Morgunblaðið - 03.07.2008, Síða 26

26 FIMMTUDAGUR 3. JÚLÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
VEGNA fjarlægðar
frá helstu við-
skiptalöndum og fá-
mennis búa íslenskir
neytendur við skort á
samkeppni umfram
neytendur í fjölmenn-
ari ríkjum. Því er sér-
staklega mikilvægt
fyrir bæði fólk og fyrirtæki að hér
sé öflug samkeppnislöggjöf og
kraftmikið samkeppniseftirlit, sem
getur sinnt sínu hlutverki sem
best. Því var það sérstakt mark-
mið í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar að efla samkeppni á sem
flestum sviðum. Framkvæmd
stefnu stjórnvalda birtist í auknum
fjárframlögum til Samkeppniseft-
irlitsins og styrkingu samkeppn-
isréttar.
Undir lok síðasta þings af-
greiddi Alþingi sem lög breytingar
á samrunaákvæðum samkeppn-
islaga. Tóku breytingarnar gildi
23. júní sl. Markmið breytinganna
er að styrkja ákvæði um samruna í
íslenskum lögum, en samruna-
reglur eru með mikilvægustu
reglum samkeppn-
isréttarins. Með
breytingunni eru ís-
lenskar samruna-
reglur færðar nær
reglum EES- og EB-
réttarins.
Hækkuð veltumörk
Helstu breytingar
sem lögin hafa í för
með sér eru í fyrsta
lagi að viðmið-
unarmörk fyrir til-
kynningar um sam-
runa eru hækkuð. Fyrirtækjum er
í ákveðnum tilvikum skylt að til-
kynna Samkeppniseftirlitinu um
yfirtöku eða samruna sem þau
standa að. Miðast tilkynn-
ingaskyldan við ákveðin velt-
umörk. Tilkynna skal um samruna
þar sem sameiginleg heildarvelta
viðkomandi fyrirtækja er 2 millj-
arðar kr. eða meira á Íslandi, og
að minnsta kosti tvö af þeim fyr-
irtækjum sem aðild eiga að sam-
runanum hafa a.m.k. 200 millj. kr.
ársveltu á Íslandi hvert um sig.
Áður voru fyrrnefndu veltumörkin
1 milljarður kr. en þau síð-
arnefndu 20 millj. Ef Samkeppn-
iseftirlitið telur verulegar líkur á
því að samruni, sem er undir þess-
um veltumörkum geti dregið um-
talsvert úr virkri samkeppni hefur
stofnunin heimild til að krefja
samrunaaðila um samrunatilkynn-
ingu ef sameiginleg heildarvelta
viðkomandi fyrirtækja er meiri en
einn milljarður króna á ári.
Í öðru lagi fela nýju lögin í sér
að það er nú meginreglan að sam-
runar koma ekki til framkvæmda á
meðan Samkeppniseftirlitið fjallar
um þá. Tilkynna skal stofnuninni
um samruna áður en hann kemur
til framkvæmda. Unnt er að óska
eftir því við Samkeppniseftirlitið
að það veiti undanþágu frá því að
samruni komi ekki til fram-
kvæmda á meðan stofnunin fjallar
um hann. Skilyrði fyrir slíkri und-
anþágu eru að sýnt sé fram á að
tafir á framkvæmd samrunans geti
skaðað viðkomandi fyrirtæki eða
viðskiptaaðila þess og að sam-
keppni sé stefnt í hættu.
Aukið svigrúm
til efnislegs mats
Í þriðja lagi fela lögin í sér
heimild fyrir samrunaaðila til að
skila svokölluðum styttri samruna-
tilkynningum fyrir samruna sem
falla innan veltumarka í ákveðnum
nánar tilgreindum tilvikum.
Í fjórða lagi er svigrúm Sam-
keppniseftirlitsins til efnislegs
mats á samkeppnislegum áhrifum
samruna aukið. Þannig getur Sam-
keppniseftirlitið nú ógilt samruna
eða sett honum skilyrði ef stofn-
unin telur að samruni hindri virka
samkeppni með því að markaðs-
ráðandi staða eins eða fleiri fyr-
irtækja verði til eða slík staða
styrkist, eða verði til þess að sam-
keppni á markaði raskist að öðru
leyti með umtalsverðum hætti.
Í lögunum er einnig að finna það
nýmæli að Samkeppnieftirlitinu er
nú með skýrum hætti heimilt að
hafa hliðsjón af hagræði sem kann
að stafa af samruna. Skilyrði fyrir
því að tekið verði tillit til hagræð-
ingar við mat á áhrifum samruna
eru í megindráttum þau í fyrsta
lagi að verulegar líkur séu á að
samruninn skili skjótt umtalsvert
aukinni hagkvæmni í rekstri hins
sameinaða fyrirtækis, í öðru lagi
að hagræðingaráhrifin séu bein-
tengd samrunanum og ekki hægt
að framkalla þau með öðrum hætti
og í þriðja lagi að aukin hagræðing
skili sér til neytenda í formi verð-
lækkunar sem vegi þyngra en
hugsanleg verðhækkun vegna
skertrar samkeppni.
Framkvæmdastjóri ESB
í samkeppnismálum á Íslandi
Eins og áður segir er íslenskur
samkeppnisréttur nátengdur evr-
ópskum samkeppnisrétti, en hér
hefur verið horft mjög til Evrópu-
réttar við mótun samkeppn-
isreglna. Á morgun, föstudag, mun
Neelie Kroes, framkvæmdastjóri
samkeppnismála hjá Evrópusam-
bandinu heimsækja Ísland. Í til-
efni af heimsókn hennar boða við-
skiptaráðuneytið og
Samkeppniseftirlitið til ráðstefnu
um bótarétt vegna samkeppn-
islagabrota. Bótaréttur tjónþola
vegna tjóns sem rekja má til brota
á samkeppnisreglum er mjög mik-
ilvægt úrræði samkeppnisréttar.
Framkvæmdastjórn Evrópusam-
bandsins gaf nýlega út hvítbók um
málið og mun framkvæmdastjórn-
in gera grein fyrir helstu atriðum
hvítbókarinnar. Hæstiréttur Ís-
lands hefur nýlega dæmt í tveimur
skaðabótamálum vegna tjóns af
völdum ólögmæts samráðs. Eru
þarna á ferðinni mikilvæg fordæmi
í íslenskum rétti og ljóst er að
stjórnvöld munu fylgjast náið með
framþróun þessara mála í Evrópu
á næstunni.
Umbætur á sviði samkeppnisréttar
Björgvin G. Sig-
urðsson skrifar um
breytingar á sam-
runaákvæðum sam-
keppnislaga
» Tekið hafa gildi ný
ákvæði samkeppn-
islaga um samruna fyr-
irtækja sem fela í sér
umtalsverðar umbætur í
þágu neytenda.
Björgvin G. Sigurðsson
Höfundur er viðskiptaráðherra.
FORMAÐUR Vel-
ferðarráðs, Jórunn
Frímannsdóttir, gríp-
ur til óhefðbundinna
leiða þegar hún fær
sviðsstjóra Velferð-
arsviðs með sér í póli-
tískan slag en þær
hafa nú þegar skrifað
saman tvær greinar
um búsetuúrræði með
félagslegum stuðn-
ingi. Aðra í Morgunblaðið og hina
í 24 stundir. Það var Jórunn sem
réð Stellu Víðisdóttur á sínum
tíma til vinnu en þar átti að ráða
sviðsstjóra en ekki pólitíska að-
stoðarkonu. Þetta virðist þó vera
álitamál því þær stöllur tjá sig nú
einni röddu um hápólitískt mál,
röddu Sjálfstæðisflokksins. Áður
hafði Stella reyndar tekið af öll
tvímæli um skoðanir sínar þegar
hún sagði í bréfi til innri endur-
skoðanda Reykjavíkurborgar að „í
þessu samhengi var jafnframt lit-
ið til þess að með því að leita til
þessa samstarfsaðila er Velferð-
arsvið að styðja við þróun og
samkeppni á markaði í félags- og
heilbrigðisþjónustu“. Þessi full-
yrðing er reyndar undarleg því
Stella hefur ekkert umboð til að
markaðssetja velferðarkerfið í
Reykjavík. Slíka stefnu verður að
sjálfsögðu að marka í borg-
arstjórn og það er mikill vafi á að
hún yrði samþykkt þar. Það er
vont þegar embættismenn taka
þátt í pólitíkinni á þennan hátt og
sviðsstjóri Velferðarsviðs hefur
með því stillt sér upp við hlið
verkefnastjóra miðborgar.
Pirringur
Það virðist fara ósegjanlega í
taugarnar á Jórunni Ósk Frí-
mannsdóttur að fá ekki að dunda
sér við einkavæðingu velferð-
arkerfis Reykjavíkurborgar í
friði. Þannig lét hún hafa eftir sér
í Fréttablaðinu fyrir stuttu: „Mér
finnst ótrúlegt þetta endalausa
hjakk sem á ekki við nein rök að
styðjast“ og inn á mjög athygli-
vert blogg Jóns Steinars Ragn-
arssonar, sem hefur farið eins og
eldur um sinu net-
heima (http://
prakkarinn.blog.is/
blog/prakkarinn/
entry/576312/, þar
voru komnar inn 76
athugasemdir þegar
ég leit við), setur
Jórunn inn langa at-
hugasemd og segir
meðal annars:
„Hvers konar um-
ræður eru þetta[?] ...
Sennilega er Sjálf-
stæðisflokkurinn ein-
faldlega að gera of
góða hluti í velferð-
armálum, sem fari fyrir brjóstið á
vinstri mönnum“. Jórunn er í ham
og ætlar ekki að missa af lestinni
aftur. Það er engu líkara en að á
hana sé nú runnið einhvers konar
einkavæðingaræði en það er
„þetta endalausa hjakk“ sem
skapraunar formanni Velferð-
arráðs. Hún lendir í vandræðum
með hvert málið á fætur öðru.
Meirihlutinn er ekki tryggur,
málin eru illa undirbúin og ann-
arlegur tilgangur blasir við. Í þrí-
gang hefur tillögu hennar um út-
boð á þjónustusíma verið frestað
en þar ætla frjálshyggjumennirnir
að skjóta rótum einkavæðingar í
framtíðarþjónustu fyrir aldraða
og fatlaða. Að sama skapi var til-
lögu Jórunnar um einkarekstur
Droplaugarstaða frestað fram á
haust. Útboðið á búsetuúrræði
fyrir fíkla er orðið mikið vand-
ræðamál og trúverðugleiki for-
manns Velferðarráðs hefur beðið
skaða. Tekið var mun hærra til-
boði með rökum sem ekki halda
vatni því enginn efast um að SÁÁ
er faglega betur í stakk búið til
að sinna fíklum á borð við þá sem
voru í Byrginu en fyrirtæki sem
enga reynslu hefur af slíku.
Græðgi
Staðreyndin er sú að í gegnum
tíðina hafa fjölmörg almanna-
samtök gert samninga við
Reykjavíkurborg um ýmiskonar
rekstur. Þar á meðal eru sjúk-
lingasamtök, mörg hver innan Ör-
yrkjabandalagsins, líknarfélög
eins og Takmarkið og Konan sem
reka áfangahús, félög sem beita
sér fyrir mannréttindum svo sem
Stígamót og Kvennaathvarfið og
svo mætti áfram telja. Það sem
þessi samtök og félög eiga sam-
eiginlegt er að allt þeirra starf
beinist að einu ákveðnu markmiði,
þau fara ekki á markað og þurfa
ekki að skila eigendum arði. Upp-
byggingin er einföld: félagar,
stjórn og starfsmenn. Æðsta vald
allra þessara félaga er aðalfundur
þar sem allir skráðir félagar hafa
rétt á að kjósa sér stjórn. Í stað
þess að eiga heimtingu á hlutafé
þurfa þeir að greiða félagsgjöld
og leggja þeir margir hverjir á
sig ómælda sjálfboðavinna því
þarna er hugsjónafólk á ferð.
Sjálfsagt er þetta ein meg-
inástæðan fyrir því að Velferð-
arsvið er ekki útboðsskylt þegar
um þessi mál er að ræða. Svo ætti
í það minnsta að vera en að sjálf-
sögðu er ekki samið við aðra en
þá sem hafa sannað sig og eftirlit,
aðhaldsemi og gagnsæi á að vera í
fyrirrúmi. Vörn Jórunnar og
Stellu í Heilsuverndarstöðvarmál-
inu, sem byggist á því að málið
hafi ekki verið útboðsskylt, er af-
káraleg. Það hlýtur í öllum til-
fellum að vera skylda þeirra sem
fara með opinbert fé að gæta þess
að vel sé með það farið og hags-
muna þjónustuþega sé sem best
gætt. Hins vegar ætti það að vera
því hugsjónafólki sem starfað hef-
ur með Reykjavíkurborg að brýn-
um málum áhyggjuefni að þeir
sem ráða velferðarmálum í
Reykjavík í dag skuli líta á það
sem verkefni sitt „að styðja við
þróun og samkeppni á markaði í
félags- og heilbrigðisþjónustu“.
Þessi yfirlýsing segir aðeins það
að stjórnmálafólk sem ekki gerir
greinarmun á pólitík og við-
skiptum hefur nú kortlagt vel-
ferðarkerfið og ákveðið að sækja
þangað verkefni fyrir einkaaðila
til að græða á.
Útboð á fíklum
og fleira arðvænlegt
Þorleifur Gunn-
laugsson skrifar um
velferðarmál í
Reykjavík
» Það var Jórunn sem
réð Stellu Víð-
isdóttur á sínum tíma til
vinnu en þar átti að ráða
sviðsstjóra en ekki póli-
tíska aðstoðarkonu.
Þorleifur
Gunnlaugsson
Höfundur er borgarfulltrúi VG.
Í júní voru árvissir
Bíladagar á Akureyri.
Í fjölmiðlum fréttum
við lítið af viðburðum
Bíladaga, í stað þess
fréttum við af ölvun og
átökum og baráttu
gæslumanna bæjarins
og lögreglu við ástand-
ið. Síðastliðið sumar
steig Sigrún Björk
Jakobsdóttir bæj-
arstjóri á Akureyri
fram fyrir skjöldu með
sínu samstarfsfólki og
lagði í baráttu gegn
þeirri ómenningu sem
hafði þróast þar í bæ á
liðnum árum um versl-
unarmannahelgi. Sitt
sýndist hverjum, en bæjarstjórinn
sýndi kjark og staðfestu og barðist
fyrir mannvænna mannlífi og sælla
samfélagi í bænum sínum, m.a. með
því að vinna að breyttri ímynd og
menningu í gistiþjónustu á tjald-
stæðum bæjarins.
Upp komu háværar mótmæla-
raddir við ákvörðun bæjarstjórans
sem enn eru ekki þagnaðar enda
ljóst að á liðnum árum hafði mann-
mergð og neysla um verslunar-
mannahelgar skapað fjárhagslegan
gróða hjá einhverjum viðskiptaað-
ilum í bænum. Í þeirra huga var
möguleikinn á því að græða peninga
efstur, ofar hugsunum um hvernig
menningu við viljum móta í sam-
félaginu okkar. Ofar orðum sem allir
eru sammála um þegar hátíðlegi
svipurinn er settur upp, þá segja all-
ir NEI. Nei við hömlulausu fylliríi
og unglingadrykkju, eiturlyjaneyslu,
kynferðislegu ofbeldi, nauðgunum,
hörkulegum og hættulegum slags-
málum og ofbeldi sem sendir nið-
urbrotna einstaklinga á slysadeild,
tár og blóð rennur.
Það er ekki auðvelt að finna leiðir
til að breyta menningu eða væri nær
að segja ómenningu? Það þarf
dirfsku til að sýna aga, að segja upp-
hátt: hingað og ekki lengra, í stað
þess að gefa tauminn lausan og yppa
bara öxlum á meðan menningin okk-
ar þróast í ranga átt. Bæjaryfirvöld
á Akureyri eru af fullri alvöru að
leita leiða til að bæta menningu og
samfélag í bænum sín-
um, aðgengi er stýrt að
gistingu á tjaldsvæðum
og lögreglan reynir sitt
besta. Viðhorf og vilji
bæjarstjórans skiptir
miklu en betur má ef
duga skal. Við sem vilj-
um móta heilbrigða og
jákvæða menningu og
hafna aðstæðum sem
öðrum fremur valda
sársauka og hörm-
ungum þurfum öll að
leggjast á eitt til að
koma í veg fyrir meið-
andi menningu í sam-
félaginu. Sáraukafullar
og hættulegar að-
stæður eins og mynd-
uðust í miðbæ Ak-
ureyrar á Bíladögum,
um liðnar verslunar-
mannahelgar og mynd-
ast allt of oft í miðbæ
höfuðborgarinnar.
Erum við ekki í raun sammála um
að við viljum EKKI samþykkja siði
sem eru gróðrarstía fyrir sársauka
og valda einstaklingum og fjöl-
skyldum ólýsanlegri kvöl og hörm-
ungum sem lita líf þeirra um ókomin
ár? Óbeisluð neysla áfengis og vímu-
efna, aðstæður þar sem fólk meiðir
hvert annað og jafnvel slasar svo
ekki grær um heilt það sem eftir er
ævinnar, hvorki líkamlega né and-
lega. Ofbeldi og nauðganir þar sem
stúlkur, dætur og systur okkar
verða fyrir kynferðisglæpum sem
valda þeim ævarandi skaða. Jarð-
vegur þar sem unga fólkið okkar,
synir og dætur fá tilboð um vímuefni
og þrýsting til að segja „já“ við
ómældu áfengi og eiturlyfjum. Dóp-
að, drukkið og timbrað fólk með bíl-
lykla í vasa eða hendi, áhættuakstur
þar sem kastað er upp á líf, örkuml
eða dauða …
Eru þetta siðir sem við Íslend-
ingar viljum samþykkja í samfélag-
inu okkar? Bæjarstjórinn á Akur-
eyri hefur sagt nei takk; nú þurfum
við öll sem einstaklingar og aðilar að
hverskonar forvarnarsamtökum og
félagsskap að sameinast um að segja
NEI! Við viljum ekki að samfélagið
okkar samþykki meiðandi menningu
í miðbæjum um helgar. Stýrum
menningunni, mótum sársauka-
minna og sælla samfélag.
Mótum sársauka-
minna samfélag
Kristín Linda
Jónsdóttir skrifar
um skemmtanahald
á Akureyri
Kristín Linda
Jónsdóttir
» Það þarf
dirfsku til að
sýna aga, að
segja upphátt:
hingað og ekki
lengra.
Höfundur er kúabóndi og ritstjóri.