Morgunblaðið - 10.08.2008, Síða 12

12 SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
U
m þessar mundir er
ár liðið frá því að
ákveðin teikn um
kreppu á fjár-
málamarkaði fóru að
sjást. Hér á landi var
um svipað leyti farið
að skrifa um yfirvof-
andi greiðsluerf-
iðleika fyrirtækja
eins og FL Group og miklar sviptingar
urðu á milli manna á íslenska fjár-
málamarkaðinum.
Þrátt fyrir að vísitölur austan hafs og
vestan lækkuðu nokkuð bar ekki á miklum
sveiflum hér á landi. Gengi krónunnar
hélst hátt fram yfir áramótin en þá tóku að
sjást teikn um að það færi lækkandi og 22.
febrúar 2008 fór gengisvísitalan upp fyrir
130 stig. Ráðherrar sögðu að um nauðsyn-
lega leiðréttingu væri að ræða og forsætis-
ráðherra taldi ekki ástæðu til að hafa
áhyggjur af lækkandi gengi. Í mars hófst
síðan hið frjálsa fall krónunnar sem endaði
í tæplega 166 stigum 28. júlí síðastliðinn.
Síðan hefur hún styrkst og er nú rétt fyrir
neðan 160 stig.
Fjórtán þúsund milljarðar
Verðgildi fyrirtækja sem skráð eru í
Kauphöll Íslands reis hæst rétt eftir miðj-
an júlí í fyrra, en þá var það um 3.700 millj-
arðar króna. Um þessar mundir er það ríf-
lega 1.500 milljarðar.
Þetta ástand á ekki eingöngu við um Ís-
land. Verð skráðra hlutabréfa í heiminum
hefur fallið um 14.000 milljarða Banda-
ríkjadala.
Sviptingar í kauphöllum hafa verið mikl-
ar og gengi hlutabréfa lækkað. Hér á landi
hefur úrvalsvísitalan lækkað um meira en
helming á einu ári og því ljóst að gullið
hefur runnið úr greipum margra sem fjár-
festu í hlutabréfum.
Árangurstengt launakerfi
Heimildarmenn Morgunblaðsins hafa
m.a. nefnt að starfsmenn bankanna hafi
hvatt ýmsa sparifjáreigendur til að festa
fé sitt í innlendum hlutabréfum.
Nefndur var til sögunnar fjár-
festir, sem ráðlagt var að
kaupa hlut í íslensku
fjármálafyrirtæki fyrir
70 milljónir króna og
bauðst viðskiptabanki
hans til að lána honum
40 milljónir króna til
kaupanna. Síðan hefur
gengi bréfanna fallið
um þriðjung og krónan
fallið um nær þriðjung.
Mörgum þykir ótrúlegt að
slík viðskipti skyldu eiga sér
stað jafnvel fram að síðustu ára-
mótum. Skýringin er af sumum talin
vera að laun tiltekinna starfsmanna
fjármálastofnana voru tengd árangri í
starfi.
Viðskipti byggjast á upplýsingum
Vilhjálmur Bjarnason, aðjunkt við við-
skiptafræðideild Háskóla Íslands, er fram-
kvæmdastjóri Samtaka fjárfesta. Sam-
tökin hafa iðulega gagnrýnt ýmislegt í
rekstri helstu stórfyrirtækja landsins, þar
á meðal ýmsar ívilnandi ráðstafanir sem
gerðar hafa verið í þágu stjórnenda og
ráðandi hluthafa.
Þegar Vilhjálmur er spurður hvernig al-
menningi hafi reitt af í fjármálakreppunni
svarar hann því til að það skiptist mjög í
tvö horn.
„Flestir, sem keypt hafa hlutabréf, hafa
tapað einhverju að undanförnu og sumir
jafnvel miklum fjármunum. Þeir sem hafa
haldið sig við verðtryggða bankareikninga
hafa aftur á bóginn ávaxtað fé sitt allvel.“
– Nú er því iðulega haldið fram að til
lengri tíma litið sé arðsemi af hlutabréfa-
viðskiptum mun meiri en af verðtryggðum
bankareikningum. Eiga þessi lögmál
hlutabréfamarkaðarins við hér á landi?
„Þessi setning er höfð beint eftir fjár-
málaráðgjöfum íslensku bankanna þegar
þeir reyna að fá fólk til þess að fjárfesta í
innlendum hlutabréfum. En sagnfræðin
segir okkur að þessi staðhæfing hafi átt
við um bandaríska hlutabréfamarkaðinn
undanfarna áratugi. Þar telja menn að til
lengri tíma litið sé ávöxtunin u.þ.b. 8%
hærri en á bankareikningum.“
Vanþroska hlutabréfamarkaður
Vilhjálmur segir að íslenski hlutabréfa-
markaðurinn sé mjög ungur. Hann lúti
ekki alfarið þeim lögmálum sem gilda á er-
lendum mörkuðum. Skýringin sé m.a. sú
að við erum vanir mun hærri vöxtum en
víðast hvar þekkjast. Margir Íslendingar
hafi því talið að það sé ekkert óeðlilegt við
að gengi hlutabréfa rjúki upp úr öllu valdi
hérlendis.
„Þegar slíkt gerist grípur um sig hálf-
gerð múgsefjun eða svo kölluð hjarðáhrif.
Þá kaupir hver sem betur getur.
Á þróuðum mörkuðum eru upplýsingar
um fyrirtæki forsenda þess hvernig hlutir
eru verðlagðir. Íslendingar hafa látið
glepjast til þess að kaupa hluti í fyr-
irtækjum á uppsprengdu verði án þess að
nokkrar upplýsingar liggi fyrir um arð-
semi þeirra og af því hefur margur mað-
urinn fengið að súpa seyðið. Íslendingar
þurfa að læra að hlutabréf eiga að skapa
þeim eðlilega vexti til langs tíma litið, þó
hærri en af bankareikningum og ríkis-
skuldabréfum, en ekki einhvern ofsa-
gróða. Þá er rétt að hafa í huga að fjár-
festa ekki meira en menn þola að tapa.“
– Hvernig snýr þetta þá við hinum al-
menna fjárfesti?
„Þeir sem hafa fjárfest í innlendum
hlutafélögum hafa tapað. Þeir sem tóku
lán fyrir hlutabréfakaupunum hafa tapað
tvöfalt.
Margir héldu að arður hlutabréfanna
stæði undir vöxtum og afborgunum af lán-
unum sem þeir tóku. Það hefur ekki geng-
ið eftir síðustu misserin. Þess vegna hafa
margir orðið annaðhvort að leggja fram
auknar tryggingar fyrir greiðslum af lán-
um sem þeir tóku til hlutabréfakaupa eða
selja bréfin á lágu verði með tapi og greiða
lánin.“
– Nú hefur verið áberandi að nokkur
hlutafélög hafa hreinlega hrapað í verði.
„Í raun bera tvö hlutafélög meg-
inábyrgð á slæmri gjaldeyrisstöðu okkar
um þessar mundir, Eimskipafélagið og FL
Group. Þar gáðu menn ekki að sér og fjár-
festu á ýmsum sviðum sem þeir höfðu ekki
næga þekkingu á. Tap FL Group varð
meira en þekkst hefur í allri Íslandssög-
unni og það kom að skuldadögunum. Sum-
ar eignirnar hafa verið óseljanlegar og
eign hluthafa hefur hreinlega gufað upp.“
Tiltekt í eigin ranni
– Því hefur heyrst fleygt manna á meðal
að ástandið væri skárra ef við hefðum haft
annan gjaldmiðil.
„Miðað við þær fjárfestingar sem menn
hafa lagt út í hefði orðið um tap að ræða
hvernig sem á það er litið. Skellurinn hefði
orðið mun minni ef krónan væri sterkari
gjaldmiðill. Eigi að síður hefðu menn tap-
að umtalsverðum upphæðum eins og af-
borganir af erlendum lánum sýna.“
– Samtök atvinnulífsins og fleiri hafa
hvatt til þess að Íslendingar reyni með
einhverjum hætti að komast inn í mynt-
samstarfið um evruna. Eru þessar hug-
myndir raunhæfar á meðan við stöndum
utan Evrópusambandsins?
„Hverjir eru þeir sem svara þessari © Daniel Smith/zefa/Corbis
Að undanförnu hefur hrikt í stoðum ís-
lenska fjármálakerfisins. Verðmæti fyr-
irtækja í Kauphöll Íslands hefur rýrnað
um rúmlega helming á einu ári. Í júlí í fyrra náði það
3.700 milljörðum en er nú ríflega 1.500 milljarðar. Þá
hefur krónan fallið um þriðjung og verðbólgudraugurinn
farið á stjá. Stýrivextir eru hvergi hærri og sumir telja
að hagstjórn Seðlabankans hafi mistekist. Svipuð þróun
hefur orðið víða um heim. Skráð hlutabréf hafa fallið um
14.000 milljarða dollara. Ýmsar spurningar hafa vaknað
um það hvernig fólk geti tryggt fjármuni sína og hvort ís-
lensku bankarnir geti staðið við skuldbindingar sínar.
KREPPA
Eftir Arnþór Helgason
arnthorh@mbl.is
FJÁRFESTAR
FENGU Á BAUKINN