Morgunblaðið - 27.10.2008, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. OKTÓBER 2008
Súpuveisla Fyrsti vetrardagur var í fyrradag og þá var víða boðið upp á kjötsúpu að gömlum og góðum sið. Á Skólavörðustígnum var mikil veisla og þar
voru m.a. mættir þessir vösku víkingar. Þeir þurfa vitaskuld staðgott fæði og gerðu þeir því súpunni góð skil eins og við var að búast.
Frikki
Sigurður Jónsson | 26. október 2008
BER SAMFYLKINGIN
EKKI ÁBYRGÐ?
Miðað við hvernig Sam-
fylkingin hefur hagað sér í
stjórnarsamstarfinu með
Sjálfstæðisflokknum þarf
það ekki að koma á óvart
að það sé Samfylkingin
sem eykur fylgi sitt á
sama tíma og Sjálfstæðisflokkurinn tap-
ar verulega fylgi. Ég hef þó nokkrum
sinnum bent á þetta í pistlum mínum.
Ráðherrum og þingmönnum Samfylk-
ingarinnar hefur tekist að koma því inn
hjá þjóðinni að hún beri enga ábyrgð á
því sem miður fer en henni beri að þakka
það sem vel er gert. Þetta er með öllu
óþolandi vinnubrögð fyrir Sjálfstæð-
isflokkinn.
Hver er yfirmaður bankamála? Er það
ekki ráðherra Samfylkingarinnar. Hvers
vegna gerði Björgvin ekkert í málunum?
Ber hann enga ábyrgð á því hvernig fór?
Hver er formaður Viðskiptanefndar
Alþingis? Er það ekki þingmaður Sam-
fylkingarinnar og meira að segja varafor-
maður? Ber hann enga ábyrgð á því
hvernig komið er?
Meira: sjonsson.blog.is
RÆTUR þeirrar kreppu sem nú er hafin liggja í
skuldsetningu banka, fyrirtækja og heimila sem varð
til við umfangsmiklar fjárfestingar hér á landi sem
erlendis. Lán voru tekin til þess að fjármagna kaup á
fyrirtækjum, fasteignum og hlutabréfum. Allt gekk
vel meðan verð á þessum eignum fór hækkandi
vegna þess að á fjármálamörkuðum var gnægð fjár-
magns á lágum vöxtum. En sú lækkun á skuldabréfa-
mörkuðum um allan heim og meðfylgjandi skortur á
lausafé, sem hófst á fyrri hluta ársins 2007, hefur
valdið fjármálastofnunum um allan heim tjóni og
jafnframt dregið mjög úr vilja þeirra til þess að lána
hver annarri fjármagn. Þetta er sú lausafjárþurrð
sem hrjáði viðskiptabankana okkar síðasta árið og
olli að lokum gjaldþroti þeirra.
Um mitt síðasta ár varð viðsnúningur. Hlutabréfa-
vísitalan íslenska hefur á rúmlega ári farið úr því að
vera nálægt 9.000 í rúmlega 600, hlutabréfamark-
aðurinn er nú að mestu hruninn. Fasteignaverð hef-
ur lækkað og mun lækka enn meira á næstu mán-
uðum. Verðmæti fyrirtækja, innlendra og einnig
erlendra, hefur lækkað mikið. Erlendar eignir ís-
lenskra fyrirtækja eru nú minna virði en áður og
sumar höfðu verið keyptar á háu verði. Fjölskyldur,
sem áður prísuðu sig sælar þegar fasteignaverð
hækkaði og tóku lán til þess að fjármagna einka-
neyslu, sjá margar hverjar fram á neikvæða eig-
infjárstöðu, skuldirnar eru meiri en eignirnar. Fyr-
irtæki í margvíslegum rekstri eru einnig með slaka
eiginfjárstöðu. Gengistryggð lán hafa hækkað mikið
á þessu ári og slíkt veldur skjótri rýrnun eiginfjár
fyrirtækja og fjárhagslegum hremmingum fjöl-
skyldna.
Á næstu vikum og mánuðum mun mikill fjöldi fyr-
irtækja og jafnvel heilu atvinnugreinarnar komast í
þrot ef ekki er gripið til aðgerða. Keðjuáhrif geta
orðið þegar gjaldþrot eins fyrirtækis veldur gjald-
þroti annarra. Atvinnuleysi mun aukast mikið og sú
aukning er þegar hafin. Mikilvægt er að varðveita
þau fyrirtæki sem eiga framtíð fyrir sér í nýju hag-
kerfi þar sem gengi verður lægra; innflutningur
minni og hagur af útflutningi mun meiri. Gjaldþrot
slíkra fyrirtækja felur í sér tjón fyrir samfélagið
þegar innviðir, tengslanet og sértæk þjálfun starfs-
fólks glatast. Félagslegar og sálrænar afleiðingar at-
vinnuleysis eru alvarlegar fyrir bæði þá sem fyrir því
verða og einnig fyrir fjölskyldur þeirra.
Fjöldi heimila stendur frammi fyrir mikilli skulda-
byrði, sérstaklega þær fjölskyldur sem hafa fjár-
magnað kaup á húsnæði með gengistryggðum lánum.
Fjárhagslegir erfiðleikar valda yfirleitt kvíða og erf-
iðleikum innan fjölskyldna sem bitna mest á þeim
sem síst skyldi.
Hruni fjármálakerfisins undanfarna mánuði má
líkja við náttúruhamfarir sem ekki var unnt að sjá al-
veg fyrir. Þótt stjórnvöld hefðu getað gripið til ým-
issa fyrirbyggjandi ráðstafana er ekki hægt að ætl-
ast til þess að einstakar fjölskyldur og jafnvel
fyrirtæki hafi séð þessar hremmingar fyrir. Því tjóni
sem orðið hefur má því líkja við náttúruhamfarir.
Af þeim ástæðum sem hér hafa verið taldar er
bráðnauðsynlegt að grípa nú þegar til ráðstafana til
þess að vernda fjölskyldur og þau fyrirtæki og at-
vinnugreinar sem samfélagið hefur mikla hagsmuni
af að vernda. Við viljum leggja til við stjórnvöld að
þau grípi sem fyrst til eftirfarandi ráðstafana:
Í fyrsta lagi verði sett lög sem tímabundið (t.d. í
sex til tólf mánuði) verndi einstaklinga og fyrirtæki í
greiðsluerfiðleikum fyrir ágangi kröfuhafa.
Í öðru lagi verði skuldurum í ríkisbönkum, bæði
einstaklingum og fyrirtækjum, gefinn kostur á
greiðsluaðlögun, svo sem í formi greiðslufrests, leng-
ingar lána og gjaldmiðilsbreytingar lána.
Í þriðja lagi geti heimilin farið fram á færslu hús-
næðislána í Íbúðalánasjóð með viðeigandi lagfæringu
á greiðslukjörum, svo sem lánalengingu og greiðslu-
frestun. Stjórnvöld hafa þegar gripið til aðgerða í
þessa átt.
Í fjórða lagi bjóði hið opinbera fyrirtækjum upp á
ódýrt lánsfé í krónum og/eða bjóðist til þess að
leggja fram nýjan eignarhlut í fyrirtækin. Mikilvægt
er að ákvörðun um veitingu slíks stuðnings og fjár-
hæðir séu teknar af fagfólki sem leggur mat á arð-
semi og verðmæti viðkomandi fyrirtækja. Ekki er
skynsamlegt að styrkja þau fyrirtæki sem ekki eiga
framtíð fyrir sér í hinu nýja hagkerfi þar sem út-
flutningur mun skipta höfuðmáli.
Ríkisvaldið getur prentað krónur til þess að lána
skuldsettum fyrirtækjum á lágum vöxtum. Þessi lán
geta verið til nokkurra ára og ekki krafist afborgana
fyrstu sex mánuðina. Með lánveitingunni er fjár-
magnskostnaður fyrirtækjanna lækkaður. En senni-
lega þurfa mörg fyrirtæki einnig á nýju eiginfé að
halda. Þá getur ríkisvaldið prentað krónur til þess að
fjárfesta í fyrirtækjum og eignast þá tímabundið hlut
í þeim sem unnt er að selja þegar efnahagsþreng-
ingum er lokið.
Í fimmta lagi verði heimilum gefinn kostur á að
Íbúðalánasjóður kaupi hlut í fasteignum þeirra sem
þau gætu síðan keypt aftur á markaðsverði þegar
fjárhagsstaða þeirra hefur batnað. Umbreyting lána
í eignarhlut kæmi einnig til greina.
Með þessum aðgerðum væri unnt að vernda fjöl-
skyldur og atvinnu þess fólks sem vinnur í arðbær-
um en skuldsettum fyrirtækjum. Mikilvægt er að
langtímaáhrif þeirrar tímabundnu fjármálakreppu
sem nú geisar verði sem minnst; sem fæstir ein-
staklingar verði fyrir persónulegum áföllum og sem
flest góð, arðbær og vel rekin fyrirtæki starfi áfram.
Eftir Gylfa Zoëga og
Jón Daníelsson
»…er bráðnauðsynlegt að grípa
nú þegar til ráðstafana til þess
að vernda fjölskyldur og þau
fyrirtæki og atvinnugreinar sem
samfélagið hefur mikla hagsmuni
af að vernda.
Jón Daníelsson
Gylfi er prófessor við Háskóla Íslands. Jón er prófessor
við London School of Economics.
Upp úr skuldasúpu
Gylfi Zoëga
VEGNA þeirra um-
ræðna er nú fara fram
um aðild Íslands að
Evrópusambandinu
er rétt að rifja upp
nokkur atriði varð-
andi stofnun þess og
þróun. Stofnaðilar
Evrópusambandsins
voru þau sex ríki sem
stóðu að gerð Róm-
arsamningsins og upphaflega mynd-
uðu Efnahagsbandalag Evrópu 1957:
Frakkland, Vestur-Þýskaland, Ítalía,
Belgía, Holland og Lúxemborg. Frá
þeim tíma hefur 21 ríki gengið í sam-
bandið, sem í núverandi mynd sinni
sem Evrópusambandið – ESB – varð
til við gerð Maastricht-samningsins
1992. Fram hafa farið nokkrar lotur
samninga um stækkun, og var sú
fyrsta þegar Bretland, Danmörk og
Írland gerðust aðilar 1973. Þeir þess-
ara samninga sem hafa sérstakt gildi
til samanburðar við stöðu Íslands, eru
hins vegar þeir sem gerðir voru 1995
við félagsríki okkar í EFTA: Aust-
urríki, Finnland og Svíþjóð. Þessi þrjú
lönd höfðu þá, eins og Ísland, nýlokið
við gerð samnings um Evrópska efna-
hagssvæðið, þar sem Ísland og Nor-
egur enn sitja. Þar sem EES-
samningurinn tekur til þátttöku í
frjálsum innri markaði ESB með sama
hætti og gildir um aðildarríki ESB, var
sá veigamikli hluti fullrar aðildar þeg-
ar fyrir hendi hjá EFTA-löndunum og
samningar að sama skapi einfaldari.
Þetta átti hins vegar ekki við um lönd
austar og sunnar í álfunni sem síðar
tengdust ESB með miklu umfangs-
meiri og tímafrekari samningum.
Í raun yrði það alls ekki eins stórt
skref og margur ætlar, sem stigið væri
frá EES-þátttöku til fullrar aðildar að
ESB. Evrópuskrefið mikla, að því er
okkur snertir, var gerð EES-
samningsins og aðildin að Schengen-
samningnum með þeim stöðugu upp-
færslum lagagjörninga og framkvæmd
þeirra sem aðildinni fylgir. Þetta sést
best á því, að nýr aðildarumsækjandi
verður að semja um þátttöku í 34 svið-
um starfseminnar, en af þeim fjallar 21
um frjálsan innri markað sem Ísland
er fullur þátttakandi í og fylgir að öllu
leyti sömu lögum og reglugerðum og
ESB-ríkin sjálf. Þar að auki höfum við
þegar hafið þátttöku á sumum þeirra
13 sviða sem eftir standa. Veruleg efn-
isleg atriði í samningum koma fyrst og
fremst til greina á sviði sjávarútvegs.
Í umróti síðastliðinna vikna hafa
loks allir mátt skilja að hér á landi er
ekki fyrir hendi starfhæft kerfi pen-
inga- og gengismála. Fyrsta skrefið til
úrbóta er samkomulagið við Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn – IMF – sem nú
liggur fyrir. En sú skipan mála sem
komið var á fót með seðlabankalög-
unum 2001 hefur ekki staðist og verð-
ur því að víkja fyrir þeirri einu leið,
sem er til úrlausnar, en það er aðild að
Myntbandalagi Evrópu – EMU. Hún
felur í sér inngöngu í Evrópusam-
bandið og aðlögun að evru sem sam-
eiginlegri mynt samkvæmt sk. Maast-
richt-skilyrðum um efnahagslegan
stöðugleika. Þau skilyrði hafa íslensk
stjórnvöld reyndar bent á að sjálfsagt
sé að uppfylla sem góða hagstjórn. En
nú er þörfin svo brýn að koma á stöð-
ugleika gengis í frjálsu, opnu hagkerfi
að leita verður samvinnu við ESB um
bráðabirgðaráðstafnir á meðan upp-
tökuferli evru stendur yfir. Undirbún-
ingur aðildarviðræðna, sjálfir samn-
ingarnir og sk. ERM II aðlögunarferli
að EMU myndi sjálfsagt taka 2-3 ár.
Því er rétt að íslensk stjórnvöld lýsi
því yfir nú þegar að þau hyggist
leggja fram beiðni um aðild-
arviðræður og óski samstarfs við Evr-
ópska seðlabankann um að verja
gengi krónunnar innan rýmilegra vik-
marka sem fyrsta skref til inngöngu í
EMU. Samkomulagið við IMF og slík
beiðni myndi ótvírætt gefa til kynna
vilja íslenskra stjórnvalda til þess að
koma skipulagi og stjórn efnahags-
mála í það horf sem sæmir okkur sem
fullgildum aðila í Evrópusamstarfinu.
Eftir Einar Bene-
diktsson og Jónas
H. Haralz
» Í umróti síðastliðinna
vikna hafa loks allir
mátt skilja að hér á landi
er ekki fyrir hendi starf-
hæft kerfi peninga- og
gengismála.
Einar Benediktsson
Einar Benediktsson er fv. sendiherra
og Jónas H. Haralz fv. bankastjóri.
Jónas H. Haralz
Aðild að
Evrópusambandinu
BLOG.IS