Morgunblaðið - 28.04.2008, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. APRÍL 2008 21
Í ræðu formanns bankaráðs Lands-banka Íslands, Björgólfs Guð-mundssonar, á aðalfundi hans ný-verið kom fram athyglisverð
hugmynd um stofnun þjóðarsjóðs. Þjóð-
arsjóðir (e. Sovereign
Wealth Fund, SWF) eru vel
þekktir og hafa verið til allt
frá sjötta áratugnum. Gildi
slíks sjóðs fyrir Ísland, fyr-
irkomulag og hlutverk hef-
ur verið til umræðu innan
fjármálaráðuneytisins um
nokkurt skeið. Á fundi fjár-
málaráðherra Norðurlanda
og þjóða við Eystrasaltið
sem haldinn var í Hamborg
fyrir tíu dögum síðan voru
slíkir sjóðir annað tveggja
meginumræðuefna. Þjóð-
arsjóðir hafa reyndar verið
talsvert til umræðu á al-
þjóðavettvangi að und-
anförnu vegna aðkomu
þeirra að endurfjármögnun bæði banda-
rískra og evrópskra banka sem farið
höfðu illa út úr undirmálslánum á hús-
næðismarkaði.
Þjóðarsjóðir hafa einkum verið settir
á stofn til að auka gjaldeyrisvarasjóði,
eiga fyrir útgjöldum opinberra lífeyr-
issjóða í framtíðinni og sem annars kon-
ar opinberir fjárfestingasjóðir. Upp-
haflega voru flestir sjóðirnir í eigu landa
sem fluttu út hrávörur s.s. olíu og ætl-
aðir til þess að jafna sveiflur á hráefn-
isverði og þar með tekjum ríkjanna frá
einu tímabili til annars. Undanfarin ár
hefur sjóðunum fjölgað og ríki sem haft
hafa verulegan og viðvarandi afgang af
viðskiptum sínum við útlönd hafa fært
hluta af afganginum í þjóðarsjóði. Hér
er ekki eingöngu um að ræða olíuþjóðir
heldur einnig þjóðir þar sem hagvöxtur
hefur verið mikill þótt meðaltekjur séu
ekki háar. Þjóðarsjóðir fjárfesta nánast
eingöngu erlendis og fjárfestingarstefna
getur verið mismunandi eftir eðli sjóð-
anna. Meiri kröfur eru gerðar um ávöxt-
un og meiri áhætta tekin í tilfelli op-
inberra fjárfestingasjóða heldur en í
tilfellum gjaldeyrisvarasjóða og op-
inberra lífeyrissjóða. Þá hafa áhyggjur
manna beinst að því að einhverjir sjóð-
anna hafi hugsanlega önnur markmið en
fjárhagsleg í sínum fjárfestingum en um
það verður ekki fjallað hér.
Þó nokkrar spurningar
vakna þegar maður veltir
fyrir sér hugsanlegum
þjóðarsjóði Íslendinga.
Hvaða vanda á að leysa
eða verjast í framtíðinni
með stofnun sjóðsins?
Hvernig væri það gert og
hvaða forsendur þurfa að
vera fyrir hendi til þess að
það sé hægt að koma slík-
um sjóði á fót? Hverju er-
um við tilbúin að fórna til
þess að það tækist?
Hvernig væri hægt að ná
sömu markmiðum á annan
hátt? Þessum spurningum
verður ekki öllum svarað
hér en ljóst er að hugmynd Björgólfs er
sú að slíkur sjóður væri bakhjarl efna-
hags-og atvinnulífsins og í ljósi að-
stæðna í dag, sérstaklega fjármálageir-
ans.
Vegna stærðar og stöðu almenna líf-
eyrissjóðakerfisins og stöðu opinberu líf-
eyrissjóðanna væri ekki þörf á þjóð-
arsjóði sem hefði það hlutverk að vera
jafnframt opinber lífeyrissjóður. Sveiflu-
jöfnun vegna mismunar á tekjum rík-
isins milli ára eða vegna tímabundinna
mikilla tekna sem síðan munu hverfa
eins og reiknað er með hjá olíuþjóðum
er ekki augljós ástæða þess að setja á
stofn þjóðarsjóð hér á landi. Það gæti þó
verið til þæginda fyrir fjármálaráðherra
framtíðarinnar.
Hér á landi hafa ekki verið fyrir hendi
þær forsendur sem almennt eru fyrir
því að setja á stofn þjóðarsjóð. Hins-
vegar má segja að nettó skuldastaða rík-
issjóðs um þessar mundir gæti gefið til-
efni til þess að verja tilteknum hluta af
tekjuafgangi hans til uppbyggingar á
þjóðarsjóði. Um síðustu áramót sýnir
bráðabirgðauppgjör ríkissjóðs að pen-
ingalegar eignir hans eru í fyrsta skipti
umfram skuldir að meðtöldum skuld-
bindingum við lífeyrissjóði hins op-
inbera. Góð afkoma ríkissjóðs síðustu
árin hefur leitt til þessa. Þessi staða hef-
ur reyndar líka verið nýtt til þess að
styrkja stöðu Seðlabankans, með aukn-
ingu á eigin fé hans og tvöföldun gjald-
eyrisvarasjóðsins, og með því byggja
upp innistæður ríkissjóðs hjá Seðla-
bankanum. Það má halda því fram að
hvort tveggja sé vísir að íslenskum þjóð-
arsjóði. Viðskiptahallinn væri hins vegar
örugglega stærsta hindrunin á vegi
verkefnis sem þessa og miklir fjár-
magnsflutningar til útlanda gætu haft
áhrif á gengi krónunnar.
Af framansögðu má því ljóst vera að
til þess að við getum byggt upp þjóð-
arsjóð þarf að vera tekjuafgangur bæði
á ríkissjóði og viðskiptum við útlönd. Þá
hina sömu fjármuni og fara í það að
byggja upp sjóðinn notum við ekki til
þess að fjármagna innflutning, fram-
kvæmdir eða til að lækka skatta. Við
þurfum því að leggja enn meiri áherslu
en áður á að styrkja atvinnulífið, auka
útflutningstekjurnar og vera tilbúin til
að taka á móti erlendum fjárfestingum í
þeim tilgangi.
Traust staða ríkissjóðs og hagstæð
viðskipti við útlönd eru meginforsenda
þess að við getum byggt upp þjóðarsjóð.
Þjóðarsjóður
Eftir Árna M. Mathiesen » Þjóðarsjóðir hafa eink-
um verið settir á stofn
til að auka gjaldeyris-
varasjóði, eiga fyrir út-
gjöldum opinberra lífeyr-
issjóða í framtíðinni og
sem annars konar opin-
berir fjárfestingasjóðir.
Höfundur er fjármálaráðherra.
Árni M. Mathiesen
em eiga rétt á húsa-
lgar því vegna hækkunar-
saleigubætur
gið gerir einnig ráð fyrir
ú í fyrsta skipti að
kra húsaleigubóta. Þær
lögbundnar en þeim
fjölgar sem hafa tekið
vinna bug á vaxandi hús-
ks sem býr við erfiðar fé-
æður. Sérstöku húsa-
hækka nú og geta að
m meðtöldum orðið, að há-
kr. Unnar verða sérstakar
glur um bæturnar og skil-
rýmkuð til að koma til
m verst eru staddir á hús-
í
um
um hefst víðtæk stefnu-
í húsnæðismálum á vegum
félags- og tryggingamálaráðherra sem er
hluti af samkomulagi ríkisins og sveitar-
félaganna. Í þeirri vinnu verður hlutverk
hins opinbera í húsnæðismálum skýrt og
endurskilgreint og verka- og kostn-
aðarskipting ríkis og sveitarfélaga end-
urskoðuð með jafnræði milli búsetu-
forma og einstaklingsbundinn stuðning
að leiðarljósi. Tillögum á grundvelli
þeirrar vinnu er að vænta fyrir árslok.
Við fögnum því að þetta samkomulag
hafi náðst á milli ríkis og sveitarfélaga.
Það felur í sér aukna þátttöku ríkisins í
húsaleigubótum vegna sérstöku húsa-
leigubótanna og það gefur fyrirheit um
skýrari verkaskipti og kostnaðarskipt-
ingu. Hlutverk beggja stjórnsýslustiga
er ávallt að þjóna íbúunum sem best.
Þess vegna er ánægjulegt að geta fullyrt
að fyrst og fremst þjónar samkomulagið
hagsmunum þeirra.
æturnar
Jóhanna er félags- og trygginga-
málaráðherra. Halldór er formaður
Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Þetta er mikið þjóðarböl, 7,2%atvinnuleysi,“ sagði góður vin-ur minn við mig á dögunum,þegar ESB-aðild bar á góma,
en við höfðum í höndunum upplýsingar
um, að þvílíkt ástand hefði verið í lönd-
um Evrópusambandsins í
fyrra, en aðeins 2,3% at-
vinnuleysi hér á landi. „Það
er skrítin hugmynd,“ bætti
hann við, „að vilja flytja inn
atvinnuleysið!“ Og ég fór
að hugsa um þessar tölur
og fann á vefnum, að at-
vinnuleysi meðal ungs fólks
undir 25 ára aldri hafði ver-
ið 18,8% í Evrópusamband-
inu á árinu 2005 og er ugg-
laust svipað enn. Þetta
ástand lýsir svo sannarlega
miklu þjóðarböli og mann-
legum harmleik, þegar at-
vinnuleysið fer að ganga
frá kynslóð til kynslóðar
eins og erfðagen innan
sömu fjölskyldunnar. Það þarf mikið
innra afl til að rífa sig upp úr því!
ESB-aðild er mikið rædd nú, og þessi
útgangspunktur er ekki verri en hver
annar: Hvernig tryggjum við Íslend-
ingar best velferð okkar sjálfra? Ég sá í
sjónvarpinu um daginn viðtalsþátt frá
Færeyjum, þar sem ma. var rætt við
Magne Arge, forstjóra færeyska flug-
félagsins Atlantic Airways, en honum
hefur tekist að gera flugfélagið að stór-
veldi með dugnaði og bjartsýni. Grunn-
tónninn í boðskap hans var, að Fær-
eyingar ættu að segja skilið við Dani.
Við verðum að bjarga okkur sjálfir,
sagði hann. Það verða engir aðrir til
þess.
Ég þekkti þennan bjarta tón héðan
frá Íslandi og átti bágt með að sjá það
fyrir mér, að fyrsta verk Færeyinga
yrði að ganga í Evrópusambandið eftir
að hafa endurheimt sjálfstæði sitt úr
höndum Dana. Það hefði þá verið
betra að vera kyrrir undir Dönum,
hugsaði ég. Ragnar Arnalds bendir á
það í glöggri grein í Morgunblaðinu á
laugardag, að árlega sé haldinn ráð-
herrafundur Evrópusambandsins, þar
sem teknar eru ákvarðanir um nýtingu
sameiginlegra fiskimiða
og sé sá fundur oft
nefndur „nótt hinna
löngu hnífa“. Þar hefðum
við þrjú atkvæði af um
350. Ætli Færeyingar
fengju eitt eða tvö? Ekki
er kyn þó áhugamenn um
ESB-aðild séu að reyna
að koma því að, að ís-
lenska ríkisstjórnin ætti
fulltrúa á fundinum og
aðgang að öllum gögnum!
Hagsæld okkar Íslend-
inga hefur alltaf oltið á
því, hvort okkur hefur
tekist að afla nægilegs
gjaldeyris. Mesta reið-
arslagið sem ég man eftir
var hrun síldarstofnsins í lok 7. ára-
tugarins, þegar hlutfall síldarafurða af
heildarútflutningsverðmætum hrundi á
tveim árum úr 42% niður fyrir 10%
vegna ofveiði. Afleiðingin varð sú, að
fjöldi manns flutti úr landi til að leita
sér atvinnu og margir komu ekki til
baka. En gæfa okkar var á hinn bóg-
inn sú, að samningar höfðu tekist um
byggingu álversins við Straumsvík.
Sjávarútvegurinn stendur enn í dag
undir lífskjörum okkar ásamt orku-
lindum okkar og orkufrekum iðnaði.
Fjarðaál hefur gjörbreytt byggðaþró-
un á Austurlandi og á næstu árum
mun margvíslegur orkufrekur iðnaður
byggja upp atvinnulíf víðsvegar um
landið og afla okkur meiri gjaldeyr-
istekna. Þegar lífskjör Íslendinga eru
borin saman við lífskjör annarra þjóða
ríða ódýrt rafmagn og heitt vatn
baggamuninn.
Í Reykjavíkurbréfi í gær var gerð
grein fyrir kanadískri skýrslu, þar sem
spáð er helmingshækkun á eldsneyti á
næstu árum. Ég tek undir með bréfrit-
ara að undir þessum kringumstæðum er
fásinna að ganga í Evrópusambandið og
deila með öðrum þjóðum yfirráðum okk-
ar yfir orkulindunum. Þær eiga eftir að
margfaldast í verði. Þær eru ásamt
fiskimiðunum lykillinn að velferð okkar
Íslendinga og forsenda þess, að við get-
um lifað frjáls og óháð hér norður við
heimskautsbaug.
Jón Baldvin Hannibalsson fer mikinn
í Morgunblaðinu á fimmtudag og þykir
lítið til krónunnar koma, – hún sé ekki
annað en ónýtt fat, sem vondir stjórn-
málamenn hafi farið illa með en nefnir
þó ekki Hlutabréfasjóð og það gums allt
saman, sem hann var þó kunnugur. Og
það er rétt hjá honum, að krónan er
minnsti gjaldmiðill veraldar og þess
vegna viðkvæm og að það þrengir að
okkur núna. Og úr því verðum við að
vinna sjálf, – það verða ekki aðrir til
þess. Evrópusambandið er engin gust-
ukastofnun. En auðvitað lærum við af
reynslunni. Og ef þrautalendingin verð-
ur að síðustu sú, að nauðsynlegt sé að
skipta um mynt myntarinnar vegna,
hljótum við að velta fórnarkostnaðinum
fyrir okkur. Og þá hygg ég að muni
koma í ljós, að evran sé of dýru verði
keypt.
Við verðum að ráða
fram úr okkar málum sjálf
Eftir Halldór Blöndal »… og sé sá fundur oft
nefndur „nótt hinna
löngu hnífa“. Þar hefðum
við þrjú atkvæði af um 350.
Ætli Færeyingar fengju
eitt eða tvö?
Höfundur er fyrrverandi forseti Alþingis.
Halldór Blöndal
ggið. Þess vegna var farið
n og Írak. Af þessum
ðist í önnur stríð gegn vá af
ar má nefna vímuefni, al-
Einkenni stríðs hafa gjör-
akið er enn notað, bæði til
rif á almenning og tryggja
í raun orðið að einskonar
n.
Það sé hins vegar allt annað en einfalt
fyrir ríki að fóta sig í þessu umhverfi.
Stundum séu aðstæður þannig að hættu-
legt teljist að aðhafast ekkert, en hins-
vegar geti reynst jafn hættulegt að grípa
til aðgerða.
Coker nefnir Íraksstríðið sem dæmi.
„George Bush hefði sennilega ekki ráðist
inn í Írak árið 2003, ef hann hefði áttað sig
á afleiðingum innrásarinnar, heldur frem-
ur haldið áfram að beita aðgerðum á borð
við viðskiptaþvinganir.“ Coker segir að
menn verði að reyna að sjá afleiðingarnar
fyrir. „Það kallast afleiðingastjórnun.
Forsenda hennar er að mesta hættan sem
steðjar að þér gæti verið þú sjálfur.“
Tjaldað til einnar nætur
Hann segir fælni við skuldbindingu og
þátttöku vera eitt einkenni þeirra tíma
sem nú eru. „Samfélagið er saman sett af
mörgum lauslegum tengslum. Í raun veik-
asta hlekknum. Hollusta er almennt litin
hornauga. Fólk vill græða og það eins og
skot. Þetta gildir á öllum sviðum sam-
félagsins, þar á meðal í samböndum fólks.
Hjónabönd endast mörg hver skammt og
hlutfall hjónaskilnaða hefur aldrei verið
hærra. Margir velja að búa einir, ekki
vegna þess að þeir finna ekki maka, held-
ur vegna þess að þeir vilja ekki binda sig
til langs tíma,“ segir Coker.
Hið sama gildi í raun um alþjóðleg
bandalög. „Við sjáum þetta til dæmis á því
að Bandaríkin kæra sig ekki um banda-
menn til langs tíma. Þau vilja mynda
bandalög viljugra þjóða til skamms tíma,
allt eftir því hvað hentar hverju sinni,“
segir hann. Coker nefnir veru Bandaríkja-
manna í Afganistan sem dæmi. Þar hafi
Bandaríkin lagt áherslu á að fá stuðning
ríkja utan Atlantshafsbandalagsins, t.d.
Japana og Ástrala. Á sama tíma hafi
Frakkar, ein af stofnþjóðum bandalags-
ins, lagt áherslu á að NATO verði fyrst og
fremst bandalag Bandaríkjanna og Evr-
ópuríkja. Þar verði lögð áherslu á gildi
þessara samfélaga og lýðræðishefð þeirra.
Þarna rekast því hagsmunir á. „Raunar
hafa Frakkar að mínu mati rétt fyrir sér í
þessu og það í fyrsta skipti,“ segir Coker
brosandi.
Coker segir að áhættusamfélagið sé
ekki komið til að vera, þegar hann er
spurður um framtíðina. „Þetta er bara
tímabil í sögunni, þótt ég sjái ekki fyrir
endann á því eins og er. Ég tel ekki að það
sé komið til að vera.“
eldur
svísu“
Morgunblaðið/Valdís Thor
gur leggja mesta áherslu
d. innan NATO.