Morgunblaðið - 01.11.2008, Qupperneq 32

32 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. NÓVEMBER 2008
Í ÞVÍ mikla fári sem
dunið hefur yfir ís-
lenska þjóð og ekki sér
fram úr beinist eðli-
lega athygli almenn-
ings að spurningunni
hvers vegna fór allt á
þennan veg og hverjir
bera þar mesta
ábyrgð.
Núverandi stjórnarflokkar, Sjálf-
stæðisflokkur og Samfylking, bera
þunga ábyrgð að hafa ekki með
neinum markvissum hætti snúist til
varnar ástandi sem hefur stigmagn-
ast um veröld alla á síðustu 12 mán-
uðum. Margir vöruðu við fjár-
málakreppunni hér heima og
erlendis. Það var aldrei neitt í ólagi
að mati ríkisstjórnarinnar, allt þar
til himinninn hrundi yfir okkur í
októberbyrjun.
Framsóknarflokkurinn hefur í
stjórnarandstöðu allan tímann bent
á hætturnar og komið fram með
ábyrgar efnahagstillögur. Framan
af vegna þess að hér var mikil og
óeðlileg þensla og síðar vegna fjár-
málakreppunnar. Þessar tillögur all-
ar er að finna á heimasíðu flokksins.
Framsóknarflokkurinn hins vegar
flýr ekki þá staðreynd og verður að
taka á sig þá ábyrgð að hafa verið í
ríkisstjórn frá árinu 1995 til 2007.
Sú ríkisstjórn mótaði pólitískt hið
sókndjarfa samfélag sem nú er statt
á strandstað. Margir munu telja að
ein höfuðorsök vandans sé sala rík-
isbankanna og þar sé upphafsins að
leita. Auðvitað er slíkt mikil einföld-
un en í þeirri heljarstöðu sem hinir
frjálsu bankar voru komnir í liggur
hins vegar fallið falið.
Yfir það hefur verið
farið og staðfest að
laga- og reglugerð-
arumhverfi hér á landi
er í samræmi við það
sem gerist í Evrópu.
Nú mun Evrópusam-
bandið þurfa að skoða
hvað fór úrskeiðis í
flæði fjármagnsins.
Annaðhvort er
samningurinn um evr-
ópska efnahagssvæðið,
EES, orsök vandans
eða þá að okkar eftirlitsaðilar, eins
og Fjármálaeftirlitið, hafa brugðist
skyldum sínum. Sú eftirlitsstofnun
hlýtur að hafa farið inn í hjarta og
lifur bankakerfisins á síðustu miss-
erum í margvíslegum tilgangi að
kanna til dæmis krosseignatengsl
og hringamyndanir íslenskra auð-
manna sem virðist nú koma mörg-
um í opna skjöldu. Brást Seðlabank-
inn sínu hlutverki? Brugðust
ráðuneytin sínu hlutverki?
Hverjir eiga fjölmiðlana?
Svo getum við spurt þeirrar
merkilegu spurningar hvar var
fjórða valdið, var það komið í eigu
auðmannanna sjálfra? Hverjir eiga
Morgunblaðið, Fréttablaðið, Mark-
aðinn og Viðskiptablaðið? RÚV, er
það einnig undir þessu sama álagi?
Það eru fallistarnir í íslensku efna-
hagslífi sem hafa eignast helstu fjöl-
miðla landsins á síðustu árum, þótt
ég ætli hins vegar ekki að fella
dóma um að þeir hafi beitt þar valdi
sínu til þess að draga úr lýðræð-
islegu aðhaldi. En yfir það ber að
fara.
Plötuðu bankarnir almenning?
Hvers vegna fengu bankarnir óá-
reittir að móta sér starfshætti og
starfsreglur sem voru á flestum
sviðum andstæð íslenskum við-
horfum og öllum venjum? Ég nefni
launakjör æðstu starfsmanna
þeirra, eignatengda kauprétti upp á
milljarða, starfslokasamninga og
jafnvel skaðabætur upp á hundruð
milljóna við upphaf starfa. Á sama
tíma sátu venjulegir bankastarfs-
menn þessara stofnana á hóflegum
launum. Hver segir að það eigi að
vera sjálfgefið að bankaráðs-
formenn einkabanka hafi það eitt að
markmiði að græða fyrir sig og
sína?
Hvers vegna skuldsettu þrír stór-
ir einkabankar Íslendinga um tólf-
falda þjóðarframleiðslu og ráð-
herrar vörðu tiltækið fram á síðustu
stundu? Hvers vegna hófu íslenskir
bankar að raka að sér lánsfé með
ábyrgð íslenska ríkisins eins og
Landsbankinn gerði í Bretlandi og
Hollandi? Stærsta vandamálið sem
blasir við íslenskri alþýðu er söfnun
sparifjár inn á peningamark-
aðssjóði. Þar hefur almenningur
tapað milljörðum en var talin trú um
að öryggið væri óbrigðult. Fólk og
fyrirtæki voru á sama hátt hvött til
hlutabréfakaupa til að efla sinn hag.
Nú blasir við að það var einnig sókn
í fjármagn fyrir glannalega útrás.
Aukin völd auðmanna
Ég ætla ekki sem formaður
Framsóknarflokksins að fría flokk-
inn ábyrgð né einstaka ráðamenn
hans. Í mikilvægri úttekt er um að
gera að fá allt á hreint gagnvart
stjórnmálamönnum eins og öðrum.
Mér hefur aldrei blandast hugur um
það að stórum hluta framsókn-
armanna leið illa yfir þessari veg-
ferð og hefði viljað fara öðruvísi að.
Margir flokksmenn gagnrýndu veg-
ferðina og enn aðrir hurfu frá
flokknum hægt og hljótt. Það var
eins í Framsóknarflokknum og
þjóðfélaginu að enginn grundvöllur
var að ræða þessa stefnu. Hún var
keyrð í nafni útrásarvíkinga og
sjálfskipaðs landsliðs á grunni há-
launastarfa og árangurs Íslendinga
á erlendri grund.
Upphafið að valdatöku auðmanna
á Íslandi má trúlega rekja til átaka í
byrjun aldar sem snerust um völd,
og kristallaðist fyrir rest í fjölmiðla-
lögunum. Í þessum átökum urðu
stjórnmálamenn og eftirlitsstofn-
anir undir og hafa haft hægt um sig
síðan. Segja má að Davíð Oddsson
og Halldór Ásgrímsson hafi orðið
undir í þessum darraðardansi, og
hurfu þeir báðir út úr íslenskri póli-
tík. Á þessum tíma lögðust vinstri
menn tveggja flokka í lið með hinu
nýja auðvaldi sem heimtaði völd. Því
lauk svo með því að þjóðhöfðingi vor
skarst í deiluna.
En vegferðina alla verður nú að
rannsaka ofan í kjölinn svo að sann-
leikurinn komi í ljós, þar verða er-
lendir eftirlitsaðilar að koma að
verki með okkur Íslendingum.
Mesta kreppa
lýðveldistímans
Hvað fór úrskeiðis
og hverjir bera
ábyrgðina spyr
Guðni Ágústsson
» Svo getum við spurt
þeirrar merkilegu
spurningar hvar var
fjórða valdið, var það
komið í eigu auðmann-
anna sjálfra?
Guðni Ágústsson
Höfundur er formaður
Framsóknarflokksins.
NÚ þegar flest sam-
tök atvinnulífsins hafa
lýst áhuga á að viðræður
verði hafnar við ESB
eða upptöku evrunnar
þá er yfirlýsingar þess
efnis ekki að vænta frá
samtökum útgerð-
armanna. Ársfundur
LÍÚ var haldinn í þess-
ari vikur og sagði Björgólfur Jóhanns-
son í ræðu sinni að hagsmunir Íslands
væru best tryggðir utan ESB, sem
hefði rekið þveröfuga fiskveiðistefnu
við Ísland. „Við erum á hnjánum, halda
menn í einlægni að það sé einhver
hundalúga á hurð Evrópusambands-
ins?“ Af útgerðarmönnum er það ann-
ars helst að frétta að erfiðlega hefur
gengið að færa gjaldeyri til landsins og
viðskiptasambönd erlendis gætu verið
að tapast af þeim sökum – sökum krón-
unnar. Þá hafa heildarskuldir útgerð-
arinnar líklega verið að hækka um 60
milljarða á sama tíma og útflutnings-
verðmætin aðeins um 20 milljarða.
Samtök útgerðarmanna ekki viljað
ljá máls á ESB-aðild og í raun fundið
fiskveiðistjórn sambandsins allt til for-
áttu – um leið og þau hafa dásamað ár-
angurinn af „besta fiskveiðikerfi í
heimi“.
Þegar skoðað er ofan í kjölinn kem-
ur í ljós að íslenskar útgerðir hafa
engu að síður komið sér vel fyrir á
ESB-svæðinu. Ber fyrst að nefna
Skotlandi, England og Þýskalandi. Þá
eru íslenskar útgerðir að veiða þorsk-
kvóta Breta í Barentshafi ásamt því að
eiga stærsta uppsjávarveiðiflota ESB
og veiða kvóta Spánverja undan vest-
urströnd Afríku. Þá eiga Íslendingar
tvær af stærstu fiskvinnslum Þýska-
lands og megnið af togaraflota Bret-
landseyja. Því er von að spurt sé hvað
valdi andstöðu LÍÚ gegn ESB.
Það sem helst hefur verið nefnt er
að fiskveiðistefna ESB henti ekki hér
við land – og þar við situr. Því ber þess
að geta að bandalagsþjóðum er í
sjálfsvald sett hvaða fiskveiðikerfi þær
nota. Hvort heldur kvótakerfi að okk-
ar fyrirmynd eða dagakerfi að hætti
Færeyinga. Því er í raun ekkert til
sem heitir „fiskveiðikerfi“ ESB í okk-
ar skilningi.
En þegar fiskveiðistefna ESB er
skoðuð kemur í ljós að hún á aðeins við
um sameiginlega fiskstofna banda-
lagsríkja, fiskstofna þar sem tvö eða
fleiri ríki eiga sögulegan nýtingarétt
eða af landfræðilegum ástæðum.
Hvorugu er til að dreifa hér við land.
Þó fengu Belgar 3.000 tonna karfa-
kvóta hér á grundvelli
EES-samningsins, en
það var fyrir veittan
stuðning í þorskastríð-
unum. Síðast er fréttist
mun þýsk útgerð í eigu
Íslendinga hafa verið að
veiða þennan karfa-
kvóta.
Þá segir LÍÚ að við
munum missa hið svo-
kallað forræði yfir auð-
lindinni og að allar
ákvarðanir um heildar-
afla hér við land verði teknar í ráð-
herraráði ESB. Það er rétt að end-
anleg ákvörðun (staðfestingin) verður
tekin þar … en að undangengnu
ákveðnu ferli sem vert er að skoða
nánar.
Varðandi ákvarðanir um heildar-
afla, eða svokallaða ríkjakvóta sem
teknar eru af ráðherraráði ESB. Ber
þess fyrst að geta að allar eru þær
teknar að undangengnum rann-
sóknum og að tillögum „færustu fiski-
fræðinga“. Í öllum tilfellum eru það
fulltrúar Alþjóðahafrannsóknarráðs-
ins ICES sem aðsetur hefur í Kaup-
mannahöfn sem það gera. ICES eru
samtök fiskifræðinga og annarra vís-
indamanna líkt og þeirra sem vinna
hjá Hafró. Að ICES standa 20 ríki við
norðanvert Atlantshaf og er Ísland
eitt þeirra. Þetta er samráðsvett-
vangur þar sem nær allar ákvarðanir
um nýtingu fiskstofna í Norður-
Atlantshafi eru teknar. Hvert ríki á
tvo fulltrúa og koma okkar fulltrúar
frá Hafró. Það er þess vegna sem
fiskifræðingar frá Hafró bregða sér til
Kaupmannahafnar að loknu hinu ár-
lega stofnmati nytjastofna hér við
land, sem kallast togararall. Það er því
ekki fyrr en að loknum samráðsfundi
Hafró og ICES að Hafró sér sér fært
að kynna þjóðinni tillögur sínar um
heildarafla næsta árs.
Því er von að spurt sé hvað muni
eiginlega breytast við inngöngu í ESB.
Hafi LÍÚ eitthvað við nýtingastefnu
ESB (Hafró) að athuga – liggur bein-
ast við að þeir beiti fulltrúum sínum
innan stjórnar Hafró til þess.
Atli Hermannsson
fjallar um ESB-
aðild, LÍÚ og fisk-
veiðistjórnun
» Það er þess vegna
sem fiskifræðingar
frá Hafró bregða sér til
Kaupmannahafnar að
loknu hinu árlega stofn-
mati nytjastofna, sem
kallast togararall.
Atli Hermannsson
Höfundur er fyrrverandi
veiðarfærasölumaður.
Útgerðarmenn
einir á báti
Þetta er handbókin í ár fyrir stjórnendur sem eiga eftir að ákveða hvað
fyrirtækið ætlar að gefa samstarfsaðilum, viðskiptavinum og eigin
starfsfólki í jólagjöf.
Glæsilegur blaðauki um allt sem snýr að jólagjöfum frá
fyrirtækjum til starfsfólks og viðskiptavina fylgir
Viðskiptablaði Morgunblaðsins 13. nóvember.
Allar nánari upplýsingar veitir Sigríður Hvönn Karlsdóttir
í síma 569 1134 og 692 1010 eða sigridurh@mbl.is
Auglýsendur!
Pantið fyrir kl. 16 mánudaginn 10. nóvember.
Jólagjafir frá fyrirtækjum
BCDEFGHIJHF KLM N OGKFIPLQMRH ST
UCVW XTT YZ[Z N \\\]GWDEFGHIJHF]WP