Morgunblaðið - 29.04.2008, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 29. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VERÐBÓLGUHÆTTA
Fólk hrökk rækilega við í gær,þegar nýjar tölur um verð-bólgu voru birtar og í ljós kom,
að hún var komin nálægt 12% á árs-
grundvelli. Þetta þýðir að mikil hætta
er á því, að verðbólgan fari úr böndum
eftir tiltölulega lága verðbólgu í bráð-
um tvo áratugi.
Verðbólgutölurnar endurspegla
þær verðhækkanir, sem allur almenn-
ingur hefur orðið var við á allmörgum
undanförnum vikum. Þær sjást á
greiðsluseðlum, sem fólkið í landinu
fær nú um mánaðamótin, og sýna
hækkandi afborganir og hækkandi
höfuðstól lána.
Þeir, sem muna óðaverðbólguna,
sem geisaði hér á árunum 1970-1990
mega ekki til þess hugsa, að hún herji
á okkur á nýjan leik.
Yngri kynslóðir, sem vita ekki hvað
talað er um þegar óðaverðbólga fyrr-
greinds tímabils kemur til umræðu, fá
nú smjörþefinn af því.
Fullyrða má, að almennur stuðn-
ingur mundi verða meðal fólks um víð-
tækar aðgerðir til þess að koma bönd-
um á verðbólguna. Eina gagnrýnin,
sem hefur að undanförnu heyrzt á
stýrivaxtahækkun Seðlabankans, er
sú að hún dugi ekki til. Þess vegna má
telja líklegt að grípi ríkisstjórnin til
frekari aðgerða verði þeim vel tekið.
Slíkar aðgerðir hljóta að byggjast á
auknu aðhaldi í rekstri ríkis og sveit-
arfélaga og minni fjárútlátum úr op-
inberum sjóðum.
Þær hljóta líka að snúast um aukið
aðhald með atvinnu- og viðskiptalíf-
inu í landinu til þess að tryggja að ein-
stakir aðilar í þeim röðum notfæri sér
ekki þá stöðu, sem nú er komin upp, til
þess að hækka verðlag umfram það,
sem eðlilegt getur talizt.
Manna á meðal er krafan um að-
gerðir af hálfu stjórnvalda býsna há-
vær. Þess vegna verður að ætla að nú
á næstu dögum og vikum sé jarðvegur
fyrir aðgerðir af opinberri hálfu til
þess að koma böndum á verðbólguna.
Hinn almenni borgari getur líka
lagt sitt af mörkum með því að draga
úr eyðslu og veita seljendum vöru og
þjónustu aðhald frá degi til dags.
Kaupa ekki vörur, sem augljóslega
hafa hækkað mun meira en eðlilegt er
og stuðla að lækkun á vöruverði, sem
augljóslega eru engin rök fyrir. Enn
er beðið við svari við því, hvernig kíló
af klettasalati getur kostað 5.000
krónur eða sneið af eplaköku á kaffi-
húsi 1.100 krónur, eins og fram hefur
komið í Auratali Morgunblaðsins.
Árangursríkasta baráttan gegn
verðbólgu felst í ákvörðunum al-
mennra borgara um að láta ekki fara
svona með sig, kaupa ekki vöru eða
þjónustu, sem hefur verið verðlögð út
fyrir öll skynsamleg mörk.
Er ekki rétt að skapa þjóðarsam-
stöðu um slíkar baráttuaðferðir?
Fyrir tæpum 20 árum tóku vinnu-
veitendur og verkalýðshreyfing hönd-
um saman um að kæfa óðaverðbólg-
una. Það tókst. Nú þarf annars konar
aðferðir og þar geta almennir borg-
arar komið meira við sögu og eiga að
gera það. Verðbólgan er böl fyrir alla.
ÞRÓUNARAÐSTOÐ EÐA „ÚTRÁS“?
Það vekur ónotahroll að lesa lýs-ingu Einars Magnússonar, lyfja-
málastjóra í heilbrigðisráðuneytinu,
á því hvernig lyfjafyrirtækin haga sér
í Víetnam. Hann segir frá því í viðtali
í Morgunblaðinu á sunnudag að mikið
sé um sýkingar í hitabeltislöndunum,
einkum veirusýkingar eða innyfla-
orma, sem sýklalyf virki ekki gegn.
„En þar felast hins vegar gríðar-
legir sölumöguleikar fyrir lyfjafyrir-
tækin. Þarna spilar inn í að læknar
eru á lágum launum og því varnar-
lausari fyrir áróðri lyfjarisanna. Og
apótekin lifa á því að selja sem mest.
Ef apótek neitar sjúklingi um sýkla-
lyf fer hann bara í næsta apótek og
fær lyfið þar.“
Hann segir að lyfjafyrirtæki hafi
getað vaðið þarna um að vild. „Það
hefur líka verið rekinn áróður gegn
þjóðlegum meðulum, sem við köllum
óhefðbundin lyf en þeir kalla sjálfir
hefðbundin lyf. Þetta er mjög merki-
leg menning. Því miður er fólk hins
vegar í vaxandi mæli sannfært um að
það eigi að nota hin vestrænu lyf í
stórum stíl.“
Þetta er aðeins eitt dæmi um það
hvernig litið er á þriðja heims ríki
sem markaðssyllu, án þess að horft sé
til hags eða velferðar íbúanna. Verst
er þegar svona framferði er eyrna-
merkt þróunaraðstoð. Þá þjónar hún
jafnvel fyrst og fremst því hlutverki
að greiða veginn fyrir „útrás“ við-
skiptalífsins á Vesturlöndum og bælir
um leið frumkvæði og sjálfsbjargar-
viðleitni heimamanna.
Einar vann í þrjú ár að því að koma
á lyfjalögum í Víetnam í fyrsta sinn,
en það var liður í sænskri þróunarað-
stoð til 40 ára sem sneri að uppbygg-
ingu heilbrigðiskerfisins þar í landi.
Einar segir Íslendinga og aðrar þjóð-
ir geta lært af Svíum í skipulagningu
þróunaraðstoðar, því hún sé veitt án
skilyrða. „Hún er ekki tengd Svíþjóð
með neinum hætti eða þannig að
menn þurfi til dæmis að kaupa Volvo í
staðinn,“ segir hann.
„Þetta hefur verið þeirra helsta
áhersla, að styðja uppbyggingu á for-
sendum heimamanna. Einu skilyrðin
af þeirra hálfu er að farið sé vel með
féð og í samvinnu við þá. En yfir-
stjórnin er í höndum Víetnama sjálfra
og þeir ákveða hvert skuli veita
fénu.“
Hann segir Íslendinga og flestar
aðrar þjóðir líta á þetta út frá öðrum
sjónarhóli. „Danir ráku til dæmis
þróunaraðstoð í Víetnam. Þeir lögðu
mikla áherslu á að styrkja vatnsbú-
skapinn, virkjanir og þvíumlíkt. En
nokkru seinna var líka komin þar
bjórverksmiðja á vegum Carlsberg.“
Það er mikilvægt að greina á milli
þróunaraðstoðar, sem lýtur að upp-
byggingarstarfi í þriðja heiminum, og
viðskipta, þar sem takmarkið er að
hámarka arð hluthafa. Þróunarað-
stoð má ekki verða skálkaskjól fyrir
„útrásina“.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Eftir Grétar Júníus Guðmundsson
gretar@mbl.is
Tólf mánaða verðbólgahér á landi mælist nú11,8% miðað við hækk-un vísitölu neysluverðs
á milli mars og apríl. Þetta er
mesta tólf mánaða verðbólga í
tæp 18 ár eða frá því í sept-
ember árið 1990. Ef húsnæðislið
vísitölunnar er sleppt mælist
verðbólgan 10,6%. Þriggja mán-
aða verðbólga mælist enn meiri,
um 28%, en um 33% án hús-
næðis. Þetta kemur fram í mæl-
ingu Hagstofu Íslands, en nýjar
verðbólgutölur voru gefnar út í
gær.
Gengissigið skilar sér
Vísitala neysluverðs miðuð við
verðlag í apríl hækkaði um 3,4%
frá fyrra mánuði. Vísitalan hefur
ekki hækkað meira milli mánaða
í tuttugu ár, frá því í júlí árið
1988, en þá hækkaði hún um
3,5% frá fyrra mánuði.
Án húsnæðis hækkaði ví
neysluverðs nú um 4,2% á
Mesta verðból
í tæp átján ár
  (&   
)*   $''' &$''


"
"

P
'(
4 B


 B
 
: *  + ,$ 
  - 
             
'(
Hækkun á vísitölu neysluverðs ámilli mars og apríl var munmeiri en greiningardeildir við-skiptabankanna þriggja, Glitn-
is, Kaupþings og Landsbankans, höfðu
gert ráð fyrir. Greining Glitnis spáði því
að vísitalan myndi hækka um 2% milli
mars og apríl, greiningardeild Lands-
bankans spáði 1,9% hækkun og greining-
ardeild Kaupþings 1,7% hækkun. Hækk-
unin varð hins vegar 3,4%.
Áhrifin hraðar út í verðlagið
Edda Rós Karlsdóttir, forstöðumaður
greiningardeildar Landsbankans, segir að
skýringin á þeim mun sem er á spá deild-
arinnar og raunverulegri hækkun á vísitölu
neysluverðs sé sú, að áhrifin af lækkun á
gengi krónunnar hafi farið mun hraðar út í
verðlagið en deildin hafi gert ráð fyrir. Það
eigi við um flesta liði vísitölunnar.
Hækkanir á mjólk, bensíni og bílum, sem
auðveldast sé að segja til um, hafi verið eins
og greiningardeildin spáði, en aðrir liðir hafi
hækkað meira. Þar sé ekkert eitt sérstakt
sem standi upp úr. „Verslunin telur að eft-
irspurnin í kerfinu sé það mikil að það þoli
þessar hækkanir. Ég tel hins vegar að við
hljótum að fara að sjá samdrátt í einka-
neyslu þannig að ekki verði hægt að velta
gengislækkun af þetta miklum krafti út í
kerfið,“ segir Edda Rós.
Ásgeir Jónsson, forstöðumaður
greiningardeildar Kaupþings, segir að skýr-
ingin á hækkun á vísitölu neysluverðs milli
mars og apríl umfram það sem greining-
ardeildin hafi spáð fyrir um skýrist alfarið
af því að lækkun á gengi krónunnar hafi
farið hraðar út í verðlagið en deildin reikn-
aði með. „Þegar gengið lækkaði á árinu
2001 tók það 6-8 mánuði að skila sér út í
verðlagið og á árinu 2006 tók það um 2-4
mánuði. Nú gerist þetta hins vegar strax.
Erfitt er að segja til um af hverju það er,“
segir Ásgeir.
Hann segir að hækkun á hrávörum, svo
sem olíu og matvælum, auki á áhrifin af
lækkun gengisins á vísitölu neysluverðs.
Gengislækkunin í mars hafi svo verið mjög
mikil og áberandi í allri umræðu. Það geti
haft sitt að segja.
„Þessi staða er hins vegar alvarleg fyrir
Seðlabankann. Það er mikilvægt fyrir bank-
an
Ge
sve
svo
að
ing
Ve
A
Gr
de
vís
og f
inn
við.
H
hrat
Kan
unin
tíma
þeir
jafn
mei
isáh
„V
bólg
sein
myn
gen
ast
inn,
indu
fyri
Gengissigið fór hra
út í verðlagið en áð
Edda Rós Karls-
dóttir
Ásgeir
Jónsson
Ingólfur
Bender
Mánaðarleg greiðslu-byrði af 18 milljónakróna íbúðaláni,sem tekið var hjá
Íbúðalánasjóði fyrir einu ári síð-
an, hefur hækkað um rúmar 6
þúsund krónur. Greiðslubyrðin
var um 83 þúsund krónur á
mánuði fyrir einu ári en er nú
komin í rúmlega 89 þúsund.
Þetta er minni hækkun á
greiðslubyrðinni en ætla mætti,
þegar horft er til þess að tólf
mánaða verðbólgan mælist nú
11,8%. Ástæðan er sú að vísitala
neysluverðs samkvæmt útreikn-
ingi Hagstofunnar í apríl 2008,
sem er 300,3 stig, gildir til verð-
tryggingar í júní 2008.
Grunnur vísitölu neysluverðs
er endurnýjaður í apríl á hverju
ári og byggist hann nú á niður-
stöðum úr útgjaldarannsókn
Hagstofunnar árin 2004-2006.
Árleg grunnskipti leiða til þess
að ekki verða verulegar breyt-
ingar á skiptingu útgjalda frá
einu ári til annars. Þá er tekið
fram í tilkynningu frá Hagstof-
unni, að endurnýjun vísitölu-
grunnsins sem slík valdi ekki
breytingum á vísitölunni milli
mars og apríl.
Eftirstöðvar 19,3 milljónir
Í dæminu hér að ofan er mið-
að við lægstu vexti af útlánum
Íbúðalánasjóðs, eins og þeir
Greiðslubyrðin
eykst um 6 þúsund