Morgunblaðið - 22.11.2008, Blaðsíða 34

34 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 2008
NÝLEGA var stofn-
aður félagsskapur út
frá hópnum Breytum
LÍN á Facebook. Þeg-
ar þetta er ritað hafa
ríflega eitt þúsund
manns skráð sig í hóp-
inn.
Tilgangur þessa fé-
lagsskapar er að koma
á framfæri hugmyndum og kröfum
þeirra sem láta sig starfsemi LÍN
varða. Félagsskapurinn er ópóli-
tískur, ekki tengdur stúdentapólitík
og hefur það eitt að markmiði að
LÍN þjóni hagsmunum íslensks
samfélags sem best verður á kosið.
Hann krefst þess að eftirfarandi
mál verði skoðuð af ríkisstjórn Ís-
lands og Alþingi fyrir áramót.
1) Að LÍN bjóði upp á fyrirfram-
greidd eða mánaðarleg fram-
færslulán. Þannig hafi námsmenn
val um hvort þeir taki yfirdrátt-
arlán hjá fjármálastofnunum eður
ei. Í dag neyðast flestir námsmenn
til að taka lán með rúmlega 25%
vöxtum til að halda sér uppi meðan
á námi stendur. Slíkt fyrirkomulag
vekur jafnframt spurningar um
hvers vegna LÍN hefur styrkt
einkavæddu bankana með þessum
hætti og er sérlega mikilvægt að
breyta þessu fyrirkomulagi ef bank-
arnir verða einkavæddir á ný.
2) Að grunnframfærsla verði
reiknuð upp á nýtt, með tilliti til
raunverulegs verðlags og út-
gjaldaliða í þjóðfélaginu. Í eðlilegu
árferði kæmi þetta í veg fyrir að
námsmenn þyrftu að sækja út á
vinnumarkaðinn eða flosnuðu upp
úr námi. Eins og aðstæður eru nú í
þjóðfélaginu hlýtur að vera hag-
stæðara fyrir ríkið til lengri tíma
litið að bjóða upp á námslán sem
verða endurgreidd, en atvinnuleys-
isbætur. Íslenskir háskólanemar
eru að meðaltali eldri en í sambæri-
legum löndum og stór hluti þeirra
vinnur með námi til að ná endum
saman. Ef námslán væru nægilega
há kæmi það einnig í veg fyrir að
námsmenn þyrftu að taka óhag-
stæðari lán og yrðu þar af leiðandi
síður skuldum vafðir við námslok.
3) Að tekjutenging lána verði
lækkuð eða afnumin þar sem hún
hindrar fólk í því að snúa í nám eft-
ir viðkomu í atvinnulífinu. Árstekj-
ur segja ekkert til um skuldbind-
ingar og útgjöld einstaklinga, sem
geta verið af ýmsum toga. Að auki
ýtir samspil lágra lána og tekju-
tengingar undir svarta vinnu náms-
manna.
Þess er vænst að mörg þúsund
Íslendingar verði atvinnulaus eftir
áramót. Viðbúið er að stór hluti
þeirra hyggist fara í háskólanám
meðan þetta ástand varir enda
hvattir til þess af yfirvöldum. Há-
skólarnir hafa opnað sérstaklega
fyrir móttöku umsókna fyrir vor-
misseri 2009. Fólk sem hefur haft
tekjur meirihluta ársins 2008 mun
ekki fá nægilega há námslán til að
geta framfleytt sér og e.t.v. fjöl-
skyldu meðan á náminu stendur.
Og í fyrsta skipti í langan tíma
verða engin önnur úrræði í boði,
engin vinna með námi og erfitt ef
ekki ómögulegt að fá yfirdrátt hjá
bönkunum. Það er því hætt við að
margir gefist upp á þeirri hugmynd
að fara í nám og sitji frekar heima
á atvinnuleysisbótum eða flýi land.
Nú er nauðsyn og tækifæri fyrir
jákvæðar breytingar í íslensku
samfélagi. Við sem teljum mennt
vera öflugasta máttinn bjóðum þá
sem vilja skrá sig í hópinn vel-
komna. Við hvetjum jafnframt Al-
þingi og ríkisstjórn Íslands til að
leggja metnað í framtíð þjóð-
arinnar.
Breytum LÍN
Daði Rafnsson og
Ingibjörg Rósa
Björnsdóttir vilja
breyttar áherslur
hjá LÍN
» Það er því hætt
við að margir
gefist upp á þeirri
hugmynd að fara í nám
og sitji frekar heima
á atvinnuleysisbótum
eða flýi land.
Daði
Rafnsson
Höfundar eru talsmenn
Breytum LÍN.
Ingibjörg Rósa
Björnsdóttir
Yfirmaður loftslags-
mála hjá Sameinuðu
Þjóðunum Yvo de Boer
sagði um daginn:
„Lánsfjárkreppan gef-
ur okkur tækifæri til
að taka nýja stefnu. Ég
lít á þetta sem tækifæri
til að móta fjár-
málakerfið á nýjan
leik. Stjórnvöld hafa tækifæri til að
hvetja til þess að fyrirtæki fjár-
magni umhverfisvænan iðnað“. Geta
ekki skattar á eldsneyti rúmast inn-
an þess ramma sem de Boer er að
tala um? Eru ekki aðstæður hér
þannig að það er upplagt að fara að
móta nýja stefnu?
Á komandi árum þurfa Íslend-
ingar að greiða niður mjög háar
skuldir. Þá er annað tveggja að auka
útflutningstekjur eða draga úr út-
gjöldum. Engar góðar leiðir eru til
að auka tekjur mjög hratt nema
helst með fjölgun ferðamanna.
Draga má frekar hratt úr útgjöldum
en það þarf að gera þannig að at-
vinnuleysi verði sem minnst. Skatt-
lagning á eldsneyti á bifreiðar og
fiskiskip er leið að þessu marki. Ekki
endilega til að auka umsvif ríkisins,
heldur í stað skatta á laun. Mik-
ilvægt er á næstu árum að hér verði
hvati til fleiri starfa og háir skattar á
laun eru varla leið að því marki.
Fiskimiðin eru verðmætasta auð-
lind Íslendinga. Okkur hefur tekist
nokkuð vel til með að gera verðmæti
úr þeim afla sem hefur borist á landi.
Aflaverðmæti ársins 2007 var um
140 milljarðar króna. Af aflaverð-
mæti fara 20-25% í laun áhafnar. Ol-
íukostnaður er síðan um 20 millj-
arðar króna en árleg olíunotkun
fiskiskipaflotans er um 250 þúsund
tonn á ári. Afborganir af lánum er
síðan stærstur hluti þess sem eftir
er.
Verðmyndun á aflamarki er um-
hugsunarefni en verð á varanlegum
þorskkvóta var um 5000 kr/kg árið
2007. Þetta er óskiljanlega hátt verð
ef það er sett í samhengi við fiskverð
og kostnað við veiðar.
Verðið endurspeglar
líklega tröllatrú á að Ís-
lendingum takist að
byggja þorskstofninn
upp. Þegar verið er að
kaupa tonn af þorsk-
aflamarki er verið að
kaupa ákveðna hlut-
deild í heildar þorsk-
aflamarki. Þegar haft
er í huga að kvótinn var
upphaflega ókeypis er
óásættanlegt að stór
hluti af tekjum sjávar-
útvegsfyrirtækja fer enn í að greiða
upp skuldir vegna kvótakaupa. Ef
verð á varanlegum kvóta er einhver
vísbending um veðsetningu hans
verður að teljast ólíklegt að mörg
fyrirtækin nái nokkru sinni að
greiða upp skuldir. Tilvist skuldugra
fyrirtækja í sjávarútvegi minnkar
líkur á að langtímasjónarmið um
nýtingu fiskistofna nái fram að
ganga.
Ekki er hægt að auka afla á Ís-
landsmiðum frá því sem nú er og því
er eina ráðið til að hafa meiri tekjur
af auðlindinni að draga úr kostnaði
þjóðfélagsins. Laun sjómanna eru
ekki inn í þeim kostnaði því þau eru
hluti af ábata þjóðarinnar af fisk-
veiðum. Best er að draga úr kostnaði
með því að lækka veiðihlutfall allra
tegunda og hafa það svipað hjá teg-
undum sem veiðast saman. Olíugjald
á bilinu 50-70 kr á lítra gæti verið
leið að þessu markmiði. Það er mun
betri leið en veiðileyfagjald m.a
vegna þess að það leiðir síður til
brottkasts. Olíugjald mun leiða til
minni þrýstings á að auka afla ef
fiskveiðistjórnunin er farin að skila
árangri og mönnum finnst mjög auð-
velt að ná aflanum.
Afleiðingar svona breytinga gætu
orðið víðtækar og útilokað að sjá
þær allar fyrir. Nálægð við miðin
yrði meiri kostur þ.a útgerð gæti
dreifst víðar. Skipum fækkaði og
aflabrögð bötnuðu. Vegna betri afla-
bragða myndu laun sjómanna
hækka og sjómennska verða eft-
irsóttara starf. Störfum á sjó þyrfti
ekki að fækka í sama mæli og skip-
unum því á hverju skipi gætu verið 2
áhafnir.
Ekki er verið að leggja til afnám
kvótakerfisins. Skattur á olíu trygg-
ir ákveðnar tekjur þjóðarinnar af
veiðunum og ætti að geta leitt til
meiri sáttar um kerfið. Betur ætti að
ganga að ná markmiðum kerfisins
um uppbyggingu fiskistofna.
Á hverju ári eyða Íslendingar um
20 milljörðum króna í eldsneyti á bif-
reiðar og vinnuvélar. Bílafloti Ís-
lendinga er nýlegur en samt er stór
hluti bifreiðanna mjög eyðslufrekur
og mengandi. Með verulegri hækk-
un eldsneytisverð má hvetja til
minni eldsneytisnotkunar. Umferð
og mengun myndu minnka og þeir
sem þyrftu að nota bíl væru fljótari í
förum.
Ofangreindar hugmyndir um olíu-
skatt eru leið til tekjuöflunar án þess
að vera með óhóflega skatta á laun.
Viðbrögð við þessum álögum verða
sambland af minni notkun og spar-
neytnari tækjum. Endanlega lend-
ingin gæti orðið svipaður olíu-
kostnaður einstaklinga og
fyrirtækja en með verulega minni ol-
íunotkun.
Leiðin er mjög í samræmi við þá
samninga sem Íslendingar hafa und-
irritað um að draga úr CO2 losun og
í raun höfum við tækifæri til að
ganga mun lengra en samningarnir.
Í leiðinni rennum við styrkari stoð-
um undir tekjuöflun okkar. Myndi
þetta framtak vekja jákvæða athygli
á Íslendingum sem ekki er vanþörf
á. Gæti það hjálpað okkur við sölu á
fiski, útflutningi á þekkingu í virkjun
jarðhita og mörgu öðru. Menn færu
kannski að tengja Ísland við orðið
green í stað grín.
Upphæðir miðast við gengi í lok
október 2008.
Meira: www.mbl.is/greinar
Grænir skattar
Höskuldur Björns-
son telur olíuskatt
góða leið til tekju-
öflunar
» Geta auknir skattar
á eldsneyti á bifreið-
ar ásamt skatti á skipa-
olíu ekki komið að veru-
legu leyti í stað
tekjuskatts?
Höskuldur Björnsson
Höfundur er vélaverkfræðingur.
Í AÐSENDRI grein
í Morgunblaðinu 13.
nóvember sl. lýsa
Helga M. Ögmunds-
dóttir og Peter
Holbrook áhyggjum
sínum af ófrágengnum
byggingarsvæðum og
beina fyrirspurn til mín. Hafa þau
einkum áhyggjur af framkvæmdum
við Höfðatorg en þar er í gildi skipu-
lag sem gerir ráð fyrir íbúðum og
þjónustu á miðsvæði. Því er til að
svara að samkvæmt upplýsingum
byggingarfulltrúans í Reykjavík
standa byggingarframkvæmdir á
lóðinni enn yfir og hafa ekki stöðv-
ast. Er nú verið að glerja turnbygg-
inguna og á þannig gnauð sem stafar
frá turninum að hverfa.
Helga og Peter benda á að ófrá-
gengin byggingarsvæði geta verið
slysagildrur og óyndisleg sjón. Und-
ir þau sjónarmið geta allir tekið og
því er það skýr stefna að komi til
þess að framkvæmdir á bygging-
arreitum í borginni stöðvist óvænt
vegna þrota byggjanda munu borg-
aryfirvöld að sjálfsögðu grípa til
þeirra heimilda, sem þau hafa sam-
kvæmt lögum og reglu-
gerðum, og miða fyrst
og fremst að því að
tryggja öryggi borg-
arbúa og umhirðu í
kringum bygging-
arsvæðin. Verði tafir á
framkvæmdum vegna
þeirrar efnahagsstöðu
sem nú er uppi hljótum
við hins vegar að vona
að slíkar tafir verði að-
eins tímabundnar. Til
upplýsingar er rétt að benda á að
byggingarfulltrúi hefur ennfremur
sett sérstakar vinnureglur, sem
kynntar hafa verið í skipulagsráði
Reykjavíkur, um til hvaða ráða yrði
gripið þar sem byggingarfram-
kvæmdir kynnu að stöðvast. Við
skulum vona að beita þurfi þeim
reglum á sem fæstum stöðum.
Svar til Helgu
og Peters
Hanna Birna Krist-
jánsdóttir svarar
grein Helgu M. Ög-
mundsdóttur og
Peters Holbrook
»… samkvæmt
upplýsingum bygg-
ingarfulltrúans í
Reykjavík standa bygg-
ingarframkvæmdir
á lóðinni enn yfir og
hafa ekki stöðvast.
Höfundur er borgarstjóri.
NÝVERIÐ voru
opnaðar tvær smiðjur á
vegum Matís ohf. sem
eiga að auðvelda frum-
kvöðlum að hrinda
hugmyndum sínum í
framkvæmd. Annars
vegar er matvæla-
smiðja á Höfn í Horna-
firði þar sem menn
geta prófað sig áfram og útfært hug-
myndir sínar og hráefni þannig að úr
verði fullbúin markaðsvara. Með
þessu móti er hægt að kanna, án mik-
ils tilkostnaðar og með liðsinni sér-
fræðinga Matís, hvort raunhæft og
hagkvæmt sé að framleiða tiltekna
vöru. Hins vegar er líftæknismiðja á
Sauðárkróki þar sem frumkvöðlum í
líftækni er sköpuð aðstaða til að þróa
sínar vörur og vinnsluferla í samvinnu
við sérfræðinga Matís. Smiðjan verð-
ur nokkurs konar klakstöð nýrra
sprotafyrirtækja í líftækni og mjög
mikilvæg í að stytta ferlið frá hug-
mynd til markaðar.
Ekki veitir af í þessu árferði að ýta
undir hvers kyns frumkvöðlastarf og
nýsköpun og hlúa um leið að þeim fjöl-
mörgu vaxtarsprotum sem við eigum.
Við erfiðleikaaðstæður kvikna einmitt
oft góðar hugmyndir. Ísland hefur
verið dýrt land, hér hefur hátt gengi
hamlað vexti nýrra sprota.
Nú er þetta að breytast og ljóst að
möguleikar til nýsköpunar geta orðið
margvíslegri en áður – og kannski
óvæntari. Þessi tækifæri verðum við
að reyna að grípa – og grípa þau
greitt, því venju fremur ríður á að
nýta þau sem best og leggja þeim lið
sem á þurfa að halda til að hrinda góð-
um hugmyndum í framkvæmd.
Nýtum tækifærin
Þegar svo háttar til skiptir miklu
máli að við höfum styrkt grunngerð
samfélags okkar á síðustu árum.
Menntunarstigi þjóðarinnar hefur
fleygt fram. Tæknibylting samtímans,
sem við höfum verið fljót að tileinka
okkur, og aðgangur að þekkingu um
allan heim telst okkur til tekna og ber
að nýta samfélaginu til heilla.
Sú starfsemi sem
Matís og fleiri fyrirtæki
og stofnanir ríkisins
hafa byggt upp um land-
ið í nánu samstarfi við
atvinnulífið og rann-
sókna- og menntastofn-
anir okkar eru til marks
um trausta grunngerð
sem styrkir okkur í nán-
ustu framtíð. Þetta er
eins og í íþróttunum. Við
höfum byggt upp þróað
leikkerfi, skipulagt okk-
ur til sóknarinnar og nú
þegar færin gefast eigum við nýta
okkur þau í þaula.
Blásum til sóknar
Það þarf auðvitað ekki að orðlengja
neitt um þann gríðarlega vanda sem
við er að glíma á efnahagssviðinu.
Hrun bankakerfis, samdráttur lands-
framleiðslu, mikil verðbólga, snar-
lækkun gengis, vandkvæði í gjaldeyr-
isviðskiptum og háir vextir eru ástand
sem við getum ekki búið við. Verk-
efnið framundan – og það er risaverk-
efni – er að breyta þessu ástandi; snúa
vörn í sókn. Undanfarnar vikur hefur
verið brugðist við hinum gríðarlega
vanda sem að okkur hefur steðjað. En
nú þarf að horfa til framtíðar og
hyggja að því hvernig byggja má upp.
Við blásum til sóknar, mitt í þeim
erfiðleikum sem við er að glíma. Mót-
lætið má nefnilega ekki buga okkur,
heldur stæla til enn frekari átaka.
Einfaldlega vegna þess að nú ríður á
að okkur takist að rífa okkur upp,
nýta þá sprota sem hægt er að örva til
frekari vaxtar, undir formerkjum
þekkingar og framtaks sem við, ís-
lensk þjóð, eigum kappnóg af.
Einar Kristinn
Guðfinnsson segir
frá frumkvöðla-
starfi
Einar K. Guðfinnsson
» Smiðjan verður
nokkurs konar klak-
stöð nýrra sprotafyr-
irtækja í líftækni og
mjög mikilvæg í að
stytta ferlið frá hug-
mynd til markaðar.
Höfundur er sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra.
Vaxtarsprotarnir
leynast víða