Morgunblaðið - 21.11.2008, Qupperneq 39

Menning 39
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER 2008
Eftir Einar Fal Ingólfsson
efi@mbl.is
ÞAÐ er morgunn á Íslandi en kvöld
í Ástralíu þegar rithöfundurinn
Markus Zusek svarar í símann.
Hann er undrandi að heyra að ís-
lenskur blaðamaður vilji ræða um
Bókaþjófinn – þetta stóra verk sem
er að koma út hér á landi, eftir að
hafa verið á sigurför víða um lönd.
„Bókin kom út hér í Ástralíu fyrir
þremur árum og hefur síðan verið á
flakki um heiminn,“ segir Zusek.
„Mér finnst stórkostlegt að sagan sé
nú að koma út á Íslandi. Ég taldi að
enginn myndi lesa þessa bók. En nú
er ég að tala við þig norður á Íslandi
um bókina, það finnst mér með ólík-
indum,“ segir hann og hlær.
Zusek er rúmlega þrítugur og
Bókaþjófurinn er sjötta skáldsagan
sem hann skrifar og Zusek segir
hana hafa verið lengi í smíðum.
„Þetta var erfitt ferli. Ég fór
gegnum margar uppskriftir og
reyndi ólíkar aðferðir við skrifin. Ég
þurfti sífellt að taka nýjar ákvarð-
anir og breyta hinu og þessu. Það
tók mig þrjú ár að skrifa bókina.“
– Náði sagan strax fínu flugi?
„Henni var strax vel tekið í Ástr-
alíu en fór fyrst verulega að seljast í
Bandaríkjunum. Ég var heppinn. Ef
það sem maður er að gera vekur eft-
irtekt í Bandaríkjunum, Bretlandi
eða öðrum stórum Evrópulöndum,
getur einhverskonar keðjuverkun
farið af stað. Maður fylgist svo bara
með og hugsar: þetta er fáránlegt!
Alltaf þegar ég skrifa bók vil ég
skrifa eitthvað sem skiptir sjálfan
mig máli. Í þessu tilviki skrifaði ég
bók sem skipti mig ÖLLU máli. Það
er frábært að hún hafi svona góð
áhrif á annað fólk.“
Sögur foreldranna
– Sögusviðið er ekki það auðveld-
asta, Þýskaland nasista, með allri
þeirri grimmd og mannvonsku.
„Ég ólst upp hér í Sydney en for-
eldrar mínir eru innflytjendur frá
Þýskalandi og Austurríki. Þau sögðu
okkur systkinunum margar sögur
um bernsku sína og okkur þóttu þær
alveg magnaðar. Að hugsa sér að
foreldrar okkar hafi alist upp í borg-
um sem voru að brenna! Móðir mín
sá gyðinga leidda um borgina og fólk
rétta þeim brauð og fá ákúrur fyrir.
Þegar ég byrjaði að skrifa þessa
bók þurfti ég bara að klóra í yfir-
borðið og þá spruttu sögurnar fram.
Upphaflega ætlaði ég að hafa bók-
ina stutta, 100 síður – þannig að mig
bar nokkuð af leið,“ segir hann og
skellir upp úr, en Bókaþjófurinn er
vel á sjötta hundrað síður. „Ég tók
áhættu, þar á meðal að nota Dauð-
ann sem sögumann. En svo margar
bækur hafa verið skrifaðar um
Þýskaland nasismans að ef ég ætlaði
að skrifa eina yrði ég að koma með
eitthvað nýtt inn á sviðið.
Vissulega tekst sagan á við það
sem er erfitt, en ég hafði líka heyrt
margar hrífandi sögur frá þessum
tíma og vildi leyfa þeim að lifa.
Menn geta gert fallega hluti þótt
tímarnir séu grimmir.“
– Þetta er líka bók um gildi bóka.
„Ég ólst upp í aðdáun á sögum.
Fékk það í arf. Ég kunni vel að meta
þá hugmynd að hér er annarsvegar
saga Hitlers og heimsins sem hann
skapaði, og hann notar orð til að
eyða fólki, en þarna er líka þessi
stúlka sem stelur orðunum, safnar
þeim til sín, til að endurrita söguna.“
Lætur sem lesendur séu ekki til
– Útgefendur segja söguna kjörna
fyrir „eldri unglinga og yngri full-
orðna.“ Er þetta ekki saga fyrir
alla?
„Ég hef lært að skipta mér ekki af
því hvernig bækur eru kynntar.
En ef ég hugsa um mínar eigin
bókahillur eru hér allir mögulegir
flokkar bóka, en á efstu hillunum
eru eftirlætisbækurnar mínar. Bæk-
ur sem ég dái. Og þær koma úr öll-
um þessum flokkum.
Þegar ég sest niður til að skrifa er
ég ekki að skrifa fyrir unglinga eða
fullorðna; ég reyni að skrifa eft-
irlætis bók einhvers.
Í þrjú ár hef ég glímt við næstu
bók. Það kemur að því að mér tekst
að gleyma því að hópur fólks sem er
að bíða eftir henni. Ég held samt að
eina leiðin til að gleðja lesendur bók-
ar sé að láta sem þeir séu ekki til.
Skrifa bara bókina sem skiptir mig
öllu máli – svo kemur í ljós hvort
þeir hrífast með. Sögur rata til sinna
– og þannig á það að vera.“
Höfundurinn „Í þessu tilviki skrifaði ég bók sem skipti mig ÖLLU máli,“
segir Markus Zusek, höfundur Bókaþjófsins.
Nærtækar sýnir
BÆKUR
Smásögur
Hálmstráin
bbnnn
Magnús Sigurðsson.
Uppheimar. 2008. 127 bls.
Í FYRRA sendi
Magnús Sigurðs-
son frá sér
Söngvana frá
Písa, þýðingu á
hluta af miklum
ljóðbálki Ezra
Pound, The Can-
tos, og var góður
rómur gerður að
metnaðarfullu
framtaki ungs þýðanda. Nú fyrir
skömmu fréttist að Magnús hefði
hlotið bókmenntaverðlaun Tóm-
asar Guðmundssonar fyrir ljóða-
bók sína, Fiðrildi, mynta og spör-
fuglar Lesbíu. Hálmstráin, sem
kom út nýverið, mun þó teljast
fyrsta skáldverk höfundar en þar
er á ferðinni safn átján sagna,
mislangra og afar misgóðra, þar
sem brugðið er á leik með það
sérstaka samband heildar og mis-
munar sem ávallt hlýtur að skap-
ast í smásagnasafni. Tilteknar
kringumstæður láta á sér kræla
oftar en einu sinni og ákveðinn
tónn og andrúmsloft eiga sér sam-
svörun á ýmsum stöðum. Vísbend-
ingar um efnislegar og þematísk-
ar samtengingar birtast m.a. í
titlum sagna: Nýja Ísland og Nýja
Ísland II, svo dæmi sé nefnt (rétt
er þó að taka fram að titillinn vís-
ar til Kanada, ekki kreppu-
Íslands!). Ríkjandi einkenni er op-
inská nánd sögumanns og les-
anda, sögurnar eru jafnan sagðar
í fyrstu persónu og líkjast stund-
um dagbókarbroti eða trún-
aðartali þar sem lesanda er treyst
fyrir dýrmætu andartaki eða
minningu. „Sendibréf“ er ágætt
dæmi um hið beina ávarp sem ein-
kennir sumar sögurnar, en þar
nýtir höfundur sér beinskeytta
samskiptaformgerð einkabréfsins
til að skapa tilfinningu fyrir nánd
og einlægni. Sagan er enn fremur
dæmigerð að því leytinu til að þar
birtast stef sem eru endurtekin út
í gegnum verkið: fjarlægð frá
fósturjörðinni, heimþrá af ein-
hverju tagi, ungur Íslendingur í
erlendri borg lýsir reynslu sinni í
texta sem blandar saman spennu-
þrunginni forvitni í garð hins
óþekkta og einmanaleika útlend-
ingsins sem stendur til hliðar við
mannlífið.
Kynlíf og samlíf fólks er meðal
þess sem er í brennidepli og sög-
urnar snúast ekki síst um langan-
ir og þrár, og er þar stundum sem
feigð eða einhver óskilgreind ógn
svífi yfir vötnum. „Verk-
framkvæmdir“ er þar ágætt dæmi
en hún hefst inni í litlu héraðs-
bókasafni þar sem framkvæmdir
smiðs nokkurs valda truflun hjá
gestum, en lýkur í dramatískum
og eilítið ókennilegum nekrófíl-
ískum draumi smiðsins þar sem
hann fær sér hádegislúr úti í bíl.
Stígandi sögunnar er ófyrirsjáan-
legur á dálítið ógnandi hátt en
hann er líka handahófskenndur og
ómarkviss. Margar sögur bók-
arinnar glíma einmitt við klunna-
legan og höktandi tón af þessu
tagi, ýmist skortir nokkuð á að
viðfangsefnið sé tekið föstum tök-
um eða þá að falskur tónn er sleg-
inn á einhverjum tímapunkti. Þeg-
ar verst lætur skortir sögurnar
snerpu, þær líða hjá eins og hálf-
gerðar stílæfingar. Á þessu eru þó
undantekningar. Eitt af því sem
gerir verkið eftirtektarvert er
samræðan sem á sér stað við
ýmsa merka höfunda, erlenda
jafnt sem innlenda, og margar
bestu sögunar eiga það sameig-
inlegt að þar eru „samræður“
þessar settar í forgrunn. Ég nefni
„Að dagslestri loknum“ og sér-
staklega „Vitnið“ en sú síð-
arnefnda fjallar á skorinyrtan og
fallegan hátt um hverfulleika
minninga, og það hversu erfitt
það er að reisa lífshlaupi ein-
staklings verðugan minnisvarða.
Titillinn, Hálmstráin, hlýtur
margskonar merkingarauka í
slíku samhengi, og út í gegn skín
trú höfundar á hinu ritaða orði,
skáldverkinu sem hálmstrái í
óstöðugum heimi. Ekki er hægt
að segja að Hálmstráin sé vel
heppnað skáldverk, en það er að
mörgu leyti efnilegt.
Björn Þór Vilhjálmsson
Bókaþjófurinn er sjötta skáld-
sagan sem ástralski verðlauna-
rithöfundurinn Markus Zusek
skrifar. Sagan, sem sögð er sér-
lega vinsæl meðal unglinga og
lesenda á þrítugsaldri, er á
sannkallaðri sigurför um heim-
inn.
Þetta er mikið verk, hátt á
sjötta hundrað síður. Dauðinn er
sögumaðurinn en sagan gerist í
Þýskalandi nasista og fjallar um
barnungan bókaþjóf sem býr hjá
fósturforeldrum eftir að móðir
hennar er send í fangabúðir.
Virtir fjölmiðlar hafa keppst
við að hrósa sögunni sem sögð
er hrífandi, hárbeitt og meist-
araleg sögð.
Barnungur bóka-
þjófur og Dauðinn
 „Menn geta gert fallega hluti þótt tímarnir séu grimmir,“
segir Markus Zusek, höfundur Bókaþjófsins  Dauðinn
er sögumaður bókarinnar, sem er sögð óður til lífsins
Sögur rata til sinna