Morgunblaðið - 20.07.2008, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
D
r. Dietrich Stein, verk-
fræðingur og prófess-
or emeritus við Há-
skólann í Bochum í
Þýskalandi, hefur sett
fram byltingarkenndar hugmyndir
um vöruflutninga í yfirfullum stór-
borgum og á þéttbýlum svæðum.
Hann vill færa mestan hluta flutn-
inganna undir yfirborð jarðar og
létta þannig á umferðinni.
Undanfarinn áratug hefur hann
unnið að hönnun tölvustýrðra flutn-
ingavagna sem ætlað er að flytja
hvers kyns varning á milli staða eftir
þar til gerðum leiðslum eða pípum
sem liggja samhliða í báðar áttir.
Þær eru 1,6 m í þvermál og rúma því
stöðluð vörubretti sem eru algeng-
ust innan Evrópusambandsins.
Hver vagn getur borið tvö bretti
og hægt er að tengja nokkra þeirra
saman með sjálfvirkum búnaði ef
þörf krefur. Þeir ferðast eftir leiðsl-
unum með 36 km hraða á klst. sem
er meira en nemur meðalhraða
flutningafarartækja í Ruhr-
héraðinu. Út frá meginleiðslunum
liggja hliðargreinar að áfangastöð-
um þar sem sjálfvirkur búnaður sér
um að losa og hlaða vagnana.
Höggvið á umferðarhnútana
Vegakerfi Þýskalands er um
11.000 km á lengd. Það er í raun
löngu sprungið. Í þéttbýlum iðn-
aðarhéruðum og borgum landsins
breytast 10% vegakerfisins í bíla-
stæði á hverjum degi vegna umferð-
arhnúta. Kostnaðurinn er talinn
nema um 100 milljörðum evra eða
um 12.000 milljörðum ísl. kr. á ári.
Þýsk stjórnvöld gera ráð fyrir að
umferð eftir hraðbrautum landsins
hafi tvöfaldast árið 2020 frá árinu
1997.
Aukinn umferðarþungi og hægari
umferð mun hafa áhrif á samstarf
fyrirtækja sem verður stöðugt Evr-
ópuvæddara, ef svo má að orði kom-
ast. Auk allra tafanna má nefna
aukna eldsneytisnotkun, vaxandi há-
vaða á þjóðvegum og í borgum,
mengun og slys auk þess sem æ
meira land fer undir umferðarmann-
virki.
Dietrich Stein bendir á að tími sé
nú til þess kominn að beina flutning-
unum frá yfirfullum bílvegum undir
yfirborð jarðar.
Rannsóknir hafa leitt í ljós að ým-
iss konar varningur svo sem heim-
ilistæki og hvers konar neysluvarn-
ingur er nú fluttur á milli staða á 22
km hraða á klst. Cargocap-
vagnarnir aka á 36 km hraða og ætti
því mikill tími að sparast.
Dietrich Stein telur að með því að
leggja flutningsleiðslurnar undir
hraðbrautirnar sparist tími, land-
rými og hvers konar mengun
minnki. Þá heldur hann því fram að
einnig dragi úr orkunotkun frá því
sem nú er.
Ný tækni á gömlum grunni
Sú tækni að flytja varning eftir
neðanjarðarleiðslum er alls ekki ný
af nálinni. Þegar eftir miðja 17. öld
voru lagðar fram hugmyndir að slík-
um kerfum í Bretlandi, Hollandi og
Frakklandi.
Í upphafi 19. aldar voru gerðar til-
raunir í Bretlandi með loftknúin far-
artæki sem óku eftir neðanjarð-
arbrautum. Þær báru lítinn árangur.
Ástæðurnar voru lélegt hráefni og
frumstæð tækni.
Árið 1827 var stofnað félag um
lagningu flutningaleiðslu milli Brig-
hton og Lundúna. Ekki tókst að fjár-
magna þá framkvæmd. Járnbrautir
höfðu komið til sögunnar skömmu
áður (1825) og þóttu leysa flutn-
ingavandann með skjótum hætti. Þó
fór fyrsta eimreiðin aðeins með rúm-
lega 15 km hraða á klst.
Þrýstiloftspósturinn
En hugmyndin um flutninga-
leiðslur lifði áfram. Í stórborgum
Evrópu var upp úr 1850 byggt upp
sérstakt kerfi sem flutti skeyti, bréf
og smáböggla á milli staða – jafnvel
beint til viðtakanda. Póstinum var
komið fyrir í litlum hylkjum og þeim
síðan þrýst áfram með lofti. Kölluðu
menn þetta þrýstiloftspóst.
Í París voru lagðir 400 km af slík-
um leiðslum. Þrýstiloftspóstkerfi
Berlínar og Lundúna voru einnig
gríðarmikil.
Upp úr miðri síðustu öld hurfu
þessi póstkerfi úr sögunni og nú er
einungis leifar þeirra að finna í Prag.
Jafnvel hér á landi var þessi tækni
notuð í stærstu fyrirtækjum lands-
ins. Þá var reikningum og kvittunum
feykt á milli hæða í sérstökum hylkj-
um og þótti göldrum líkast. Slík
kerfi eru enn í notkun í fyrirtækjum
víða um heim.
Upp úr 1860 voru settar fram hug-
myndir um að nota loftknúna vagna
til þess að flytja farþega. Ekkert
varð þó af því fyrr en árið 1897 að
gerðar voru tilraunir í Bretlandi
með slík farartæki sem fóru eftir
neðanjarðarleiðslum. Afar flókinn
búnaður var notaður til að hægja á
vögnunum við áfangastaði og til þess
að koma í veg fyrir að loft læki út af
kerfinu. En reynsla þeirra, sem tóku
þátt í tilrauninni, var heldur ónota-
leg því að þeim var í bókstaflegri
merkingu feykt út úr hylkjunum.
Vatn sem eins konar orkugjafi
Svipaða sögu er að segja um
vatnsknúin kerfi. Tilraunir voru
gerðar með póst- og vöruflutninga
en fæstar hugmyndirnar komust
lengra en á teikniborðið.
Árið 1943 fól herstjórn Breta Ge-
offrey Pike verkfræðingi að kanna
hvort hagkvæmt gæti verið að flytja
hergögn og vistir með leiðslum á víg-
vellina í Suðaustur-Asíu, en Bretar
áttu þá í vök að verjast gegn Jap-
önum. Bretar þurftu oft á tíðum að
afferma flutningaskip við frum-
stæðar aðstæður og flytja síðan
vopn og vistir með burðardýrum um
torfæra frumskóga og fjalllendi.
Pike lagði til að vatn yrði notað til
þess að knýja slík flutningakerfi og
setti fram hugmyndir um þvermál
leiðslnanna. Skyldu þær fram-
lengdar eftir því sem sókn herjanna
yndi fram.
Árið 1944 velti hann því fyrir sér
hvort unnt væri að nýta slíkar
leiðslur og sérhönnuð hylki til að
flytja hermenn á milli staða. Tók
hann sérstaklega fram að margir
myndu hæðast að þessari hugmynd,
en háðið mætti þó ekki verða til þess
að hætt yrði við vatnsknúna flutn-
ingakerfið.
Seinni heimsstyrjöldinni lauk árið
1945 og ekkert varð af lagningu
þessa kerfis.
Tilraunir lofa góðu
Dietrich Stein hefur fengið gamla
rafstöðvarbyggingu í Bochum til af-
nota þar sem kerfið er nú prófað.
Hann dreymir um að lagðar verði
leiðslur, 60-80 km langar, sem tengi
saman helstu borgir Ruhr-héraðs.
Tanja Herzberg, fjölmiðlafulltrúi
Dietrichs Stein, greindi Morg-
unblaðinu frá því að nú stæðu yfir
tilraunir á vélbúnaði og stjórntækj-
um kerfisins. Einnig væri kannaður
rekstrar- og viðhaldskostnaður kerf-
isins. Sagði hún að fyrstu nið-
urstöður lofuðu góðu.
Aukinn áhugi
á jarðlestakerfum
Skipulagsyfirvöld víða um heim
leita nú leiða til þess að draga úr um-
ferð og þeim vandamálum sem henni
fylgja. Menn líta nú í auknum mæli
til þeirra kosta sem eru fyrir hendi
með því að nota eins konar jarð-
lestakerfi til vöruflutninga.
Nýlega var haldin alþjóðleg ráð-
stefna í Texas-háskóla í Arlington
þar sem fulltrúar víðs vegar að
ræddu ýmiss konar tækni sem notuð
er við hvers konar flutninga eftir
jarðleiðslum. Nokkur lönd Asíu, þar
á meðal Kína og Japan, hafa sýnt
vöruflutningum neðanjarðar aukinn
áhuga. Kínverjar hafa m.a. rann-
sakað þrýstilofts- og sogtæknina, en
leggja nú aukna áherslu á rafknúin
farartæki til slíkra nota. Telja skipu-
lagsyfirvöld í Sjanghæ og Nanjing
að sérstakar flutningaleiðslur neð-
anjarðar geti létt mjög á umferð í
borgunum sem þyngist stöðugt. Þá
hafa japönsk og kínversk fyrirtæki
haslað sér völl á sviði bortækni sem
nýtist m.a. til þess að leggja leiðslur
fyrir flutningakerfi neðanjarðar.
Í einu hverfi Stokkhólms hefur
sogtækni verið beitt til þess að safna
saman sorpi. Niðurstöðurnar eru
minni mengun og dregið hefur úr
umferð öskubíla.
Umhverfisvænt kerfi
Ýmsir skipulagsfræðingar hafa
bent á að uppbygging kerfis eins og
Cargocap geti margborgað sig í
þéttbýlum löndum þar sem umferð-
arþungi er mikill. Þeir benda m.a. á
að á undanförnum árum hafi með-
alhraði í stórborgum minnkað og
stöðugt meira land fari undir um-
ferðarmannvirki. Þá verði kerfið að
teljast vænlegur kostur í viðleitni
manna til að draga úr mengun.
Minna rask og mikill sparnaður
Dr. Dietrich Stein hefur verið
gagnrýndur fyrir að leggja til að
byggt verði upp enn eitt kerfið til
þess að anna flutningaþörf nú-
tímans, en gert er ráð fyrir að kostn-
aður við lagningu Cargocap-
kerfisins í Ruhr skipti milljörðum
evra.
Hann hefur lagt áherslu á að fylgt
verði hefðbundnum flutningaleiðum
og unnt sé að leggja leiðslurnar sam-
hliða ýmsum lögnum sem þegar eru
fyrir hendi. Þá telur hann einn meg-
inkost þessa kerfis að mun auðveld-
ara sé að skipuleggja það en aðrar
flutningaleiðir, því að unnt sé að fara
undir hvers konar mannvirki án þess
að raska þeim.
Flutningar undir yfirborði jarðar
Cargocap Flutningar eru algerlega óháðir aðstæðum á yfirborði jarðar. Smæð vagnanna er góður kostur.
Í HNOTSKURN
»Cargocap er sjálfvirktkerfi rafknúinna vagna
sem flytja varning eftir neð-
anjarðarleiðslum.
»Kerfið sparar mikið land-rými því að leiðslurnar eru
einungis 1,6 m í þvermál.
»Kostnaður við lagninguhvers km er talinn um 480
milljarðar kr.
»Kostnaður við lagninguhvers km þýskrar hrað-
brautar nemur um 2,4 millj-
örðum ísl. kr.Reuters
Umferðarhnútur Cargocap dregur úr umferð á yfirfullum hraðbrautum.Prófessorinn Dr. Dietrich Stein vill
gjörbreyta vöruflutningum.