Morgunblaðið - 27.10.2008, Blaðsíða 23

Umræðan 23
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. OKTÓBER 2008
ÞEGAR spilaborg
bankadrengja hrundi
var fólkið sem vinnur
flest helstu verk
landsins önnum kafið
við að halda þjóðfélag-
inu gangandi og reka
heimilin. Fólk leit
varla upp. Í brauð-
striti daganna tók al-
menningur því vart eftir hruni pen-
ingageirans –illu heilli. Venjulegt
fólk var að venju með nánast tóm
peningaveskin að treina þær fáu
krónur sem til voru til að eiga fyrir
árvissum útgjöldum heimilanna. En
almenningur hefur líka eftirlits-
skyldum að gegna og þar brugðumst
við.
Fjölmiðlar sem höfðu mænt upp í
og mært framkvæmdastrákana tóku
nú tali þingmenn og hina almennu
álitsgjafa sem hafa til muna hærri
tekjur en almenningur.
Þetta fólk fór að venju
að hafa vit fyrir almúg-
anum. Var allt að fara
til fjandans í alvöru?
Ekki bara vont í nokkra
daga heldur vont lengi
og gæti versnað. Gat
þetta verið?
Fólk veltir vöngum
Hvernig gerist svona
hrun eins og hendi sé
veifað? Ekki von að al-
múgafólk skilji það.
Einn daginn erum við með ríkustu
þjóðum heims og næsta dag í ræs-
inu? Bíræfni nær varla hugtakinu.
Fæstir hlupu hins vegar upp til
handa og fóta. Fólk var svo önnum
kafið að sinna haustverkum eins og
að reyna að koma yngstu börnunum
inn á leikskóla og skóladagvistir þar
sem allar konurnar eru á lágum
launum. Fólk var að velta fyrir sér
hverri krónu við að kaupa skólaföt,
töskur, bækur, áhöld og efni fyrir
grunnskólann þar sem allir eru á
lágum launum og útbúa unga fólkið í
framhaldsskólann þar sem ekkert
minna dugar en gallabuxur á kr. 15–
20 þús. og bækur upp á 50–100 þús.
kr. og kennarar eru líka á lágum
launum.
Nánast allir opinberir starfsmenn
í undirstöðu-stofnunum eins og í
skóla- og heilbrigðiskerfinu eru á
lágum launum. Verkafólkið, að mað-
ur tali nú ekki um konurnar eru á al-
varlega lágum launum. Öryrkjar og
lífeyrisþegar, sem hafa margt lengi
reynt að tóra á hungurlús, eru einn-
ig á skammarlegum kjörum. Flestir
„Er það vont og það versnar“?
Elín G. Ólafsdóttir
skrifar um stöðu
almennings eftir
fall bankanna
Elín G. Ólafsdóttir
» Þegar spilaborg
bankadrengja
hrundi var fólkið sem
vinnur flest helstu verk
landsins önnum kafið
við að halda þjóðfélag-
inu gangandi og reka
heimilin.
Höfundur er kennari og fyrrverandi
borgarfulltrúi.
bændur landsins og margir sjómenn
búa við bág kjör. Allir þessir voru
uppteknir við að ganga frá öllu í hús
fyrir veturinn og tóku ekki mið af
válegum tíðindum fyrr en eftir á.
Það var nú verkurinn. Það var eng-
inn á vaktinni.
Flestir á skammarlega
lágum launum, aðrir á
skammarlega háum launum
Allt annað gilti um strákana í
bönkum og peningamaskínum
þeirra, þeir voru á svo skammarlega
háum launum og svo alvarlega upp-
teknir við að maka krókinn að þeir
voru nær rænulausir. Almenningur
skildi vart upphæðirnar sem þeir
tóku sér í laun og síðan greiða þeir
einungis 12% skatt af fjármagns-
tekjum sínum meðan við venjulega
fólkið greiðum fullan skatt af laun-
um og eftirlaunum sem við erum bú-
in að greiða skatta af áður. Svona
mætti lengi telja. Það er óþarfi því
flestir hafa löngu náð myndinni. Al-
menningur er ekki aular. Mergurinn
málsins er að þeir sem sitja á tali í
fjölmiðlum átta sig ekki á því að al-
menningur er svo vanur sultarólinni
og sullumbullinu og svo óvanur því
að til hans sé leitað um álit. Fólk
taldi sig ekkert hafa til málanna að
leggja þegar spilaborgin hrundi. Í
undirmeðvitund sinni hafði fólk þó
haft pata af hruninu sem skella
mundi á því að venju með hárri
verðbólgu, háum vöxtum, atvinnu-
leysi og jafnvel heimilis- og pen-
ingamissi; almenningur var orðinn
svo vanur áföllum að hann haggaðist
varla.
Látum náttúruna njóta vafans
Almenningur ætlaði sem sagt að
láta sig hafa þetta að venju. Þegar
hins vegar skemmdarverkamenn
náttúrunnar fóru með auknum
þunga að lauma inn frekari áform-
um um aðför að náttúrunni í skjóli
hræðslu almennings tók steininn úr.
Öllu skyldi fórnað fyrir skjótfenginn
gróða, ekkert umhverfismat skyldi
viðhaft og fleiri virkjanir skyldu rísa
þrátt fyrir andmæli flestra og lágt
álverð á heimsmarkaði. Þarna finnst
almenningi loks stungin tólg og læt-
ur í sér heyra.
STUNDUM hittir maður fólk í
lífinu sem hefur afgerandi áhrif á
líf manns. Björgólfur Guðmunds-
son eldri er einn af þeim sem
breytti lífi mínu til hins betra.
Hann var einn af þeim þáttum
sem hafði þá verkun að ég varð
edrú. Fyrir það verð ég honum
ævinlega þakklátur.
Núna virðist það „lenska“
þessa dagana manna á meðal,
jafnvel meðal stjórnmálamanna,
að úthrópa hann og gefa í skyn að
hann og bankinn hafi gert eitt-
hvað ólöglegt og það sé bank-
anum að kenna hvernig komið er
fyrir íslensku þjóðinni.
Er enginn sem sér þátt Seðla-
bankans, Fjármáleftirlitsins, rík-
isstjórnarinnar í þessu máli? Það
er auðvelt núna að taka einhvern
út úr og benda á og segja: „Þetta
er Landsbankanum að kenna“.
Ég þekki Björgólf ekki að
neinu nema heiðarleika og stóru
hjarta og trúi því að hann og
bankinn hafi starfað samkvæmt
reglum eins og kveðið er á um.
Meðan allt lék í lyndi var í lagi að
mæra hann. Þá var í lagi að banka
upp á og biðja um seðla. „Það þarf
að halda málverkasýningu.“ –
„Það þarf að byggja tónleikahús.“
– „Það þarf að gera hitt og þetta.“
Ég held að fáir íslenskir auð-
menn hafi lagt jafn mikið til sam-
félagsins og Björgólfur á síðustu
árum. Hann hefur farið í gegnum
margar þrengingarnar og margur
harmurinn bankað upp á í lífi hans.
Áföll geta brotið fólk eða byggt
upp. Hann er einn af þeim sem
uxu. Menn geta haft skoðanir á
honum en illska, reiði, hatur og
rætni er eitthvað sem enginn þarf
á að halda … Enginn. Öll þjóðin er
í sárum, Björgólfur líka.
Við vitum allavega, við sem
stingum ekki höfðinu í sandinn, að
krónan er vandamálið sem hefur
hrjáð Ísland og í raun komið okkur
þangað sem við eru stödd. Á akur
hina hrjáðu, þjáðu og smáðu.
Við þurfum öll á kærleika að
halda. Ég sit ekki aðgerðalaus hjá
þegar verið er að níða skóinn af
manni sem gerði það að verkum að
ég þarf ekki að lifa í myrkri, heldur
í ljósinu.
Björgólfur Guðmundsson er
drengur góður og nú standa á hon-
um öll spjót.
Hann á allavega skilið að ég lyfti
skildinum honum til varnar.
Bubbi Morthens
Til varnar Björgólfi
Höfundur er listamaður.
UNDANFARIÐ
hef ég fylgst með um-
ræðum um aðgerðir
vegna efnahagskrepp-
unnar. Ótal tillögur
hafa komið fram um
lántökur og aðgerðir
til styrktar aðilum
sem hafa orðið illa úti,
en nánast engar um
hvernig við ætlum að
endurgreiða þessi lán. Vissulega
eru þetta nauðsynlegar aðgerðir,
en við skulum ekki ana fyr-
irhyggjulaust út í skuldafenið eins
og venjulega. Ef við gerum það
hækkar skuldatryggingarálagið
ennþá meira og ríkissjóður verður
rekinn eins og fyrirtæki á drátt-
arvöxtum, sem allir vita hvernig
fer fyrir.
Ríkissjóður stendur ekki vel og
það er ekkert nýtt þótt öðru hafi
verið haldið fram, ríkissjóður
skuldugustu þjóðar í heimi getur
aldrei staðið vel eins og sést hefur
á skuldatryggingarálaginu.
Mikilvægt er því að
grípa til aðgerða sem
allra fyrst, sem sýna
að við ætlum okkur að
greiða þessar skuldir.
5. maí sl. skrifaði ég
grein í Moggann þar
sem hvatt var til ráð-
deildar og bent á ýmis
útgjöld sem eru í um-
ræðunni, en mætti
sleppa að ósekju. Nú
duga hins vegar engar
smáskammtalækn-
ingar og er því bent á
eftirtalin atriði:
Fiskveiðar: Við höfum ekki efni
á gjafakvótakerfi, við skulum af-
skrifa núverandi heimildir um 4%
á ári (í 25 ár) og selja þann kvóta
sem þannig losnar á uppboði til 1,
2, 5 og 10 ára, ekki endilega í jöfn-
um hlutföllum. Þetta tryggir að
þjóðin fái eðlilegan arð af þessari
eign sinni og er ekki síst mikilvægt
ef gengið er í ESB, og í guðanna
bænum setjum ekki Selvogsbanka
líka á hausinn.
Orka: Orkufyrirtækin eru sem
betur fer að mestu í eigu ríkis og
sveitarfélaga, sem tryggir að arð-
urinn rennur til þjóðarinnar. Við
þurfum að auka orkuframleiðslu
bæði til að tryggja atvinnu og til að
auka gjaldeyrisöflun. Komið hafa
fram hugmyndir um að selja þau til
takmarkaðs tíma; ég get ekki séð
að það geti verið skynsamlegt en
bendi á að framkvæmdir og meiri-
háttar viðhalds- og hönnunarverk-
efni eru nú þegar boðin út.
Skattar: Óhjákvæmilegt er að
hækka skatta og þar liggur beinast
við að taka aftur upp fyrri skatta,
sem ég tel ekki að hafi verið nein
sérstök þörf á að leggja niður, þ.e.
hátekjuskatt, eignaskatt og erfða-
skatt.
Látum ekki þá sem lokast hafa
inni í hugmyndafræði, sem ekki
gengur upp, ráða ferðinni. Við höf-
um siglt í skerjagarðinum innan
um brimskafla og boða og hugð-
umst stytta okkur leið. Við steytt-
um á skeri, en áhöfnin bjargaðist
og mikið af vistunum. Nú þurfum
við að leigja nýja skútu, hún er
minni en sú fyrri, en tekur þó alla
og vistirnar nægja ef vel er með
farið og rétt skipt, nú skulum við
sigla út á hreinan sjó, við verðum
eitthvað lengur á leiðinni, en kom-
umst heil í höfn.
Íslendingar, tökum
á vandanum
Haraldur
Sveinbjörnsson
skrifar um efna-
hagsvandann
» Við steyttum
á skeri, en áhöfnin
bjargaðist og mikið
af vistunum.
Haraldur
Sveinbjörnsson
Höfundur er verkfræðingur.