Morgunblaðið - 13.06.2008, Qupperneq 22

 Rafgreint
vetni úr broti
af meðal vatns-
rennsli Elliða-
ánna myndi
duga til að knýja allt íslenska sam-
göngukerfið á láði og legi, bifreið-
arnar og fiskiskipaflotann.
Elliðaárnar yfrið nóg
 Til að vinna nægj-
anlegt magn af vetni
með rafgreiningu úr
vatni til að knýja með-
alfólksbifreið í viku
þyrfti sem svarar 30
lítra af vatni.
30 lítra út vikuna
22 FÖSTUDAGUR 13. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Lengi velhöfðu ís-lenzk
stjórnvöld sér-
kennilega stefnu í
fríverzlunarmál-
um. Þau börðust
með oddi og egg
fyrir frjálsum viðskiptum með
sjávarafurðir og gegn ríkis-
styrkjum og niðurgreiðslum til
sjávarútvegs. Þegar kom að
landbúnaðinum voru samn-
ingamenn Íslands á vettvangi
Heimsviðskiptastofnunarinnar
(WTO) hins vegar í hópi
þeirra, sem vildu takmarkaðar
breytingar á tollum og rík-
isstyrkjum.
Haftastefnu í landbúnaði
rökstuddu íslenzk stjórnvöld
með svipuðum hætti og ýmis
önnur ríki réttlættu styrki og
höft í sjávarútvegi, m.a. með
vísan til byggða- og menning-
arsjónarmiða. Þessi tvískinn-
ungur getur ekki hafa gert
starf samningamanna Íslands
auðvelt eða stefnuna sérlega
trúverðuga.
Grein Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur utanríkisráðherra
hér í blaðinu í gær bendir til að
nú ætli íslenzk stjórnvöld að
hætta þessum tvískinnungi.
Utanríkisráðherra bendir á að
Ísland sé matvælaframleiðslu-
land og fiskútflutningur á er-
lenda markaði sé ein af megin-
atvinnugreinum þjóðarinnar.
„Við þurfum á því að halda að
þessir markaðir séu opnir og
frjálsir,“ segir Ingibjörg Sól-
rún.
Í rökréttu fram-
haldi lýsir hún sig
ósammála því að
íslenzkur landbún-
aður þrífist ekki
nema með við-
skiptahindrunum
og tollvernd. „Ég
hef þá trú að aðstæður á
heimsmörkuðum og aukin eft-
irspurn eftir landbúnaðar-
vörum skapi sóknarfæri fyrir
íslenskan landbúnað,“ skrifar
utanríkisráðherra.
Það var orðið tímabært að
íslenzk stjórnvöld áttuðu sig á
að til þess að önnur ríki fallist á
sjónarmið fiskútflutningsrík-
isins Íslands um opna markaði,
hlýtur Ísland að þurfa að fall-
ast á sjónarmið ríkja, sem
flytja út landbúnaðarvörur.
Stjórnarflokkarnir hljóta að
vera sammála um þetta. Ekki
er flokkur athafna- og við-
skiptafrelsis á annarri skoðun
en Samfylkingin í þessu efni?
Frumvarp Einars K. Guð-
finnssonar landbúnaðar- og
sjávarútvegsráðherra um af-
nám hindrana í vegi innflutn-
ings á landbúnaðarvörum frá
ríkjum Evrópusambandsins er
til merkis um að sjálfstæðis-
menn átta sig á þessu sam-
hengi. Ráðherrann á ekki að
hlusta á kröfur um að hann
leggi matvælafrumvarpið til
hliðar þegar Alþingi kemur
saman á ný. Samþykkt þess er
nauðsynlegur hluti af aðlögun
landbúnaðarins að nýjum
veruleika í alþjóðlegum við-
skiptum.
Ráðherrann á ekki
að hlusta á kröfur
um að hann leggi
matvælafrumvarpið
til hliðar. }
Tvískinnungi hætt
Sjávarafurðireru ekki leng-
ur helsta útflutn-
ingsvara Íslend-
inga. Áætlaðar
tekjur af álút-
flutningi á þessu ári eru 165
milljarðar króna. Reiknað er
með að tekjur af útfluttum
sjávarafurðum verði 130
milljarðar á árinu.
Hlutfall áls í útflutningi
hefur vaxið úr því að vera
19% árið 2002 í 45% á þessu
ári. Til samanburðar var
hlutur sjávarafurða 63% 2002
en 35% í ár. Það hefur því
orðið grundvallarbreyting á
samsetningu vöruviðskipta
frá Íslandi til annarra ríkja.
Ólafur Klemensson, hag-
fræðingur hjá Seðlabanka Ís-
lands, segir í Morgunblaðinu
í gær að Ísland verði á meðal
tíu stærstu álframleiðenda í
heiminum á næsta áratug.
Þessi þróun hefur ekki ver-
ið sársaukalaus. Virkjanir og
stóriðja hafa verið stórt póli-
tískt átakamál síðustu ár.
Þegar jafnt net- sem
bankabólur springa verður
framleiðsla á hrá-
vörum eins og áli
hlutfallslega verð-
mætari en áður.
Viðskiptajöfn-
uður, sem margir
horfa til þegar styrkur efna-
hagslífsins er metinn, er hag-
stæðari en ella. Verðmæti
sem felast í fallvötnum og
jarðvarma eru nýtt. Fjöldi
fólks hefur lifibrauð sitt af
því að starfa í álverum eða
starfsemi þeim tengdri.
Tekjur hins opinbera af þess-
ari starfsemi nema millj-
örðum króna sem notaðir eru
til að veita mikilvæga op-
inbera þjónustu.
Erfiðar aðstæður í efna-
hagslífinu setja þennan
ávinning af starfsemi álvera í
nýtt samhengi.
Nú má segja að undirstöðu-
atvinnugreinar á Íslandi séu
þrjár: sjávarútvegur, stóriðja
og fjármálaþjónusta. Lengi
vel tók hagstjórn og stefnu-
mótun í efnahagsmálum aðal-
lega mið af hagsmunum sjáv-
arútvegsins. Nú þarf að gæta
að fleiri hagsmunum.
Nú má segja að und-
irstöðuatvinnu-
greinar séu þrjár. }Átökin um álið
Í
framhaldi mikils óróa á fjár-
málamörkuðum víða um heim, eftir
að ákveðnir bankar í Bandaríkjunum
fóru flatt á svokölluðum „subprime“-
lánum (undirmálslánum) á banda-
rískum fasteignalánamarkaði, hefur orðið all-
mikil umræða, bæði í viðskiptalífinu og al-
þjóðlegum viðskiptablöðum og tímaritum,
hvort svonefndar skuldsettar yfirtökur heyri
sögunni til, a.m.k. tímabundið, þar sem fjár-
þurrð geti blasað víða við.“
Ótrúlegt en satt, lesendur góðir. Ofan-
greind orð eru tilvitnun í upphaf fréttaskýr-
ingar sem ég skrifaði í Viðskiptablað Morgun-
blaðsins þann 6. september í fyrra undir fyrir-
sögninni Draumur eða martröð.
Ótrúlegt segi ég, því í daglegri greiningu á
heimasíðu sinni frá því 2. júní sl. fjallar Coun-
cil on Foreign Relations um nákvæmlega sama efni og
segir að breski viðskiptablaðamaðurinn Gillian Tett hjá
Financial Times hafi nýverið vakið athygli á að lánveit-
ingar banka og fjármálastofnana vegna skuldsettrar yf-
irtöku geti brátt orðið á allra vörum, ekki bara hins lok-
aða fjármálageira.
Í greiningunni er talið fullt tilefni til þess að hlusta á
Tett, sem hafi séð fyrir þann vanda sem í uppsiglingu var,
vegna undirmálslána, langt á undan öðru fjölmiðlafólki.
Taldar eru líkur á því að það sé bara ný tegund af banka-
krísu í uppsiglingu – bankakrísum sé fjarri því lokið.
Eins og ég lýsti í greininni, var skuldsett yfirtaka
draumur fjármálamannsins, sem fann fyrirtæki, sem þeg-
ar var skuldsett, skuldsetti sig og fyrirtækið
enn frekar, til þess að kaupa það, vegna þess að
hann sá möguleika á því að margfalda hinn
margfræga EBITDA-hagnað og geta þannig
við endurfjármögnun, sem ávallt miðast við
eitthvert ákveðið margfeldi af þeim hagnaði,
greitt sjálfum sér út ofurhagnað.
Allt gat þetta gengið, þegar lánsfjármagnið
streymdi fram á góðum kjörum og bankar gátu
hagnast mjög mikið á lánveitingum til skuld-
settrar yfirtöku. Endurfjármögnun á skuld-
settum yfirtökum gat þannig verið lykill að
mikilli auðmyndun þeirra sem áttuðu sig á
vaxtarmöguleikum og gróðavon í ákveðnum
fyrirtækjum, sem þeir yfirtóku svo með skuld-
setningu og svo skiptu fjárfestarnir og bank-
arnir hagnaðinum með sér í einhverjum
ákveðnum hlutföllum, þar sem bankinn fékk
ofurþóknun vegna áhættunnar og fjárfestirinn borgaði
sér bara beint út stóran hluta lánsins sem hét „endur-
fjármögnun“.
En nú er öldin önnur. Lánsfjármagn stendur ekki til
boða, enginn getur lengur tekið snúninginn sem lýst var í
áðurnefndri fréttaskýringu og bankarnir eiga á hættu að
skuldunautarnir, sem voru í slíkum skuldsettum yfir-
tökum á seinnihluta sl. árs, þar sem lánveiting bankanna
miðaðist við allt upp í tífaldan EBITDA-hagnað í stað
fjórfalds eða fimmfalds eins og áður tíðkaðist, geti nú ekki
borgað krónu og eru sennilega margir þegar komnir í
mikil vanskil inni í bönkunum, jafnt hér á landi sem ann-
ars staðar. Ævintýri verða að martröð. agnes@mbl.is
Agnes
Bragadóttir
Pistill
Ævintýri verða að martröð
FRÉTTASKÝRING
Eftir Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
V
etni hefur marga kosti
sem orkugjafi. Það er
um þrefalt orkuríkara
en sama magn af jarð-
efnaeldsneyti og ef það
er unnið með aðferðum sem ekki leiða
til losunar á koldíoxíði í andrúmsloftið
er á ferð mengunarlaust eldsneyti.
Og ekki nóg með það. Vetni er þeg-
ar samkeppnishæft við hefðbundið
eldsneyti á Íslandi, sé gengið út frá
því að áfyllingarstöð sem getur sinnt
2.000 bifreiðum sé því sem næst í
fullri og hagkvæmri notkun og að
vetnið sé ekki skattlagt umfram
24,5% virðisaukaskatt.
Til að knýja meðalvetnisbifreið á
viku þarf að rafgreina um þrjátíu lítra
af vatni, eða sem svarar vatninu í
drjúgum þvottabala. Rafgreint vetni
úr broti af meðalvatnsrennsli Elliða-
ánna myndi duga til að knýja allt ís-
lenska samgöngukerfið á láði og legi,
bifreiðar og fiskiskipin.
Vetni sem er unnið úr vatni með
rafgreiningu er mengunarlaust ef
notast er við endurnýjanlega orku.
Vitaskuld leiðir uppbygging end-
urnýjanlegra orkuinnviða óhjá-
kvæmilega til mengunar, en það á
líka við um alla orkuinnviði almennt.
Öðru málið gegnir um vetni sem er
unnið úr jarðefnaeldsneyti, þá fylgir
vinnslunni alltaf einhver mengun.
Endurnýjanleiki vetnisins og
hreinleiki vinnslunnar þegar notast
er við endurnýjanlega orku er ein
ástæða þess að horft hefur verið til
þess sem eldsneytis framtíðarinnar.
Vetnisvinnsla er orkufrek og hefur
sú staðreynd verið notuð gegn vetni-
svæðingu. Á hitt ber að líta að hægt
er að sækja margfalt meiri orku í
geisla sólarinnar, öldur hafanna og
straum vindanna, svo fátt eitt sé
nefnt, en mannkynið hefur þörf fyrir.
Endalaus orka
Ágætt dæmi er að formælendur
sólarorkunnar í Bandaríkjunum
benda á að ferhyrnt svæði sem er
hundrað mílur á hverja hlið gæti með
þeirri aðferð gefið af sér jafnmikla
orku og nú er sótt í jarðefnaeldsneyti
vestanhafs.
Þau rök að vetni eigi ekki við á tím-
um orkuskorts eru því umdeilanleg.
Raunar gæti svo farið að innan nokk-
urra áratuga muni umræða um orku-
skort þykja jafnframandi og áhyggj-
ur af skorti á ódýrum kolum í
Bretlandi þættu nú.
Vetni er í eðli sínu orkuberi. Vetn-
isbifreið, svo dæmi sé tekið, sækir
rafeindir í vetnið sem aftur knýja
hjólin og annan stjórnbúnað.
Þegar eru komnar fram vetnis-
bifreiðar sem uppfylla flestar ef ekki
allar þær kröfur sem gerðar eru til
bensín- og dísilknúinna bifreiða.
Vetnisbifreiðin Honda FCX Cla-
rity er ágætt dæmi, en hún kemst um
430 km á einni áfyllingu. Þýski bíla-
risinn Daimler, svo dæmi sé tekið,
hefur náð viðlíka árangri.
Vetnisvélar framtíðarinnar bera
samheitið efnarafalar og er notast við
róteindahimnuefnarafala í nær öllum
þeim vetnisbifreiðum sem nú eru í
hönnun. Þessi öld kann þannig að
verða öld efnarafalans, líkt og síðasta
öld var óumdeilanlega öld sprengi-
hreyfilsins og olíunnar.
Einnig þarf að geyma vetnið og svo
aftur sé miðað við bifreiðar verður
það að öllum líkindum geymt í gas-
formi á sérhönnuðum geymslutönk-
um (skip og flugvélar eru taldar
munu vetnisvæðast síðar).
Ef marka má orð talsmanna Ford
og Daimler er þróun efnarafalanna
og geymslubúnaðarins svo langt
komin að reikna megi með því að rað-
framleiðsla vetnisbifreiða (skrefið á
undan fjöldaframleiðslu) hefjist innan
nokkurra ára. Á tímabilinu 2015 til
2020 megi ráðgera að vetnisbifreiðum
muni fjölga og þær verða samkeppn-
ishæfar í verði.
Þvottabali af vatni
myndi duga út vikuna
Ljósmynd/Honda
Framtíðin? Tilraunaakstur fer nú fram á vetnisbifreiðinni Honda FCX Cla-
rity í Bandaríkjunum. Áfyllingin dugar til um 430 km aksturs.
 Á nóttinni fellur
rafmagnsnotkunin
og þá væri tilvalið að
nota orkuna til vetn-
isvinnslu eða til að
hlaða rafgeyma rafbíla, gangi
bjartsýnar spár um rafbíla eftir.
Nóttin góður tími
 Talsmenn Daim-
ler vilja fjölgun
vetnisstöðva hér til
að styðja við frekari
tilraunir, en fyrir er
vetnisstöð við Vest-
urlandsveg, sú fyrsta sem opinn var
almenningi í heiminum.
Vilja fleiri stöðvar