Morgunblaðið - 30.09.2008, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Vatnaskilurðu í ís-lensku
efnahagslífi í gær
þegar samkomu-
lag náðist um að ríkissjóður
eignaðist 75% hlut í Glitni fyr-
ir 84 milljarða króna. Til þessa
hefur verið fullyrt að íslensku
bankarnir væru ekki í hættu
þrátt fyrir erfiðleika og hrun á
fjármálamörkuðum um allan
heim. Sagt er að á tveimur vik-
um hafi orðið slíkar breyt-
ingar á heimsmörkuðum að
stoðunum var kippt undan
lausafjárstöðu bankans og því
hafi verið leitað til Seðlabank-
ans. Fyrir bankanum vakti að
fá lán, en stjórnvöld ákváðu að
taka málin í sínar hendur og
taka yfir þrjá fjórðu hluta
bankans.
Hluthafar í Glitni hafa
gagnrýnt þá leið, sem farin
var. Eigendur bankans voru
ekki í stöðu til þess að koma
bankanum sjálfir til bjargar
þegar ljóst var að lánsfé lá
ekki á lausu. Hins vegar blasir
við að eftir að á annað borð
hafði verið leitað til Seðla-
bankans varð ekki aftur snúið
– ella hefði getað orðið áhlaup
á bankann. Eftir að leitað
hafði verið til stjórnvalda gat
Glitnir heldur ekki lengur gert
kröfu um að stjórna atburða-
rásinni.
Hluthafar í Glitni hafa kall-
að aðgerð ríkisstjórnarinnar
eignaupptöku. Á móti má velta
því fyrir sér hvers vegna hlut-
hafar fengu þó að halda fjórð-
ungi bankans. Að undanförnu
hefur fjölda banka verið bjarg-
að í Evrópu og Bandaríkj-
unum og þar hafa hluthafarnir
ekki haldið neinu. Ríkisstjórn-
in átti í raun ekki annars kost
en að fara þessa leið fyrst
ákveðið var að koma bank-
anum til bjargar og gat aðeins
haft hagsmuni almennings að
leiðarljósi í þeim efnum, þótt
sárt sé fyrir hluthafana.
Með þessum gjörningi eru
84 milljarðar króna af al-
mannafé lagðir undir. Slík
skuldbinding hefði ekki verið
verjanleg án umsagnarréttar
um það hvernig staðið yrði að
rekstri bankans. Það vald fæst
með eignarhlutnum.
Með því að hluthafar haldi
25% af bankanum er þó reynt
að tryggja að eign þeirra gufi
ekki upp með öllu. Hluthafar í
Glitni eru sagðir vera um ell-
efu þúsund. Á einni helgi hefur
eign þeirra nánast gufað upp.
Ef vel tekst til með að koma
bankanum aftur á réttan kjöl
er þess þó einhver von að þeir
endurheimti eitthvað af hinum
töpuðu fjármunum. Í þessu
efni er kannski mikilvægast að
hugsa til allra litlu fjárfest-
anna, sem engin áhrif hafa
haft á rekstur bankans, en
hafa treyst á að peningum
þeirra væri vel varið.
Aðgerð ríkis-
stjórnarinnar er
góðs viti að því
leyti að hún sýnir
að ríkið treystir
sér til að hlaupa undir bagga
með bönkunum. Það sýnir
sömuleiðis að ríkissjóður er í
sterkri stöðu og getur gert
meira, þótt vissulega séu tak-
mörk fyrir bolmagni hans.
Ísland er ekki eitt í hafróti
fjármálakreppunnar. Mark-
aðir féllu um allan heim í gær
og dimmdi enn yfir þegar full-
trúadeild Bandaríkjaþings
hafnaði björgunaráætluninni,
sem unnið hefur verið að því
að setja saman undanfarna
daga. Nokkuð víst er að sam-
komulag mun nást um aðgerð-
irnar, en taugaveiklunin á
mörkuðum er slík að ekki
kæmi á óvart að töf muni
draga dilk á eftir sér.
En vandinn á Íslandi er líka
heimatilbúinn. Eignatengsl
eru veikasti þátturinn í ís-
lensku efnahagslífi. Tapið sem
varð þegar tugir milljarða
gufuðu upp í Glitni hefur áhrif
í efnahagslífinu öllu og inn í
hina bankana. Beiðni Stoða
um greiðslustöðvun segir sína
sögu, þótt rétt sé að benda á að
ekki sé þar með sagt að fyr-
irtækið sé gjaldþrota.
Atburðir gærdagsins kalla á
rækilega endurskoðun á fyrir-
komulagi á fjármálamörkuð-
um. Þeir eru síður en svo til
vitnis um það að rekstri banka
sé best komið hjá ríkinu, enda
hefur verið sagt að ríkið muni
bara eiga hlut í Glitni banka til
bráðabirgða. En þessir at-
burðir sýna fram á nauðsyn
skýrra reglna og rækilegs eft-
irlits og aðhalds. Það gengur
ekki upp að krefjast þess að fá
að vera í friði fyrir ríkisvald-
inu á gósentímum, en leita síð-
an á náðir þess þegar á móti
blæs.
Við björgun Glitnis skiptir
hagur almennings mestu.
Gjaldþrot hefði bitnað harka-
lega á sparifjáreigendum og
það var á þeirri forsendu að
tryggja bæri eignir þeirra,
sem rétt var að koma bankan-
um til hjálpar. Undanfarnar
vikur hefur hver skellurinn á
fætur öðrum dunið á almenn-
ingi. Krónan fellur, verðbólg-
an eykst. Kaupmátturinn
skreppur saman og skuldirnar
magnast. Í gær var tilkynnt að
verja ætti upphæð, sem jafn-
gilti afgangi fjárlaga síðasta
árs, í að bjarga Glitni. Það eru
tæplega þrjú hundruð þúsund
krónur á hvert mannsbarn í
landinu. Þessi aðgerð var
óhjákvæmilegt neyðarúrræði,
en vandinn er ekki leystur.
Það sást best á því að aðgerðin
varð ekki til þess að tiltrú
jókst á krónunni, heldur hélt
hún áfram að falla. Það þreng-
ir að í íslensku efnahagslífi.
Hvernig á að stöðva það?
Óhjákvæmilegt
neyðarúrræði}Hagur almennings
Þ
au stórtíðindi sem brustu á í banka-
heiminum í gærmorgun, laust fyr-
ir opnun Kauphallarinnar, eru
með þeim hætti að menn standa á
öndinni, eru opinmynntir, beinlínis
gapandi og spurningar um framhaldið hrann-
ast upp og enginn virðist gera sér nokkra grein
fyrir því hvert framhaldið verður.
Hvað tekur við? Hvernig áhrif hefur þessi
gjörningur, að leggja Glitni til 84 milljarða
króna af opinberu fé í hlutafé, á aðra banka?
Eiga lánskjör annarra banka eftir að stór-
versna? Fer í gang einhver dómínóeffekt,
þannig að fjöldi fjárfesta og fjármálastofnana
eigi eftir að verða fyrir meiri háttar skakkaföll-
um? Hvaða þýðingu hefur þetta fyrir ríkissjóð
og lánskjör þau sem hann nýtur á alþjóðlegum
mörkuðum?
Hvað verður um aðrar fjárfestingar stærstu hluthafa
Glitnis? Stoðir (áður FL) áttu rúm 32% í Glitni. Þær sóttu
um greiðslustöðvun í gærmorgun. Hvað verður nú um
aðrar skuldbindingar Stoða? Er einhver allsherjar gjald-
þrotahrina að fara að ríða yfir íslenskt efnahagslíf?
Hvað með Karl Wernersson sem á Þátt International
ehf. sem átti 5,589% í Glitni? Karl og fjárfestar honum
tengdir hafa staðið í gríðarlegum fjárfestingum í Svíþjóð
og víðar og þær fjárfestingar hafa verið að lækka í verði
að undanförnu, eins og gerst hefur með fjárfestingar svo
fjöldamargra annarra á undanförnum mánuðum og miss-
erum. Væntanlega hafa þeir veðsett eignarhlut sinn í
Glitni, til þess að afla lánsfjár til fjárfesting-
anna erlendis. Sams konar spurningar eiga að
sjálfsögðu við um aðra stóra hluthafa í Glitni,
eins og Saxbygg Invest ehf. sem átti 5% í
Glitni, Salt Investments ehf. félag í eigu
Róberts Wessmanns, sem átti 2,321% og Sund
ehf. sem átti 2,044% í Glitni.
Sennilega þýðir tap fyrrum hluthafa Glitnis
gjörbreytt landslag í atvinnu- og athafnalífi
landsmanna, þar sem ein allsherjar upp-
stokkun mun eiga sér stað.
Það er sérkennilegt, að ekki sé meira sagt,
að skoða aftur viðtal Egils Helgasonar við
Lárus Welding, forstjóra Glitnis, sem var í
Silfri Egils fyrir rúmri viku. Egill spurði
Lárus í upphafi viðtalsins hvort hann teldi ein-
hverja hættu á því að íslenskir bankar riðuðu
til falls og þeir yrðu þjóðnýttir, eins og hefur
verið að gerast í Bandaríkjunum að undanförnu. Afdrátt-
arlaust svaraði forstjórinn: „Alls ekki“!
Í framhaldinu sagði hann að það væri skemmtilegt frá
því að segja að raunar væri hlutfallsleg staða íslensku
bankanna að batna! „Við stöndum bara mjög vel,“ sagði
forstjórinn alveg svellkaldur.
Getur það verið að Lárus Welding hafi trúað eigin orð-
um, réttri viku áður en þjóðnýting Glitnis var orðin að
veruleika?! Getur svona fjármálafárviðri bara brostið á,
án þess að menn hafi nokkra hugmynd um hvað er í píp-
unum.
Ég bara spyr. agnes@mbl.is
Agnes
Bragadóttir
Pistill
Í miðju fjármálafárviðris
Gæti haft áhrif
í Skandinavíu
Eftir Guðnýju Camillu Aradóttur og
Kristján Jónsson
M
ikið var fjallað um
vanda Glitnis og
kaup ríkisins á 75%
hlut í bankanum í
erlendum fjöl-
miðlum í gær. Einkum var áhuginn
mikill í norrænum fjölmiðlum enda
umsvif Glitnis mikil í Noregi. Marg-
ir nefndu að fjármálavandinn hér-
lendis gæti haft veruleg áhrif í öðr-
um löndum ef hinir bankarnir lentu í
sams konar vanda. Hér verður stikl-
að á umfjöllun erlendis.
Viðskiptasíða vefjar Aftenposten í
Noregi vitnar í orð Davíðs Odds-
sonar seðlabankastjóra um að gjald-
þrot hefði orðið örlög Glitnis innan
fárra vikna ef ekki hefði komið til
aðstoðar ríkisins.
Norski hagfræðingurinn Harald
Magnus Andreassen segir á vef e24
að tíðindin af ríkisvæðingu Glitnis
komi honum ekki á óvart. Hann trúi
því að fleiri íslenskir bankar fylgi í
kjölfarið, einkum sé Kaupþing í
hættu. Bankakerfi Íslands, með
Glitni, Kaupþing og Landsbanka í
fararbroddi, hafi stækkað gífurlega
undanfarin ár. Hann segir þá hafa
stækkað meira en hagkerfið beri.
Gæti valdið keðju-
verkun í Danmörku
Blaðið Børsen í Danmörku segir
íslenska fjármálavandann mögulega
eiga eftir að hafa dómínóáhrif, þ.e.
valda keðjuverkun, í Danmörku.
Það fari þó eftir hver sé spurður
hversu alvarleg áhrifin séu talin
verða. „Eignatengslin í íslensku fyr-
irtækjunum eru svo flókin að erfitt
er að giska á hve mikla þýðingu
þetta fær hér,“ segir einn greinand-
inn. Hneyksli og hrun hafi einkennt
viðskiptafréttir undanfarnar vikur,
segir blaðið, og mánudagurinn hafi
ekki verið undantekning þar á. Ís-
land hafi síðast sent skjálfta gegn-
um danska viðskiptalandslagið.
„Viðvörunarljósin byrjuðu að
blikka á fjármálamörkuðum og í
stjórnarherbergjum hér heima eftir
íslenskt bankahrun dagsins sem rík-
ið tók yfir, og síðast greiðslustöðvun
fjárfestingarfélagsins Stoða.“
Vefur breska ríkisútvarpsins,
BBC, segir gengisfall krónunnar
hafa orðið til þess að svona fór. „Ís-
lenskir bankar og hagkerfi landsins
hafa verið undir gríðarlegu álagi
vegna falls krónunnar gagnvart öðr-
um gjaldmiðlum á árinu. Margir
bankar hafa safnað verulegum er-
lendum skuldum til að fjármagna út-
rás erlendis og gengisfallið þýðir að
nú hefur greiðslubyrðin hækkað.“
Ofhitnun í hagkerfinu
árum saman
Breska blaðið Financial Times
fjallaði um vanda Glitnis.
„Fregnirnar staðfesta áhyggjur
af hæfni íslenska bankakerfisins til
að bregðast við lánsfjárkreppunni
sem varð vegna lágrar eiginfjár-
stöðu og því hve mikið bankinn
þurfti að treysta á heildsölu-
fjármögnun.“ Þá segir að íslenskir
bankar hafi liðið fyrir bæði fast-
eignaverðsbólu og þrengingar á al-
þjóðlegum mörkuðum. Hlutir hafi
hríðfallið í verði og skuldatrygg-
ingarálag rokið upp.
Sænska viðskiptablaðið Dagens
Näringsliv segir íslenska hagkerfið
hafa verið ofhitað árum saman og
verðbólgan hafi rokið upp.
Vandamál Glitnis og annarra ís-
lenskra banka og fjármálastofnana
hafi byrjað að sjást í bókunum fyrr á
árinu. „Þeir hafa undanfarin ár lagt
undir miklar fjárhæðir til að styrkja
stöðu sína á erlendum mörkuðum en
þau kaup hafa að mestu leyti verið
fjármögnuð með lánsfé. Himinhá
verðbólga, fallandi hlutabréfaverð
og háir vextir hafa orðið til þess að
erlendir fjárfestar flúðu landið.“
AP
Sveiflur Verðbréfasalar í kauphöllinni í New York fylgjast áhyggjufullir
með þróun mála í gær en mikil lækkun varð er leið á daginn.
ÍSLENSKU bankarnir eru allir með
rekstur í öðrum löndum og reyndar
er megnið af umsvifum Kaupþings
á erlendri grund. Sagt er á sænsku
vefsíðunni Privata Affärer, sem
helgar sig viðskiptalífinu, að marg-
ir lesendur hringi og spyrji um
ábyrgð ríkisins á innistæðum ein-
staklinga.
Einn lesandinn segist eiga
sparifé á Edge-reikningi hjá Kaup-
þingi og spyr hvernig ábyrgð sé
háttað. Svarið er að fyrir erlenda
banka gildi ábyrgð sem heimaríki
umrædds banka, Ísland í þessu til-
felli, veiti en einnig ábyrgð af hálfu
sænska ríkisins.
Annar spyr hvað gerist ef Ísland
„fer á hausinn?“ Svarið er að
sænska ríkið ábyrgist allt að 250
þúsund s. kr. [um 3,7 millj. ísl. kr.].
Ef Ísland reynist ekki fært um að
borga sína ábyrgð, sem mun vera
um 2,5 milljónir ísl. kr., greiði
sænska ríkið aðeins muninn á
sænsku ábyrgðinni og þeirri ís-
lensku, þ.e. um 1.200 þúsund ísl. kr.
… EF ÍSLAND FER
Á HAUSINN?
››