Morgunblaðið - 29.04.2008, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 29. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MIKIÐ væri það ánægjulegt ef
markmið okkar með því að vilja
taka sæti í öryggisráðinu væri að
standa á eigin fótum. Að við viljum
vera þar til að verja sjálfsögð
mannréttindi. Að við getum verið
sterk þótt við séum fámenn, ætlum
náttúrlega ekkert að sýna stórveld-
unum óeðlilega fylgispekt, og alls
ekki láta viðskipta-
hagsmuni blinda sam-
viskuna.
Þau eru mörg órétt-
lætismálin í heim-
inum. Eitt þeirra er
hvernig komið er fyrir
Tíbetum.
Nú er það svo að
Tíbetar hafa þolað
kínverska hersetu í
yfir fimmtíu ár. Af-
rekaskrá kommúnista
í landinu er ömurleg
upptalning, mörg
þeirra grimmdarverka
varla prenthæf.
Þar sem áður voru munkar og
nunnur í þúsundum klaustra um
allt landið eru nú dauðalegar rúst-
ir. Allt var sundursprengt. Trúar-
samfélögin leyst upp og bönnuð,
margir enduðu í vinnubúða-
þrældómi.
Kínversk stjórnvöld hafa
smækkað og endurskilgreint tíb-
etska landsvæðið. Ráðamenn í Bej-
ing nota Tíbet til að ná sér í úr-
aníum, þarna beina þeir
kjarnaoddum að Indverjum og
Rússum, og þarna hafa þeir komið
fyrir kjarnorkuúrgangi. Skyldu
þeir ekkert óttast um helstu vatns-
ból Asíu? Þegar Kínverjar brúka
einnota matprjóna eru þeir með í
höndunum hverfandi skóga Austur-
Tíbets. Sá Tíbeti sem heggur þar
niður tré á sínum heimaslóðum
fremur glæp. Miðstjórnin fellir
hins vegar skóginn sem mest hún
getur – eins og þjófurinn vill hún
helst taka allt. Afleiðingarnar eru
meðal annars að jarðvegur tapast
og flóðin ryðjast af sífellt meiri
þunga yfir láglendið.
Kínverjum hefur fjölgað mikið í
landinu og orðnir í meirihluta í
Lhasa – á helgasta stað Tíbeta.
Þegar Kínverji giftist Tíbeta er
hann undanþeginn eins-barns-
stefnu miðstjórnarinnar. Hvað á
eiginlega að segja um slíkt?
Kínversk stjórnvöld leggja skilj-
anlega mikið upp úr því að Japanir
gangist við grimmdarverkum sín-
um í Kína í heimsstyröldinni síðari.
En þeir þyrftu líka að geta gert þá
kröfu til sjálfra sín.
Auðvitað hafa verið gerðar úr-
bætur – í heilsugæslu, samgöngum,
og menntamálum að einhverju leyti
(tíbetska var samt lengi bönnuð í
skólakerfinu).
En enginn bað þá
að koma og enginn vill
hafa þá. Og slíkir eru
ekki hentugir til að
stuðla að úrbótum í
nokkru samfélagi.
Þeir sem vilja iðka
trúna verða fyrst að
afneita Dalai Lama
frammi fyrir sendi-
boða setuliðsins. Þeg-
ar maður réttir Tíbeta
mynd af Dalai Lama
brestur hann í grát yf-
ir örlögum sínum. En
hann er líka fljótur að
stinga myndinni inn á sig því slík
mynd getur þýtt fangelsisvist.
Hvað eru Kínverjar að gera uppi
á þaki heimsins? Þetta er hern-
aðarbrölt. Tíbet á að vera eins kon-
ar stuðari milli Kína, Indlands og
Rússlands. Og það eru grimm ör-
lög fyrir heila þjóð.
Stundum hefur manni þótt góð-
mennska Dalai Lama, samn-
ingavilji hans og langlundargeð
óskiljanlegt. Þar er ekki öfgunum
fyrir að fara. En það afhjúpar rök-
þrot og vondan málstað þegar yf-
irvöldin tala um friðarverðlauna-
hafa Nóbels sem úlf í munkakufli,
ófreskju með mannlega ásýnd en
hjartalag dýrsins.
Það er dapurlegt hve ofbeldis-
lausar baráttuaðferðir Tíbeta hafa
verið árangurslausar. Þetta hefur
verið gleymt fólk.
Þar til nú að hinn hvíti ólympíu-
flibbi Kínverja kámaðist. Það mátti
ekki gerast.
Um miðjan mars fóru um miðbæ
Lhasa fimmtán ungir Tíbetar, þrír
þeirra aðeins unglingar. Þeir sveifl-
uðu þjóðfánanum, sungu baráttu-
söngva og dreifðu mótmælabréfum
vegna kúgunarinnar.
Þeir voru barðir niður og numdir
brott. Síðan hefur ekkert til þeirra
spurst.
Þetta var kveikjan að óeirðunum
sem ekki sér fyrir endann á.
Og óskapleg hræðsla er þetta við
eðlileg skoðanaskipti og að lands-
menn viti af því sem á gengur.
Einhvern veginn skynjar maður ól-
ympíuleikana helst sem medalíu í
barm alræðisstjórnar. Íþróttir eru
góð dægrastytting. En mannrétt-
indi finnst manni samt æðri ein-
hverju íþróttabræðralagi. Sú uppá-
stunga hefur heyrst að í ágúst
þyrfti að halda í Bejing ráðstefnu
um mannréttindi, þá ekki síst í
Kína. Athuga svo að ári hvernig
tekist hefði til. Og kannski fagna
góðum árangri með ólympíuleikum.
Þetta mætti íhuga.
Þegar ráðamenn tala fyrir setu
okkar í öryggisráðinu er sagt sem
svo að megináherslan sé að stuðla
að eflingu lýðræðis, að virðing
verði borin fyrir mannréttindum og
þjóðarrétti.
Gott og vel. En þá verðum við
líka að þora að beita okkur ef á
þarf að halda.
Tíbetska þjóðin á sterka og trú-
verðuga kröfu um sjálfstæði. Hún
er ekkert síðri en okkar manna í
sjálfstæðisbaráttu Íslands.
Og það er ekki hægt að segja
það öðruvísi en að þarna fari nú
fram menningarlegt þjóðarmorð.
Viðbrögð utanríkisráðherra valda
vonbrigðum: styður heilshugar
Stór-Kína, hvetur kínversk stjórn-
völd til að beita ekki valdi og virða
mannréttindi. Þetta er lint. Þessir
menn hafa aldrei virt mannréttindi
og þjóðarrétt Tíbeta. Og núna eru
engin merki um annað. Við þurfum
að vera hvassari. Kannski hugsar
hún þetta betur.
Íslendingar hafa sýnt á sér
óvænta hlið undanfarið, er nóg
boðið og bara farnir að mótmæla.
Vonandi slást sem flest okkar í
hópinn með Birgittu og félögum
framan við kínverska sendiráðið,
það skiptir máli.
Tíbet og Ísland í öryggisráðið
Magnús Baldursson fjallar um
mannréttindi í Tíbet » Tíbetska þjóðin á
sterka og trúverð-
uga kröfu um sjálfstæði.
Hún er ekkert síðri en
okkar manna í sjálf-
stæðisbaráttu Íslands.
Magnús Baldursson
Höfundur er sálfræðingur.
FJÁRMÁLAATBURÐIR síðustu
mánaða hafa haft mikil áhrif á um-
ræður um Evrópumál og langflestir
virðast telja að aðild
Íslands að ESB sé
óhjákvæmileg. Við er-
um nú þegar auka-
aðilar að ESB með að-
ildinni að EES. Full
aðild Íslands að ESB
snertir fjögur svið sér-
staklega: landbúnað,
sjávarútveg og fisk-
veiðiauðlindina, pen-
ingamálastefnu og
gjaldmiðilinn, og síð-
ast en ekki síst full-
veldi Íslands. Enginn
skyldi halda að al-
menningur taki létt á
þessum málum. Ís-
lendingar gleyma ekki
þorskastríðunum eða
þjóðfrelsisbaráttu lið-
inna tíða.
En hver er staðan á
þessum fjórum
sviðum ?
Væntanlegar stefnuákvarðanir
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar
munu valda róttækum breytingum í
landbúnaði á rúmum áratug. Þegar
að þessu kemur verður aðild að
ESB landbúnaðinum frekar til
stuðnings heldur en hitt. En ekkert
er gefið án fyrirhafnar í samningum.
Álendingar hafa í aðildarsamningi
Finna sérstakan rétt heima fyrir til
að eiga og reka fyrirtæki og til að
eiga fasteignir og lóðir. Sams konar
ákvæði eru í samningi Maltverja.
Þessu til viðbótar er sérstakt
,,Norðurslóðaákvæði“ í stjórnar-
skrárfrumvarpi ESB. Þessi atriði
skipta máli.
Forsendur sameiginlegrar fisk-
veiðistefnu ESB eiga ekki við á Ís-
landsmiðum. Nálægðarregla ESB
og regla þess um stöðug hlutföll
virða fiskveiðistjórnarkerfi hvers
aðildarríkis. Viðurkennt er að út-
lendingar eiga ekki rétt til veiða á
Íslandsmiðum. Trúlega stendur þó
eftir að tillaga aðildarríkis um heild-
araflamagn sé staðfest í ráðherra-
ráði ESB. En Azoreyingar, Kan-
aríeyingar, Madeirabúar og fleiri
hafa sérstök ákvæði í 299. grein að-
alsamnings ESB sem tryggja þeim
sérstöðu. Maltverjar hafa líka var-
anlegt sérákvæði. Þrátt fyrir þessi
fordæmi verða sjávarútvegsmálin
erfið viðfangs í samn-
ingum við ESB.
Vandi Íslendinga á
sviði gjaldeyris- og
peningamála er aug-
ljós. Íslenska ríkið
verður að verja fjár-
málakerfið og aðstoða
bankana – með eðlileg-
um skilyrðum. Hér er
galopið lítið hagkerfi og
flest leiðandi fyrirtæki
eru þátttakendur í öðr-
um miklu stærri hag-
kerfum. Í hagkerfi okk-
ar eru í raun þrír
gjaldmiðlar: íslenska
krónan, verðtryggð og
gengistryggð reiknik-
róna og evra. Seðla-
bankinn hefur aðeins
vald yfir íslensku krón-
unni og verður að for-
skrúfa hana til að geta
haft áhrif á önnur við-
skipti. Þetta gengur ekki nema á
stuttu millibilsskeiði. ESB og evra
virðast framtíðarvalkostur og aðrir
möguleikar aðeins fræðilegir. En
innganga að fullu inn í miklu stærri
efnahagsheild er mjög vandasamt
og flókið mál.
Full aðild að ESB felur í sér nýja
skilgreiningu fullveldis, þannig að
þættir þess verða sameiginlegir. En
hún er ekki einhliða takmörkun full-
veldis. Í stjórnarskrárfrumvarpi
ESB er ákvæði um úrsagnarrétt að-
ildarríkis og þetta ákvæði er líka í
endurskoðuðum tillögum innan
ESB. Ákvæði um úrsagnarrétt
eyðir vafa um stöðu fullveldisins.
Þetta verður að vera algerlega ljóst.
Úrslit í Evrópumálum verða að-
eins ráðin við samningaborð og í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Íslendingar
eiga ekki að bíða lengur með fram-
tíðarákvarðanir um aðildarumsókn
Íslands að Evrópusambandinu. Tími
umsóknar er kominn.
Tími umsóknar
er kominn
Jón Sigurðsson skrifar um um-
sókn Íslands um aðild að Evr-
ópusambandinu
Jón Sigurðsson
» Tími um-
sóknar um
aðild að ESB er
kominn. Helstu
málaflokkar og
rök nefnd.
Höf. er fv. formaður
Framsóknarflokksins.
VIÐURKENND staðreynd er að
kolefnisorkulindir heimsins, olía,
gas og kol, fara hratt minnkandi og
stefnir í alvarlegan orkuskort innan
skamms tíma og stöðugt hækkandi
orkuverð. Skoðanir
vísindamanna eru
reyndar skiptar á því
hve lengi olían, gasið
og kolin endast og
verða vinnanleg með
hagkvæmum hætti.
Margir telja að innan
10-20 ára verði svo
komið að skortur verði
innan tíðar mikill með
þeim afleiðingum að
orkuverð hækki veru-
lega, jafnvel þrefaldist.
Rétt er að hafa í
huga í þessu sambandi
að um 85% af orku heimsins í dag
koma úr olíu (40%), gasi (22%) og
kolum (23%). Kjarnorka leggur til
um 7% af orkuþörfinni og vatnsafl,
jarðhiti, sól, vindur, sjávarföll o.fl.
gefa um 8%. Þá er og staðreynd að
orkunotkun jarðarbúa mun vaxa
mjög hratt vegna þróunar efna-
hagsmála einkum í Kína og Ind-
landi. Er jafnvel líklegt að orku-
notkun aukist um 50% fram til
2020.
Ásókn í olíu- og gasbirgðir Mið-
Austurlanda mun aukast mjög og
leiða til stöðugt vaxandi átaka á því
svæði, með ófyrirsjáanlegum afleið-
ingum.
Útlit er því ekki
bjart í orkumálum
heimsins og því ár-
íðandi að finna lausn á
þessum vanda innan
mjög skamms tíma.
Kolefnisgjöfunum
olíu, gasi og kolum
fylgir mikill útblástur
koltvísýrings (CO 2) og
annarra gastegunda
sem valda hækkun
hitastigs á jörðu. Þetta
gæti jafnvel í versta
falli leitt til þess að
jörðin verði lítt byggi-
leg til lengri tíma litið. Þetta kemur
fram í skýrslum alþjóðastofnana og
ritum viðurkenndra vísindamanna.
Hvað er til ráða:
– Nærtækt virðist að sumra áliti
að byggður verði fjöldi kjarn-
orkuvera sem framleitt gætu veru-
legan hluta af þeirri viðbótarorku
sem mannkynið þarfnast. Tækni á
þessu sviði er mjög þróuð svo ekki
er talin hætta á umhverfisslysum í
nýjum kjarnorkuverum. Ókostur
þessarar lausnar er hættulegur
kjarnorkuúrgangur sem kemur frá
kjarnorkuverunum. Þessi lausn er
því óæskileg og jafnvel óhæf, nema
sem bráðabirgðalausn til að brúa
bilið þar til hreinni orkugjafar koma
til sögunnar.
– Önnur lausn hefur nokkuð verið
þróuð í seinni tíð, þ.e. ræktun korn-
tegunda til framleiðslu á olíu. Þess-
ari framleiðslu fylgir mikill út-
blástur koltvísýrings og því varla
ásættanleg. Auk þess þarf korn-
ræktin stór landsvæði, sem annars
mætti nota til fæðuframleiðslu fyrir
fátækustu íbúa jarðarinnar. Þetta
veldur jafnframt hækkun á korn-
verði, sem þegar er farið að gæta,
og mun fljótlega valda matarskorti
og jafnvel hungursneyð víða um
heim. Þessi lausn á orkuvandamál-
inu kemur því vart til álita nema í
smáum stíl til stutts tíma.
– Horfa verður því til umhverf-
isvænna og endurnýjanlegra orku-
linda, svo sem vatnsorku, jarðhita,
vindorku, orku sjávarfalla og sjáv-
arstrauma svo og sólarorku. Þessir
orkugjafar eru þó eðli málsins sam-
kvæmt takmarkaðir og leysa því
ekki nema hluta vandans.
– Ein er sú orkulind sem sterk-
lega kemur til álita og ekki veldur
neinni mengun, en það er vetni og
því sérstök ástæða til að leggja
áherslu á nýtingu vetnisins. Leita
þarf lausna á þeim tæknivanda-
málum sem enn er ekki búið að
leysa til fullnustu. Líkur eru góðar
á að því marki verði náð, jafnvel á
næstu árum. Mikið fjármagn er lagt
í rannsóknir og þróun á þessu sviði
og eru Íslendingar þátttakendur í
því starfi og hafa menn jafnvel sett
sér það markmið að Ísland verði
fyrsta vetnisorkuland veraldar.
Ekki er ólíklegt að þessu marki
verði náð, hugsanlega innan áratug-
ar, en með því kæmist Ísland á al-
heimskortið svo um munar.
Vetni er algengasta frumefni
jarðar með 75% af heildarmassa
hennar. Orkulindin er því í eðli sínu
ótakmörkuð og dugir mannkyni um
ókomnar aldir. Vinnsla vetnis með
rafgreiningu á vatni veldur engri
umhverfismengun, því ferlið gefur
aðeins af sér vetni og súrefni.
Vinnsluferillinn þarfnast raforku og
ef hún er framleidd með vatnsafli,
jarðhita, sólarorku, vindi, orku sjáv-
arfalla og strauma veldur orku-
framleiðslan heldur ekki mengun.
Þessar orkulindir eru allar til stað-
ar á Íslandi í verulegu magni og
standa Íslendingar því vel að vígi og
betur en flestar aðrar þjóðir. Vetni
væri því hægt að framleiða hér til
að knýja bíla og bátaflota lands-
manna og jafnvel til útflutnings.
Þess ber að geta að orkuframleiðsla
með olíu, gasi og kolum veldur CO 2
mengun og er því aðeins fýsileg í
smáum stíl. Þessir orkugjafar eru
þó ennþá ódýrari en vistvænu orku-
gjafarnir, en það mun breytast inn-
an tíðar og gera vetnisvæðinguna
þar með hagkvæma og sérlega
áhugaverða á Íslandi.
Forsenda vetnisframleiðslu á Ís-
landi er auðvitað sú að þróun í
framleiðslu bíla- og bátavéla haldi
áfram og beri þann árangur sem
vænst er. Jafnframt þarf að þróa
áfram tækni vegna flutnings og
geymslu vetnis, en þróun þessara
mála er vel á veg komin og lofar
góðu. Geta má þess jafnframt að
vetnisframleiðslu er hægt að stunda
þar sem aðgangur að vatni og raf-
orku er fullnægjandi. Framleiða má
því vetni á völdum stöðum meðfram
hringveginum og í flestum höfnum
landsins.
Standist þessar væntingar er
ástæða til að ætla að orkuvandamál
mannkynsins leysist áður en meng-
un andrúmloftsins og hlýnun jarðar
verður komin í algjört óefni.
Orkuvandi mannkyns –
hugsanlegar lausnir
Svavar Jónatansson ræðir
um fyrirsjáanlegan
orkuvanda mannkyns
» Vetni er algengasta
frumefni jarðar með
75% af heildarmassa
hennar. Orkulindin er
því í eðli sínu ótakmörk-
uð og dugir mannkyni
um ókomnar aldir.
Svavar Jónatansson
Höfundur er verkfræðingur.