Fréttablaðið - 18.04.2009, Qupperneq 18

18 18. apríl 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Dæmisagan um manninn með tjakkinn fjallar um bílstjóra
sem verður fyrir því óláni að
dekk springur á bíl hans í Hval-
firði um miðja nótt. Bílstjórinn
uppgötvar að enginn tjakkur er í
bílnum en langt í burtu sér hann
ljós á bóndabæ. Hann afræður
að ganga af stað og freista þess
að fá lánaðan tjakk. Á leiðinni
fer hann að velta fyrir sér hvort
bóndinn á bænum eigi nothæfan
tjakk og, ef svo ólíklega vill til,
hvort maðurinn sé þá fáanlegur
til að lána hann. Það er slagviðri,
bílstjórinn er illa búinn og smám
saman tekst honum að sannfæra
sig um að bóndinn sé bölvaður
nirfill sem muni næsta örugglega
taka illa á móti gestinum. Þegar
hann kemur loks á bóndabæinn,
blautur og kaldur, er hann orðinn
svo æstur yfir eigin hugsunum að
hann bankar í fússi á útidyrnar
og hreytir framan í grandalausan
manninn sem opnar: „Þú mátt
eiga þinn helvítis tjakk sjálfur.“
Svo þrammar hann til baka niður
heimreiðina án þess að frekari
samskipti eigi sér stað.
Biðleikurinn valinn
Afstaða hluta Íslendinga til Evr-
ópusambandsins er sama marki
brennd og afstaða bílstjórans í
þessari sögu. Af óskiljanlegum
ástæðum hræðast þeir fyrir-
fram samningaviðræður við
sambandið. Fyrir skömmu birt-
ist hér í Fréttablaðinu viðtal við
Bjarna Benediktsson, verðandi
formann Sjálfstæðisflokksins,
sem sagði þar meðal annars: „Ég
hef verið þeirrar skoðunar að
hagsmunum okkar sé betur borgið
utan ESB vegna þess að ég er
efasemda maður um að það geti
tekist ásættanlegir samningar við
ESB á sviði sjávarútvegsmála.“
Með öðrum orðum: „Þú mátt eiga
þinn helvítis tjakk sjálfur.“
Í umræddu viðtali viðraði
Bjarni þó andstætt viðhorf þegar
hann sagði: „Rætt hefur verið
um einhliða upptöku annarrar
myntar, en ég tel að í gjaldmiðils-
málum sé enginn valkostur við
krónuna jafn sterkur og evran
með ESB-aðild. Ég vil að við
göngum hreint til verks í þessum
málum og gerum upp á milli val-
kosta á næstu árum, en séum ekki
að leika marga biðleiki. Ég er tals-
maður þess að við tökum afstöðu
til Evrópusambandsaðildar. Ég vil
að þjóðin öll komi að því að taka
afstöðu til þess hvort sá efnahags-
legi stöðugleiki sem fengist með
evru, sé eftirsóknarverður kost-
ur með tilliti til þeirra fórna sem
færa þarf.“
Því miður varð þessi heilbrigða
afstaða ekki grundvöllur stjórn-
málaályktunar Sjálfstæðisflokks-
ins á landsfundinum sem hald-
inn var viku eftir að viðtalið við
Bjarna birtist. Flokkurinn valdi
biðleikina. Tillaga sjálfstæðis-
manna um að þjóðin kjósi um það
eftir ár hvort hún eigi enn síðar að
fá tækifæri til að kjósa um aðild-
arsamning er einungis til þess
fallin að drepa málinu á dreif.
Tækifæri til að taka afstöðu
Nú dregur að kosningum. Óum-
deilt er að ný ríkisstjórn stendur
frammi fyrir vandasömum og
brýnum úrlausnarefnum á vett-
vangi velferðarmála, efnahags-
mála, peningamála og atvinnu-
mála, auk þess sem nauðsynlegt
er að leggja nýjar áherslur í þátt-
töku þjóðarinnar í alþjóðasam-
starfi. Aðild að Evrópusamband-
inu og þátttaka í myntsamstarfi
Evrópuríkja eru ekki fljótvirkar
töfralausnir en geta, ef ásættan-
leg niðurstaða fæst úr aðildarvið-
ræðum, lagt grunn að nauðsyn-
legum framförum á öllum þessum
sviðum.
Ég er í hópi þeirra sem telja
afar brýnt að þjóðin fái tækifæri
til að taka upplýsta afstöðu til
raunverulegra valkosta í þessu
máli sem varðar í senn velferð
einstaklinga og heimila, rekstrar-
umhverfi fyrirtækja og stöðu
Íslands í samfélagi þjóðanna.
Um er að ræða ákvörðun sem
almenningur á lýðræðislegan rétt
á að taka milliliðalaust sem allra
fyrst. Ég hvet þá sem eru sam-
mála að taka þátt í opinni undir-
skriftasöfnun á vefslóðinni www.
sammala.is.
Höfundur er dósent við
Háskóla Íslands.
Maðurinn með tjakkinn
JÓN KARL HELGASON
Í DAG | Evrópumál
R
íkisstjórnin og stjórnarandstaðan eru sammála um
eitt: Þjóðin á að lifa af sjávarútvegi og landbúnaði á
komandi tíð. Með því að viðhalda krónunni sem fram-
tíðargjaldmiðli verður fótunum kippt undan atvinnu-
starfsemi sem byggist á jafnri samkeppnisstöðu og
getur staðið undir endurreisn lífskjaranna og gefið nokkra von
um fjölgun starfa.
Að þessu leyti bjóða ríkisstjórnin og stjórnarandstaðan ekki
upp á val milli ólíkra kosta í komandi kosningum. Hvorug fylk-
ingin fylgir stefnu sem gengur upp, eigi þjóðin að eiga einhverja
raunhæfa möguleika á að vinna sig út úr erfiðleikunum.
Til viðbótar þessu hefur ríkisstjórnin lofað að afturkalla veiði-
heimildir útgerðarfyrirtækja og smábátasjómanna á tilteknu ára-
bili. Það lítur út fyrir að vera aðlögun að nýrri skipan, sem þó
hefur ekki verið skýrð. Svo er þó ekki. Um leið og ákvörðunin er
tekin fellur veðhæfi skipanna. Fyrirtækin og smábátasjómenn-
irnir fara einfaldlega á hausinn. Líklegast er að bankakerfið fari
einnig í þrot á ný.
Vel má þó vera að með öllu sé óþarft að hafa áhyggjur af
þessum áformum. Tilgátan er sú að afleiðingarnar séu forystu-
mönnum ríkisstjórnarflokkanna svo ljósar að þeim komi aldrei
til hugar að framkvæma loforðin. Í sjálfu sér er engin ástæða til
að vefengja jákvæða hugsun í þessa veru.
Ríkisstjórnin hefur nú ákveðið að afnema svokallaðan byggða-
kvóta og leyfa frjálsar handfæraveiðar í staðinn. Markmiðið er
að fjölga störfum. Sannleikurinn er þó sá að aðeins ein leið er
til að fjölga störfum við fiskveiðar. Hún er sú að veiða umfram
vísindalega ráðgjöf. Það verður í litlum mæli í fyrstu en eykst
svo hröðum skrefum með kunnum afleiðingum fyrir efnahaginn
og lífríkið.
Það kostar mikla staðfestu að fylgja meginreglunni um sjálf-
bæra nýtingu. Nú á að gefa eftir á því sviði undir forystu Vinstri
hreyfingarinnar - græns framboðs. Veiðiskipulag af þessum toga
kallar einnig á offjárfestingu. Hún verður óveruleg í byrjun en
vex síðan hröðum skrefum. Afleiðingin er minni arðsemi og
rýrari skatttekjur ríkissjóðs.
Þau áform sem ríkisstjórnin hefur í fiskveiðimálum eru skað-
leg hvort heldur horft er á þau frá sjónarhóli sjálfbærrar nýt-
ingar eða rekstrarhagkvæmni. Það eru bara ríkar þjóðir með
fiskveiðar sem aukabúgrein sem geta í félagslegum tilgangi leyft
sér líffræðilegar og efnahagslegar æfingar af því tagi sem þessi
stefnumörkun felur í sér.
Neikvæð afstaða útvegsmanna átti verulegan þátt í því að fyrr-
verandi stjórnarflokkar náðu ekki saman um aðild að Evrópska
myntbandalaginu og Evrópusambandinu. Veruleikinn er þó sá að
stefna núverandi ríkisstjórnar í fiskveiðimálum stefnir rekstri
sjávarútvegsins í mun meira uppnám en sameiginleg fiskveiði-
stefna Evrópusambandsins. Var hagsmunamat útvegsmanna
rétt?
Þegar öllu er á botninn hvolft er niðurstaðan þessi þverstæða:
Helsta von fólksins í landinu er að ríkisstjórnin og stjórnar-
andstaða Sjálfstæðisflokksins skipti um skoðun í peningamálum
og Evrópusambandsmálum. Enn fremur þarf fólkið að geta treyst
því að ríkisstjórnin efni ekki loforð sín í sjávarútvegsmálum. Best
væri þó að setja meira vit í stefnuskrárnar fyrir kosningar.
Vanefndir á stefnuskrám:
Helsta vonin?
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
Nýtt kortatímabil
Borgarahreyfingin ósátt
Borgarahreyfingin er ósátt við
Ríkisútvarpið fyrir að neita henni um
gjaldfrjálsar sjónvarpskynningar og
telur að með því sé verið að þagga
niður í nýjum framboðum. Ingólfur
Bjarni Sigfússon, varafréttastjóri RÚV,
svarar því til að þegar tvö framboð
óskuðu eftir slíkri kynningu hafi RÚV
kannað áhuga meðal allra þingfram-
boða. Hann hafi reynst dræmur og
því verið ákveðið að bjóða ekki upp
á slíkar kynningar í sjónvarpinu.
Ingólfur Bjarni segir eitt af hlutverk-
um RÚV vera að tryggja jafnræði
í ritstjórnarlegri umfjöllun.
RÚV geti því ekki opnað
dagskrá sína fyrir efni frá
sumum framboðum en
öðrum ekki.
Jafnræðisrökin
Ríkisútvarpið getur fært margar
málefnalegar ástæður fyrir að bjóða
ekki upp á ókeypis sjónvarpskynn-
ingar þingframboða en jafnræðisrök
Ingólfs Bjarna halda ekki vatni. RÚV
myndi líka gæta fulls jafnræðis ef
það byði öllum þingframboðum upp
á gjaldfrjálsar sjónvarpskynn-
ingar, burtséð frá því hversu
mörg myndu nýta sér
það. Sú ákvörðun lægi
hjá framboðunum
sjálfum.
Öfug áhrif
Nú bendir kannski einhver á að RÚV
gæti vissulega jafnræðis með því að
neita öllum um ókeypis kynningar-
tíma. Það mætti hugsanlega til sanns
vegar færa. En eins og varafrétta-
stjóri RÚV bendir sjálfur á helgast sú
ákvörðun fyrst og fremst af dræmum
áhuga stærri framboðanna. Og það
má færa gild rök fyrir því að með
því að láta áhugaleysi stærri fram-
boðanna ráða því hvort boðið sé
upp á gjaldfrjálsar sjónvarpskynn-
ingar eða ekki, sé alls ekki verið
að gæta jafnræðissjónarmiða
– heldur þvert á móti grafið
undan þeim.
bergsteinn@frettabladid.is
UMRÆÐAN
Gunnar Tómasson skrifar um verð-
tryggingu
Í grein minni um verðtryggingu í Frétta-blaðinu 15. apríl (Hagfræði andskotans)
voru sett fram rök fyrir óhjákvæmilegum
áhrifum verðtryggingar á hag skuldsettra
launþega á tímum verðbólgu. Í svargrein
sinni 17. apríl (Andskotinn og hagfræðin)
tiltekur Guðmundur Ólafsson hagfræðingur
tölfræðileg gögn og útreikninga sem eru fræðileg-
um forsendum umræddra áhrifa óviðkomandi. Slíkt
vinnulag er ein ástæða þess að ég tel nútíma hag-
fræði vera rugl eins og Guðmundur nefnir.
Eitt sinn undirstrikaði Paul Samuelson, faðir
nútíma hagfræði, mikilvægi vandaðs vinnulags
með þessum orðum: „Fræðimaður á sviði hagfræði
sem er ruglukollur í aðferðafræði getur eytt ævinni
í baráttu við vindmyllur.“ [„A scholar in econom-
ics who is fundamentally confused concerning
[methodology] may spend a life-time shadow-box-
ing with reality.“] Þar kemur vel á vondan því sú
ríkjandi hagfræði [e. mainstream economics] sem
Samuelson ruddi braut fyrir liðlega sextíu árum
lagði grunninn að þeirri rjúkandi rúst sem er hag-
kerfi Íslands og heimsins alls í dag.
Í minningargrein um John Maynard Keynes
(Econometrica, júlí 1946) lét Samuelson að því
liggja að farið hefði fé betra m.a. á þeim forsend-
um (a) að Keynes hefði ekki skilið eigin kenning-
ar, (b) að hann hefði í öllu falli aldrei haft áhuga
á fræðilegri hagfræði, og (c) að Keynes
hefði gagnrýnt hagmælingar (e. econo-
metrics) án þess að bera skyn á viðfangs-
efnið. Hér er tekið djúpt í árinni vegna
ágreinings um aðferðafræði. Keynes taldi
kjarna „hagfræðinnar varða aðferðafræði
en ekki kennisetningar, hún væri tæki
hugans, hugsanatækni, sem auðveldar
þeim sem hafa hana á valdi sínu að draga
réttar ályktanir.“ [„It is a method rather
than a doctrine, an apparatus of the mind,
a technique of thinking, which helps its
possessor to draw correct conclusions.“]
Orð Keynes endurspegla skilgreiningu á hagfræði
sem John Stuart Mill taldi „vera ótvírætt eðli henn-
ar að skilningi allra virtustu kennara hagfræði“.
[„Such is undoubtely its character as it has been
understood and taught by all its most distinguished
teachers.“] Skilningur Samuelsons og Miltons
Friedman er allt annar og endurspeglast m.a. í mót-
leik Guðmundar Ólafssonar gegn þeim fræðilegu
rökum sem liggja að baki umsögn minni um verð-
tryggingu sem Hagfræði andskotans.
Friedman talaði fyrir munn þeirra beggja þegar
hann sagði rökfastan málflutning vera aukaatriði í
umræðu um álitamál á vettvangi hagfræði. [„Log-
ical completeness and consistency are relevant but
play a subsidiary role.“] Rugl trompar því rök ef
svo ber undir. Dómur reynslunnar verður þó ekki
umflúinn, sbr. hið fornkveðna: Af ávöxtunum skuluð
þér þekkja þá.
Höfundur er hagfræðingur.
Hagfræði andskotans II
GUNNAR TÓMASSON