Morgunblaðið - 19.09.2008, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. SEPTEMBER 2008 19
MENNING
Í sýningarskrá með sýningu sinni í
Gallerí Jónas Viðar segir Sig-
tryggur Bjarni: „Síðustu ár hef ég
eingöngu málað verk sem byggjast
á ljósmyndum sem ég tek af
straumvatni.“
Setningin gefur innsýn í vinnu-
aðferð Sigtryggs og þær sjónrænu
upplýsingar sem liggja til grund-
vallar málverkum hans. Lengra
nær hún ekki, því um leið og mál-
arinn umbreytir því sem hann sér í
pensilför á striga gerist eitthvað
óskilgreint og á þeim hverfipunkti
á list málarans sér stað.
Málverk Sigtryggs sýna eilífð-
arviðfang málara; liti, form, áferð
og birtu. Sjón mannsins og birtu-
brigði umhverfisins hafa ekki
breyst undanfarnar aldir, þó hug-
myndir okkar um þær hafi breyst.
Í ritgerð sinni um málaralistina
skrifar Leon Battista Alberti á
fimmtándu öld um ljós og skugga –
til dæmis um það að sá sem gengur
gegnum skóg í sólskini fær græna
slikju á andlit sitt. Málarinn þarf að
sjá, horfa, skilja litina. Er þessi guli
með grænu í eða bláu? Og hvernig
sjáum við útlínur steina undir
streymandi vatnsborði? Hér kem-
ur einkar vel fram að spurningin
snýst um það hvernig við sjáum
hlutina en ekki hvernig þeir eru.
Í sýningarskrá nefnir Sig-
tryggur að ljósmyndirnar af Eyja-
fjarðará sem hann notar þegar
hann málar þessar myndir séu
teknar um páska og að í veðrinu
hafi hann fundið fyrir píslargöng-
unni, biðinni og upprisunni. Slík
túlkun er rómantísk í hæsta máta,
– birtingarmyndir guðdómsins í
bliki á vatni, og sorti sálarangistar í
myrku djúpinu. Við lifum á tímum
þegar raunsæi og rómantík, kald-
hæðni og einlægni, hlutbundið og
óhlutbundið geta unað sátt hlið við
hlið eins og hann birtir sýnilega í
sumum verkanna en Sigtryggur er
orðinn nokkuð öruggur í mál-
verkum sínum og tekur ekki mikla
áhættu.
Hann nær að deila viðfangsefni
sínu með áhorfandanum í tvennum
skilningi, glíma málarans við hverf-
ul birtubrigði er sýnileg en um leið
vakna þær tilvistarlegu spurningar
sem tilheyra hverjum tíma og hver
og einn túlkar fyrir sig. Málverkið
verður þannig uppspretta íhug-
unar sem nær út fyrir blæ-
brigðaríkt myndefnið.
Yfirborð málverksins
MYNDLIST
Jónas Viðar Gallery, Akureyri
Til 18. september. Opið 13 – 18 fös. og
lau. Aðgangur ókeypis.
Málverk, Sigtryggur Bjarni Baldvinsson
bbbmn
Ragna Sigurðardóttir
Nazneen elst upp ásamt systur sinni,
Hasinu, í fátæku þorpi í Bangladess. Þeg-
ar hún er átján ára er hún gefin eldri
manni, Chanu, sem kemur frá London til
að giftast henni. Hún flyst í íbúð í félags-
málablokkaþyrpingu skammt frá Brick
Lane í austurhluta London og hefst
handa við að laga sig að lífinu í ókunnugu
landi, þrátt fyrir takmarkaða tungumála-
kunnáttu. Hugmyndin um aðlögun er
reyndar miðlæg í skáldverkinu sem hér
um ræðir, Brick Lane eftir Monicu Ali
sem nú birtist á íslensku í prýðilegri þýð-
ingu Þórs Tryggvasonar, því sá menning-
arheimur sem Nazneen elst upp í fylgir
henni að vissu leyti til London, bæði í
formi þeirra gilda sem inngreypt hafa
verið í hana og í ljósi þess að við komuna
til London er hún orðin hluti af kraft-
miklu innflytjendasamfélagi. Nazneen
finnur að auðvelt er að einangrast og að
sumu leyti er það einmitt fyrirætlun
Chanu; hluti af ástæðu þess að hann valdi
Nazneen er að hann vildi hefðbundna
þorpsstúlku fyrir brúði, „alveg óspillta“,
og er því frekar tregur til að greiða leið
hennar inn í „breskt“ samfélag.
Nazneen kemur til Englands árið 1985
og söguframvindan nær til ársins 2002,
en tíminn þar á milli líður þó misjafnlega
hratt. Árin frá ’88 til ’01 skjótast til dæm-
is framhjá lesendum á örskammri stund í
bréfaskriftum milli systranna en þar er
þó á ferðinni mikilvægur þráður í verk-
inu. Hasina, sem var fallegasta stúlkan í
þorpinu, stingur af með kærasta sínum til
borgarinnar en þegar upp úr sambandinu
slitnar þarf hún að standa á eigin fótum,
sem reynist engin hægðarleikur í karl-
miðuðu samfélagi sem lítur einstæðar
konur hornauga. Saga Hasinu er notuð til
að skapa samanburð við líf Nazneenu og
Chanu, og óhætt er að segja að pólitískur
boðskapur felist í spegluninni. Skakka-
föllin sem dynja á Hasinu munu margir
kannast við af fréttafrásögnum vest-
rænna fjölmiðla, um er að ræða martrað-
arkenndustu birtingarmyndir karllegs
gerræðis og fáfræði, sýruárásir, nauðg-
anir og kynlífsánauð. Þannig er ljóst að
þótt bókin taki á ýmsum veigamiklum
þáttum er varða líf nýbúa í menningu
sem að sumu leyti er þeim fjandsamleg,
velkist höfundur ekki í neinum vafa um
það hvar konur eigi sér ákjósanlegri
framtíð, í „heimalandinu“ eða í Bretlandi.
Hámarki nær síðan pólitískt svið bók-
arinnar í kringum atburðina ellefta sept-
ember. „Ögn af ryki frá New York fauk
yfir hafið og lagðist yfir Dogwood Es-
tate,“ segir Ali og bregður upp leift-
ursnöggri en kraftmikilli mynd af því
hvernig hrun turnanna hafði áhrif í
blokkunum í Austur-London. Nazneen
verður vitni að því hvernig herská öf-
gatrú blómstrar í aðdraganda árásanna
og ófriður brýst út í kjölfar þeirra.
Heimssögulegar sviptingar gera með öðr-
um orðum vart við sig jafnvel meðal
þeirra sem reyna að fela sig fyrir um-
heiminum.
Þetta er breið skáldsaga og höfundur
hefur alla jafnan góða stjórn á framvind-
unni, einkum á það þó við framan af. Þeg-
ar fram líður verður verkið á köflum dá-
lítið stefnulaust og passíf persónugerð
Nazneen er ekki sérlega vel til þess fallin
að skapa langri skáldsögu drifkraft. Því
verður hins vegar ekki neitað að bókin
veitir athyglisverða innsýn í afmarkað
menningarsamfélag í fjölmenningarborg-
inni London og ýmsar persónur, eins og
góðlátlegi afglapinn Chanu og hin grimmi
okurlánari, frú Islam (önnur vísbending
um afstöðu höfundar), eru sterkar og lit-
ríkar. Að mörgu leyti minnir bókin á
skáldsögu egypska tannlæknisins Alaa
Al-Aswany, Yacoubian-byggingin, ekki
síst vegna þess að sagan er bundin við af-
mörkuð rými, fjallar um árekstur menn-
ingarheima, er umhugað um afdrif valda-
lausra þjóðfélagshópa og einkennist af
breiðri persónusköpun. Monica Ali er þó
agaðri höfundur en Al-Aswany, fimari og
meðvitaðri um skáldsagnaformið.
Afdrif inn-
flytjandans
BÆKUR
Þýdd skáldsaga
Monica Ali
Þýðandi: Þór Tryggvason
Stílbrot. Reykjavík. 2008. 336 bls.
Brick Lane
Björn Þór Vilhjálmsson
Það er sannarlega gömulsaga og ný að listaverkhneyksli áhorfendur svo
svakalega að allt innihald verks-
ins falli í skugga eða gleymist.
Slík verk hljóta þó að teljast í al-
gjörum minnihluta sé á heildina
litið, þ.e. listheiminn. Oftar en
ekki fellir almenningur þann
dóm með hraði að verk sem
sjokkerar sé vitleysa. Allt tal um
að mögulega hafi nú ætlunin ekki
verið sú að hneyksla fólk eða
særa blygðunarkennd þess, að
mögulega sé listrænn tilgangur
með verkinu, fer út í veður og
vind.
Nýjasta dæmið sem undirrit-
aður man eftir er verk Þórarins
Inga Jónssonar, ekki-sprengjan í
Kanada sem endaði með mála-
ferlum. Dómari kvað upp þann
dóm (listrænan?) að gjörning-
urinn hafi verið heimskulegur.
Allar skýringar á tilgangi verks-
ins fóru út í veður og vind. En
Þórarinn gekk svo langt að hann
var handtekinn. Í þágu hvaða
málstaðar? kunna menn að
spyrja. Að vekja athygli á
hræðslu manna við hryðjuverk?
Pólitískur tilgangur var ekki sjá-
anlegur, ekki að sjá að tilgangur
verksins hafi verið svo merkur að
handtaka væri ásættanleg fórn.
  
Hvenær skyldi slík fórn veraverknaðarins eða verksins
virði? Í júní sl. var gjörninga-
listamaðurinn Yazmany Arbol-
eda handtekinn í New York
vegna titils á sýningu hans á
Manhattan, The Assassination of
Hillary Clinton/The Assass-
ination of Barack Obama. Sem
sagt Morðið á Hillary Clinton/
Morðið á Barack Obama. Sýn-
ingin var blásin af, af lögregl-
unni, en á henni mátti sjá ýmis
tákn og texta hlaðna stöðluðum
kynþáttaímyndum en titill sýn-
ingarinnar vísaði til persónu-
morðs, að sögn listamannsins.
„Þetta er list. Hún á ekki að
skaða neinn,“ sagði Arboleda.
Sýningin fjallaði um það
hvernig búið væri að svipta Clint-
on og Obama persónuleikanum,
drepa persónuna, svo að segja, í
umfjöllun fjölmiðla. Af myndum
af sýningunni að dæma, sem
finna má á netinu, hefði sýningin
líklega valdið enn meira fjaðra-
foki, hefði hún fengið að standa.
Á vegg stóð t.d: „Eftir að þú kýst
Barack … eða „Once you go Bar-
ack …“ og á veggjum til hliðar
búið að mála risavaxna, þeldökka
getnaðarlimi. Sjálfsagt kom lista-
maðurinn skoðun sinni áleiðis
eða skilaboðum, að einhæf,
Hvenær spænir
maður gullfiska?
»Hvers konar maðurspænir gullfiska?
Hvers konar maður
horfir á? Og hvers kon-
ar maður horfir á, fuss-
ar yfir tiltækinu en
gerir ekkert?
AF LISTUM
Helgi Snær Sigurðsson
klisjukennd og brengluð mynd
væri dregin upp af Clinton og
Obama, að sjónum væri beint of
mikið að hörundslit þeirra. En
fór listamaðurinn yfir strikið?
Hefði verið betra að fara aðeins
fínna í hlutina? Eða þarf að
sjokkera til að fólk taki eftir, í
samfélagi ofgnóttar skilaboða og
myndmáls?
  
Annað dæmi er danski fjöl-listamaðurinn Marco Ev-
aristti, sem vakti athygli árið
2004 með því að mála grænlensk-
an ísjaka rauðan. Hann gaf þá
skýringu að allir fengju einhvern
tíma þá þörf að skreyta Móður
náttúru, því hún tilheyrði mann-
kyninu öllu. Hvort verkið var
ádeila á ágengni mannsins á nátt-
úruna eða yfirráð Dana yfir
Grænlandi skal ósagt látið. Ev-
Gullfiskar í blöndurum Verkið Helena (skýringu á nafninu hvergi að
finna) eftir Evristti olli fjaðrafoki og gerði dýraverndarsinna brjálaða.
aristti var handtekinn á Mont
Blanc í fyrra. Lögreglan óttaðist
að hann myndi hella rauðri máln-
ingu niður fjallshlíðina. Það ætl-
aði hann alls ekki að gera, að eig-
in sögn, heldur byggja lítið hús á
rauðu teppi, lýsa það sjálfstætt
ríki og leyfa hverjum sem er að
sækja um ríkisborgararétt. Sjálf-
sagt vildi hann að lögreglan
handtæki hann, þannig fékk
hann meiri athygli.
Þessi tvö dæmi, um verk
tveggja listamanna, vekja upp
spurningar um hvort lögreglan
sé ekki fullfljót á sér að handtaka
listamenn (í sumum tilfellum
a.m.k). Hefði fyrra dæmið, um
Barack og Hillary, ekki farið bet-
ur hefðu lögreglumenn rætt við
listamanninn fyrir handtöku?
Skjóta fyrst, spyrja svo, sú virðist
reglan vera. En listamenn verða
líka að hugsa áður en þeir skjóta.
Ef þeir ætla að skjóta yfirleitt. Ef
menn hringja í safn og segja að
það sé ekki sprengja í því, geta
þeir þá ætlast til þess að starfs-
maður sitji áfram rólegur og
drekki kaffið sitt? Nei, auðvitað
hringir hann á lögregluna. Ótt-
inn við hryðjuverk er ekki eitt-
hvað til að leika sér að.
  
Listamenn geta reynst öflugirí pólitískri baráttu, um-
hverfisvernd (t.d. Björk Guð-
mundsdóttir), baráttu fyrir
mannréttindum (listamaður sem
setti blóðrauðan lit í gosbrunn
við ísraleska sendiráðið í Osló,
man ekki hvað hann heitir), dýra-
vernd o.s.frv. Evaristti fyrr-
nefndur átti býsna magnað lista-
verk fyrir átta árum. Hann komst
í heimspressuna með því að stilla
upp tíu matvinnsluvélum með
vatni í og lifandi gullfiskum, í
Trapholt- listasafninu í Dan-
mörku. Evaristti setti valdið í
hendur sýningargesta, þeirra var
að ákveða hvort kveikja ætti á
blöndurunum, þ.e. spæna gull-
fiska eða ekki. Hann var í kjöl-
farið ákærður fyrir misþyrm-
ingar á dýrum og dreginn fyrir
dóm en að lokum sýknaður.
Evaristti sagði að í verkinu
kristallaðist hin fína lína milli lífs
og dauða. Spurningar hljóta að
kvikna um mannlegt eðli, verkið
var í raun félagsfræðileg tilraun.
Hvers konar maður spænir gull-
fiska? Hvers konar maður horfir
á? Og hvers konar maður horfir
á, fussar yfir tiltækinu en gerir
ekkert? Á meðan sturtum við hin
gullfiskum í klósettið. Dauðum,
að vísu. helgisnaer@mnl.is