim-
fullur af jólagjöfum (22.12.07).
Hér er vitaskuld á ferðinni sletta
sem sumpart hefur verið löguð
að íslensku, enskan skín í gegn.
Eftir mig – á eftir mér
Forsetningin eftir að viðbættu
þolfalli vísar jafnan til tíma, jafnt
í beinni merkingu (eftir minn
dag; eftir þetta) sem óbeinni
(bók eftir hana; spor eftir fugla).
Forsetningin á eftir að viðbættu
þágufalli vísar ávallt til raðar,
oftast í rúmi (hann hljóp á eftir
mér), sbr. andstæðuna á undan.
Í talmáli er þessum forsetn-
ingum stundum ruglað saman,
t.d. er sagt líf á eftir dauðanum í
stað líf eftir dauðann og kaffi á
eftir messunni í stað kaffi eftir
messuna. Eftirfarandi dæmi eru
af þessum toga: Hverri senunni
eftir annarri [þ.e. eftir aðra] var
stolið af
franska forset-
anum
(19.12.07) og
gagnrýnt
hversu lítinn
stuðning að-
standendur
fórnarlamb-
anna fengu fyrst á eftir árásina
[þ.e. eftir árásina] (29.8.07). Les-
endur munu hafa orðið þess var-
ir að ég hef sérstakan áhuga á
forsetningum enda hef ég safnað
dæmum um notkun þeirra í lið-
lega 30 ár. Ég þykist geta fullyrt
að dæmi um rugling forsetning-
anna eftir og á eftir eru afar
sjaldséð í ritmáli. Mig rak því í
rogastans er ég sá eftirfarandi
dæmi í nýju Biblíunni: Á eftir
henni tók hann Maöku sér fyrir
konu (2. Kron 11, 20). Í Biblíunni
frá 1912 og 1981 (og eldri út-
gáfum) er þetta að sjálfsögðu
rétt: Og eftir hana fékk hann
Maöku Absalómsdóttur (1981,
1912).
Æ sér gjöf til gjalda
Málshátturinn Æ sér gjöf til
gjalda vísar til þess að sá sem
gefur væntir þess að fá eitthvað í
staðinn. Þetta eru gömul sann-
indi, sbr. Hávamál: sýtir æ
glöggr við gjöfum ‘nirfillinn fyll-
ist sút við gjafir’ [því að hann
veit að hann þarf að endur-
gjalda þær] og ey [‘ávallt’] sér
til gildis gjöf. Í flestum tilvikum
er afar lítið svigrúm til að
breyta búningi málshátta og það
á einnig við um eftirfarandi
dæmi sem umsjónarmaður telur
ótækt: Æ skal gjöf til gjalda.
Þjóðin fylgist að sjálfsögðu
spennt með hver hagnaður
bankanna verður af því að hella
víni í ráðherrana (4.1.08).
Að renna sitt skeið
Reynir Ingibjartsson skrifar
grein í Morgunblaðið: Saga
Guðna Ágústssonar — veröld
sem var. — Greinin er skemmti-
leg og vel skrifuð. Þar segir
m.a. (leturbreytingar umsjón-
armanns):
Framsóknarflokkurinn átti
þar [í sögu þjóðarinnar] sína
góðu spretti en nú eru aðrir
komnir með keflið. Vonandi
helst þeim vel á því (7.1.08).
Úr handraðanum
Nafnorðið innstæða í merk-
ingunni ‘eign’ er kunn í fornu
máli en merkingin ‘inneign á
bók eða reikningi’ mun vera frá
19. öld og tíðkast hvort tveggja
enn, sbr.: Tók út 6,5 milljónir án
innstæðu á reikningi (7.1.08) og
tók út án þess að innstæða væri
fyrir því (7.1.08). Orðmyndin
innistæða (frá fyrri hl. 19. ald-
ar) mun nú vera algengust, t.d.:
Þá kemur betur og betur í ljós
að rökin og sönnunargögnin
[fyrir innrás í Írak] voru hönnuð
en innistæða var fyrir hvorugu
(1.8.07). Orðmyndin innstæða er
tvímælalaust upprunaleg og í
alla staði rétt, sbr. hliðstæðuna
inneign.
Í flestum
tilvikum er afar
lítið svigrúm
til að breyta
búningi
málshátta
jonf@rhi.hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson
123. þáttur
AUGLÝSINGADEILD netfang: augl@mbl.is, sími 569 1111


 
 

  
    
Ármúla 42 · Sími 895 8966
mánudaga - föstudaga 10-18
laugardag 10-17 sunnudag 13-17Opið
Útsölulok
laugardag og sunn
udagÚtsala
Fjölbreytt úrval a
f
Feng-Shui listvöru