Morgunblaðið - 17.10.2008, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 2008 27
Jólahlaðborðin 2008
Stórglæsilegt sérblað um jólahlaðborð
og aðra spennnandi viðburði
á aðventunni fylgir Morgunblaðinu
laugardaginn 1. nóvember.
Meðal efnis er:
• Jólahlaðborð og aðrar matarveislur.
• Jólahlaðborð á helstu veitingahúsum.
• Hópur sem fer árlega á jólahlaðborð.
• Jólahlaðborð heima, skemmtilegar
uppskriftir.
• Fallega skreytt jólahlaðborð.
• Tónleikar og aðrar uppákomur.
Allar nánari upplýsingar veitir Katrín Theódórsdóttir
í síma 569 1105 eða kata@mbl.is.
Ásamt fullt af öðru spennandi efni
og fróðleiksmolum.
Auglýsendur!
Pantið fyrir klukkan 16,
mánudaginn 27. október.
NÆSTA vor ætla ég
að rækta kartöflur, róf-
ur og kálmeti sem
aldrei fyrr og veiða
mér og mínum í soðið
– eins og mér sýnist.
Veröld frjálshyggju
og græðgi er hrunin
um allan heim með
óbætanlegu tjóni fyrir
milljarða manna og komandi kyn-
slóðir. Við Íslendingar féllum fyrst-
ir enda gengum við lengst í pen-
ingafrelsinu og gengisfellingu á
gömlum dyggðum og gildum.
Ekkert er eðlilegra en að leita
skýringa á hruni íslensks samfélags
og skipbroti taumlausrar frjáls-
hyggju en þar má ekki hengja bak-
arann fyrir smið eða fara út fyrir
landsteina í leit að sökudólgum.
Lítum í eigin barm. Hvað við ger-
um ræðst af því hver við erum og
við sjálf látum aðra hafa áhrif á
okkur, spila með okkur eða byggja
okkur upp.
Trúgjörn létum við glepjast af
fagurgala um skjótfenginn gróða
og æ meira ríkidæmi. Sápukúlan
byggðist á úreltri hagfræði um
taumlausan hagvöxt, sama hvernig
hann var fenginn. En hagvöxtur er
aðeins hávaði í hagkerfi eins og
náttúruspekingurinn norski, Arne
Næss, hefur útskýrt svo vel. Hann
mælir hamagang, „meira fjör!“
Engu skiptir hvort kerfið heitir
kapítalismi eða kommúnismi. Nið-
urstaðan er: „Meira í dag en í
gær.“ Endurmat á hagvaxtar-
hagfræði er nauðsynlegt um allan
heim og við á að taka þverfagleg
umhverfishagfræði sem byggist á
hagsæld og sjálfbærni.
Í raun réðum við „galdrakalla“
til að stýra þjóðarskútunni. Þeir
kunnu ekki á áttavita og nú þegar
íslenskt samfélag riðar til falls
spretta þeir sömu upp sem áttu
stærstu sök á strandinu og bjóða
sömu gömlu töfralausnirnar sem
vafalítið munu endanlega sprengja
þessa indælu og dugmiklu þjóð nái
þeir sínu fram.
Lítum okkur nær. Hverjir eiga
að ráða ferðinni hér á landi? Svar:
Almenningur og Alþingi Íslendinga
í umboði almennings.
Við kusum okkur
þingmenn til að setja
leikreglur, leggja
heilbrigðar línur, lög
en ekki ólög. En Al-
þingi brást og fram-
kvæmdastjórn lands-
ins brást hrapallega.
Saman losuðu þessar
stofnanir um bremsu-
kerfi samfélagsins
fyrir frjálshyggjuna,
lækkuðu bindiskyldu í
bönkum í áföngum og
geltu reglugerðir sem
verja áttu auðlindir og velferð kom-
andi kynslóða. Meira að segja var
dregin hula yfir stofnanir sem
veittu yfirsýn byggða á þekkingu.
Starfsemi þeirra var lömuð, sumar
leystar upp í bræði, vegna þess að
þær hlýddu ekki: Þjóðhagsstofnun
var lögð niður, Náttúrufræðistofn-
un Íslands lömuð, ráðgjafinn Nátt-
úruverndarráð lagður niður, fram-
kvæmdaaðilinn Náttúruvernd
ríkisins lagður niður og nú í dag er
engin stofnun sem hefur burði til
að standa vörð um náttúruauð Ís-
lendinga. Stjórnendum stofnana og
starfsmönnum var iðulega hótað
þegar mest gekk á.
Í hverju landi eru tvö hagkerfi,
ef svo má segja. Annað snýr að
mannlegum athöfnum og hér er
það lamað vegna rangra ákvarðana
og stefnuleysis. Hitt hagkerfið er
náttúra landsins sem semur sín
stef alla daga og býr yfir höfuðstóli
sem ávaxtast, fái náttúran frið til
þess. Hagkerfi náttúrunnar er
margfalt mikilvægara en hitt vegna
þess að það er fjöregg mannkyns.
Þess vegna er vandvirkni á þessu
sviði mikilvæg og þörf á öflugum
ráðgjafarstofnunum sem byggja á
mannauði og þekkingu og hafa í
fórum bremsur sem tækifær-
issinnaðir ráðherrar geta ekki
hróflað við. Síst þurfum við á
galdraköllum í finnabrókum að
halda sem hvetja til þess að af-
nema allar bremsur er verja höf-
uðstól náttúruauðsins eins og fyrr-
verandi forsætisráðherra, Halldór
Ásgrímsson, og fleiri hafa stungið
upp á. Halldór hefur gert nóg.
Tækifæri framtíðar felast ekki í
sóun þess hagkerfis sem öll til-
veran byggist á.
Hvað er þá til bragðs að taka
fyrst í stað?
Mikilvægast er forða fólki af
strandstað, frá gjaldþrotum heim-
ila, upplausn og átökum. Húsaskjól,
ást og umhyggja tilheyra frum-
þörfum fólks og matur er manns
megin. Nýmeti úr sjó á að vera að-
gengilegt og ódýrt en í eignaupp-
töku stjórnvalda á fiskimiðunum
gleymdist almenningur og í sjáv-
arplássum út um allt land var fisk-
búðum lokað, fiskinum ekið á
markað eða hann sendur beint úr
landi. Holla nýmetið sem öll sjáv-
arpláss buðu íbúum uppá forðum
var frá þeim tekið og í staðinn
fengu þeir sendan gamlan pla-
staðan fisk sem ferðast hafði um
landið þvers og kruss. Alþingi hirti
ekki um eðlilegar leikreglur.
Skylda ætti fiskmarkaði til að reka
fiskbúðir og útgerðir að hugsa um
sitt heimafólk, fyrst og síðast.
Hægur vandi er að gera þetta og
ég skora á Alþingi að breyta þess-
um reglum strax svo almenningur
hvar sem er á Íslandi geti fengið
afbragðs hráefni á lágmarksverði.
Það myndi lina andlegar þjáningar,
bæta heilsufar fólks og efla því
þrek.
Á sama hátt á að gefa bændum
frelsið á ný til að slátra í heima-
byggð, reka sín litlu sláturhús og
afurðastöðvar og framleiða gæða-
vöru undir eftirliti. Þá myndi fólki
fjölga á ný í sveitum, ný atvinnu-
tækifæri skapast og byggðir styrkj-
ast. Lokum stóru sláturhúsunum
sem eyðileggja frábært hráefni
vegna hamagangs í slátrun og ófag-
legs frágangs á kjöti. Slíkt á ekki á
líða og bændur sjálfir verða að
taka til sinna ráða með dáð og
djörfung. En þetta á ekki aðeins
við um bændur, líka sjómenn, líka
alla Íslendinga. Og burt með
galdrakallana!
Næsta vor
Sápukúlan sprakk
og hvað er til ráða
skrifar Guðmundur
Páll Ólafsson
» Í hverju landi eru tvö
hagkerfi, ef svo má
segja. Tækifæri fram-
tíðar felast ekki í sóun
þess hagkerfis sem öll
tilveran byggist á.
Guðmundur Páll
Ólafsson
Höfundur er fyrrverandi sjómaður,
alinn upp í sveit, landbúnaðarfræð-
ingur, smíðar, ræktar garð og stund-
ar ritstörf.
ÉG veit fyrir víst
að ég tala fyrir munn
fjölmargra eldri borg-
ara þegar ég segi
okkur hafa áhyggjur
af því hvernig yf-
irvöld ætla að höndla
með þá sjóði sem við
höfum safnað okkur til elliáranna
og varðveitt – samkvæmt ein-
dregnu ráði bankafólks sem við
höfðum alla ástæðu til að ætla að
hefðu hagsmuni okkar í huga jafn-
vel fremur en eigenda bankanna –
í peningamarkaðssjóðum sem nú
eru frystir í bankakreppunni og
jafnvel óljóst hvort við, eigend-
urnir, fáum nokkurn tíma þá vara-
sjóði okkar til baka.
Þeir sem nú teljast til aldraðra/
eldri borgara voru ekki nema mið-
aldra eða svo þegar þeim varð
ljóst að ef þeir ættu enga varasjóði
sjálfir og yrðu að reiða sig á þau
spörð sem Tryggingastofnun rík-
isins er ætlað að reyta í ellilífeyr-
isþega ásamt greiðslum úr mis-
digrum lífeyrissjóðum mættu þeir
heita góðir ef þeim tækist að
draga fram lífið frá degi til dags,
en ljóst að þá gætu þeir lítið sem
ekki notið þess tíma og frjálsræðis
sem ætti að vera umb-
un eftir drjúga starfs-
ævi ef heilsa á annað
borð leyfði. Flestir
brugðu á það ráð að
safna í varasjóði í
bönkum. Þar var þeim
ráðlagt að safna frem-
ur í peningamark-
aðssjóði heldur en á
hefðbundna banka-
reikninga, þar sem
sjóðirnir gæfu betri
ávöxtun en væru að
flestu öðru leyti jafn-
gildir bankareikningum.
Nú hafa þessir sjóðir verið
frystir og eru eigendum sínum
lokaðir. Enginn veit hvort eigend-
unum verður gert kleift að ganga
þar að ævisparnaði sínum eða
hvort hann er þeim að fullu tap-
aður og margir þeirra sem í góðri
trú reiddu sig á að geta notið ráð-
deildar sinnar á ævikvöldinu sitja
allslausir eftir.
Félagsmálaráðherra og jafnvel
fleiri úr hópi ráðamanna tala fag-
urlega um að styðja verði við bak-
ið á þeim sem höllustum fæti
standa. Ekki hefur komið fram hjá
ráðamönnum að þeim sem höfðu
fyrirhyggju og gerðu ekki ráð fyr-
ir því að þurfa að þiggja aðrar
bætur en öllum ber að fá verði
gert kleift að njóta þess sem þeir
unnu sjálfir fyrir meðan þeir höfðu
bolmagn til og lögðu fyrir til elli-
áranna.
Þeir sem nú eiga ævisparnaðinn
bundinn í sjóðum sem enginn veit
hvað verður um eru fólkið sem
sýndi ábyrgð, fólkið sem hægt var
að treysta. Samfélagið hafði sparn-
að þess milli handanna árum sam-
an. Nú þegar fólkið þarf sjálft á
sjóðum sínum að halda, sjóðum
sem það safnaði af ábyrgð og ráð-
deild, horfir í tvísýnu hvort það
heldur fé sínu eða ekki.
Ég tel áríðandi að opna augu
ráðamanna fyrir þessu mikilvæga
atriði. Það er mikilvægt að hjálpa
þeim sem þess þurfa með – enn
mikilvægara er þó að afstýra því
að allir þurfi að verða bón-
bjargamenn á framfæri hins op-
inbera með einum hætti eða öðrum
– líka þeir sem markvisst unnu að
því að verða það ekki.
Ævisparnaðurinn í húfi
Hvað verður um
varasjóði aldraðra
sem frystir hafa
verið í sjóðum spyr
Sigurður H.
Hreiðarsson
» Fjöldi aldraðra bíður
þess nú í ofvæni að
ævisparnaður þeirra
verði leystur úr gíslingu
bankakreppunnar. Eða
verða bónbjargamenn á
vegum ríkisins ella.
Sigurður H. Hreiðarsson
Höfundur er í stjórn FaMos –- félags
aldraðra í Mosfellsbæ.